خدای متعال در بخش پایانی سوره‌ی طور، به بیان احوال مشرکان و عذاب اخروی آنها پرداخته و پس از آن به پیامبر(ص) دستور می‌دهد تا در اجرای فرامین الهی صبر پیشه کند و به عبادت و تسبیح و تقدیس او بپردازد. در آیه پایانی این سوره: (وَ مِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبارَ النُّجُومِ)،[1] از پیامبر(ص) خواسته می‌شود تا بخشی از شب و زمانی که ستارگان پشت می‌کنند، خدا را تسبیح کند. برخی از مفسران قرآن بخش اول این آیه را(وَ مِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ) به نماز شب تفسیر کردهاند. با این همه، برخی معتقدند منظور نمازهای مغرب و عشاء(نماز واجب) است.[2]
اما درباره بخش دوم آیه: (إِدْبارَ النُّجُومِ) باید گفت که «ادبار» مصدر باب افعال به معنای پشت‌کردن است که در این آیه برای بیان زمان به کار برده شده است؛ یعنی زمانی که ستارگان پشت می‌کنند.[3]
این نکته نیز واضح است که بر خلاف خورشید و ماه، در مقابل هر منطقه جغرافیایی از زمین و در هر زمانی از شبانه‌روز، همواره ستارگان بسیاری در آسمان وجود دارند و هیچ‌گاه آسمانی که در برابر زمین است، خالی از ستاره نیست؛ اما تنها شب‌ها است که تعدادی از ستارگان حتی با چشم‌های غیر مسلح توسط انسان‌ها قابل مشاهده هستند.
در همین راستا، منظور از زمان پشت‌کردن ستارگان در این آیات، زمانی است که نور ستارگانی که قابل مشاهده‌اند رو به افول رفته و ناپدید می‌شوند؛ یعنی ابتدای زمانی که تاریکی هوا در حال شکسته شدن بوده و فجر طلوع می‌کند و هوا به سمت روشنایی می‌رود؛ از این‌رو، دستور موجود در آیه به انجام نماز صبح و نافله‌ی صبح که پیش از نماز صبح خوانده می‌شود تفسیر شده است.[4] روایاتی که از امام باقر(ع)،[5] امام صادق(ع)،[6] ابن عباس و قتاده نقل شده[7] نیز همین تفسیر را تأیید می‌کند.
[1]. طور، 49.
[2]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 257، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 24، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[3]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 307، دمشق، بیروت، دارالقلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[4]. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 9، ص 257.
[5]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 3، ص 444، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[6]. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص 129، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1413ق.
[7]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، تهرانی، شیخ آقا بزرگ، محقق، قصیر عاملی، احمد، ج 9، ص 419، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.