Müqəddimə

"Səmat" və ya "Şəbbur" duası məşhur dualardandır ki, Allahın ismi əzəmi adlarına şamil və yüksək irfani maarifə malikdir.

Bu duanı Məhəmməd ibni Osman Əmri İmam Zamanın (əc) məxsus naiblərindən, İmam Baqir və İmam Sadiq (ə)- dan nəql etmişdir. Bu duanın bütün məqamlarına işarə etmək üçün, Səmat duasının şərhi adlı kitabın yazılmasına ehtiyac duyulur ki, burada ona işarə etməyə macal yoxdur və bizim də bu barədə işləməyə fürsətimiz yoxdur; bunun üçün də sizi bu duanın şərhi olunmuş kitablara müraciət etməniz məsləhət görülür.

Amma bu duanın bəzi məqamları barəsində xülasə olaraq bunu demək olar ki, İmamlar (ə) bu duada Allaha əzəm və əhsən adlarıyla və Peyğəmbər və onun dərgahına yaxın olan və müqəddəs məkanlara ki, o yerlərdə Peyğəmbərləriylə söhbət edib onlara vəhy nazil etmişdir, and verib dua edirlər ki, rəhmət qapısı onların üzünə açılsın və çətin işləri onlar üçün həll olsun.

Bunu da əlavə etmək lazımdır ki, bu mənaların çoxu Quran ayələrindən götürülmüş və İlahi vəhyə işarədir.

Bir çox sözlər ki, vəhy və məsum İmamların dilindən gəlmişdir; o cümlədən, asiman, yer, əclaq, məfatih, sirat, mizan və... onlardan məqsəd bir sıra həqiqətlər və mənalardır ki, o mənalardan hər birinə şamil olur; misal üçün mizan- dan məqsəd hər bir şey onunla ölçülür, istər tərəzi kimi və yaxud mənəvi şeylər  olsun, məntiq elmi kimi ki, düzgün düşüncə və səhv düşüncə onunla ölçülür; və yaxud Allahın ədaləti və haqq din ki, onunla batil və haqq əqidə, yaxşı əxlaq və pis əxlaq onunla ölçülür. Bu ayə kimi:

«اللَّهُ الَّذي أَنْزَلَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ وَ الْميزانَ وَ ما يُدْريكَ لَعَلَّ السَّاعَةَ قَريبٌ» [1]

Allah o kəsdir ki, kitabı (Quranı) haqq nazil etdi və mizanı (haqq və batili və qiyamət xəbərini) sən nə bilirsən mümkündür o saat (qiyamətin bərpa olması) yaxın olsun.

Bu ayədə "Mizan" Quran[2] və yaxud dinin[3] sifətidir ki, İlahi maarif, haqq əqidə və İlahi hökmlərə şamil olmuşdur ki, düzgün yol və səadətin əsası kimi elan olunmuşdur. Bəzi ziyarətnamələrdə də yenə Əmirəl- möminindən (ə) "əməllərin mizanı" kimi gəlmişdir.[4]

Kəlmə və terminlərin tozihi (şərhi):

Əl- əəzzil əcəlil əkrəm:

Yəni İlahi səni kəramət cəhətindən ən böyük və ən əziz adla çağırıram. Duanın əvvəlində Allahın bu üç sifətini zikr edib onu əzəmətli bilmək onu açıqlayır ki, bu sifətlərin sahibi yəni Allah Taala hacətləri verən mehriban Allahdır.

Bəs heç bir kərimin kərəmi bona çatmaz; çünki o nemətlərdən o qədər verir ki, ondan başqa heç bir kəs bu qədər nemət verməyə malik deyil və hər bir nemət onun tərəfindəndir və yaxud o oxtira edib yaratmış və ya o nemətlərə çatmağın yolunu hazır etmişdir və rahat qərar vermişdir. Bunun üçün də burada əkrəm sifətdən məqsəd budur ki, bağışlanması hər kəsin bağışlanmasından üstündür; çünki hər bir kəs inana bir şey bağışlasa ixtiyarında olduğu zaman bağışlayır, amma Allah Taala hər bir halda onu bağışlayır və bundan əlavə başqalarının bağışlandığı da onun bağışladığı və əta etdiyi nemətlərdəndir.[5]

İsmi əzəm:

Allahın adları barəsində olan bəhslərdən biri də budur ki, hikmət, irfan və başqalarının[6] diqqətini özünə cəlb etmiş və onun barəsində ətraflı bəhs olunmuşdur ki, "Allahın ismi əzəm" adlarıdır. O sıra ariflərdən ki, ismi əzəm barəsində dəqiq və geniş şəkildə bəhs etmişdir İmam Xumeynidir. O ismi əzəmin qeybi həqiqəti barəsində deyir: İsmi əzəmi qeybi həqiqəti cəhətdən, Allahdan başqa heç bir kəs agah deyildir.

İmam Xumeyninin ismi əzəm barəsində olan başqa bəhslərindən biri də onların tələffüzü məqamındadır ki, onun barəsində deyir: İsmi əzəm kəlmə və ibarət cəhətindən həqiqətini yalnız riyazət əhli və elm sahibləri bilirlər ki, digər insanlar üçün naməlumdur. Böyük şəxsiyyətlər və ariflərin kitabında qeyd olunmuşlara əsasən ismi əzəm və onun kəlmələri səhih rəvayətlərdən və yaxud riyazət nəticəsində maddi dünyadan ayrıldıqları zaman onlar üçün kəşf olmuşdur. İsmi əzəmin əsl həqiqəti, kamil insandan təşkil olunmuşdur ki, bütün aləmlərdən Allahın xəlifəsi və o Məhəmməd (s)- ın həqiqətidir ki, onun varlığı İlahi məqamla birdir və ikinci dərəcəli həqiqətlər, bəlkə Allahın adları bu həqiqətlərdən təcəlli və aşkar olmuşdur; çünki sabit həqiqətlər Allahın adlarıyla müəyyən olmuş və Məhəmmədin (s) həqiqətinin sabit olması, özü Allahın ismi əzəm adlarındandır. Digər adlar, sifət və həqiqətlər onun digər hisslərindəndir. Bəs bütün aləmdə olan varlıqlar həzrəti Məhəmmədin (s) həqiqətindən təcəlli tapçış və aşkar olmuşdur.[7]

Məğaliq və məfatih:

Məcaliq o şeydir ki, onunla qanını bağlayırlar və məfatih o şeydir ki, onunla bağlı qanını açırlar. Məqsəd budur ki, ismi əzəmlə düzgün və çətinliklər açılıq həll olur. Burada da (asiman) səmadan, yerdən və onun qapıları, məfatih və məcaliq, o cür ki, müqəddimədə açıqlandı, yəni ümumi həqiqətlərdir.

Bu duada səmanın qapılarından və ya qapıların açılmasından məqsəd səxavəf və bağışlanmaqdır, rəhmət feyzi və bərəkətlərinin nazil olması üçün və ya yağışın göndərilıb duanın qəbul olması və yaxud duanın qəbul olması və göylərə ucalması kinayədir. Göyün qapılarının bağlı olması isə buna işarədir ki, rəhmətin nazil olmasının qarşısı alınır. Yerin qapılarının açılmasından məqsəd isə çətinliklər və çatışmamazlıqlardır.[8]

Bəs duanın ilk bir neçə cümləsi səni çağırıram və səni and verirəm, sənin o adlarına ki, onun sifət və böyüklüyü və o işlər ki, onun qələbə və böyüklüyü qarşısında bərabəri yoxdur. İsmi əzəm bütün xeyir və şərəfləri əhatə etmişdir, elə bir ad ki, hər an onunla nida olunsan və and verilsən, yerin qapılarının sıxlığı ki, bir çox çətinliklərdən ibarətdir ki, hər bir şəxs onunla qarşılaşır onun üçün o çətinliklər açılar.[9]

Bunun üçün də bu ibarətdə (asiman) səma, hiss olunmaz aləmdir nəin ki, maddi dünya.

Məcd:

Məcd şərəf və məqam mənasındadır və Macid daha şərəfli və kərim mənasını daşıyır; bu Allaha məxsus bir sifətdir; çünki cəlal adlardan sayılır.[10]

Məcd- dən məqsəd Allahın böyüklüyü nəzərdə tutulur. " بمجدک" mümkündür sənin böyüklüyünə təvəssül edənlər mənasında və ya (با) ba hərfi and vermək üçün istifadə olunmuşdur ki, mənası səni öz böyüklüyünə and verirəm olacaqdır.

Müqəddəsin və kərrubin:

Müqəddəsin və kərrubindən məqsəd Allah dərgahına yaxın olan mələklərdir.

Ərzi Misr bitisə ayat:

Bu ibarət cümlənin əvvəlində olan "kəlləmət" sözünə əlavə olunmuşdur; yəni and verirəm sənin əzəmətinə ki, Musayla Misir torpağında, o halda ki, möcüzə və heç bir əlamət onda yox idi danışdın. Duanın bu qisməti bu ayəyə:

«وَ أَدْخِلْ يَدَكَ في‏ جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضاءَ مِنْ غَيْرِ سُوءٍ في‏ تِسْعِ آياتٍ إِلى‏ فِرْعَوْنَ وَ قَوْمِهِ»

işarədir.[11]

Doqquz ayə ibarətdir.[12]

1. " يد بيضاء" (əlin parıldaması)
2. 2. Əsanın əjdaha olması,
3. 3. Düşmənlər üçün şiddətli tufan,
4. 4. " جراد" (çəyirtgələrin əkin sahəsi və ağacları əhatə etməsi),
5. 5. " قمل" (bir növ bəladır ki, heyvanları nabud edirdi),
6. 6. " ضفادع" (Nil çayından qurbağaların insanlara hücumu).
7. 7. " دم" (burun qanına düçar olmaq və ya Nil çayının qan rəngində olması).
8. 8. Quraqlıq və aclıq.
9. 9. Dinizin iki yerə bölünməsi.

Xif məscidi:

Xif, üzü aşağı yerə eyilir ki, orada sel yaranır.[13] Minada Xif bu cür bir yerdə yerləşir. Mümkündür bunun üçün ona Xif məscidi deyirlər. İslam Peyğəmbəri (s) və min Peyğəmbər onda namaz qılmışdır.[14]

Ber şəyi və ya ber səbi:

Bir quyu idi ki, Allah Taala həzrət İshaq üçün təcəlli tapırdı və orada müqəddəs məkandır. Deyirlər: İbrahim (ə) o quyunu qazdı və Əba malik adlı bir şəxsə yeddi qoyun verdi ki, o quyunu qorusun; bunun üçün də o qoyunu "Səbə biir" adlandırdılar. Həzrət İshaq üçün Allah Taalanın təcəlli tapması bu yerdə idi ki, ona vəhy oldu Misirə tərəf hərəkət etməyib oranı yaşayış yeri təyin etməsin bəlkə o məmləkətə ki, mən deyirəm və sənin üçün sərvətli və bərəkətli bir yer qərar vermişəm, oraya get [15]...

Turi sina:

Turi Sina Şamda bir dağdır.

Rəbəvatil Müqəddəsin:

Yəni, yüksək və dağlıq yerlər ki, həzrət Musaya (ə) orada vəhy nazil olurdu.[16]

Cəbəli huris:

Cəbəli huris Şam torpaqlarında olan bir dağdır ki, İlk dəfə həzrət Musaya Allah tərəfindən xitab olunanda o dağda olmuşdur.

Əlbəttə

Bəziləri deyirlər Mədyəndə Şüeybin qövmünün şəhəridir ki, Təbukla üz- üzədir, Mədinəylə Şam arasında olan bir yerdir və orada bir quyu vardır ki, Musa Şüeybin qızları üçün onsan su çəkmişdir.[17]

Əmudun- nar:

Bu ibarət "əl- müqəddəsin" kəlməsinə əlavə olunmuş və " کلّمت" sözü üçün zərflik qərar tutmuşdur. Mənası isə budur ki, odun içində Musayla danışdın. Məqsəd o atəşdir ki, həzrət Musa Sina dağı ətrafında onu müşahidə etdi.

Allah- Taala Quranda onun dilindən xəbər verir ki, buyurdu:

«إِنِّي آنَسْتُ ناراً سَآتيكُمْ مِنْها بِخَبَرٍ أَوْ آتيكُمْ بِشِهابٍ قَبَسٍ لَعَلَّكُمْ تَصْطَلُون»[18]

Musa öz ailəsinə dedi: Mən uzaqdan atəş gördüm, amma tezdir ondan sizin üçün bir xəbər və ya bir hissəsini gətirdim. Mümkündür ki, isinəsiniz.

Mümkündür atəşin əmud olmasından məqsəd, bir od olsun ki, gecələr onlarla olsun ki, işıq saçır və onun nuruyla yol tapırdılar.

Şəhadət tabutu:

Bir sandıq idi həzrət Yusif Sina dağından Huris dağına tərəf apardı ki, gündüzlər ağ bulud onun üzərinə kölgə salır və gecələr göyə ucalan nur və atəş parlayırdı.

Bəziləri deyirlər bir tabut idi ki, Allah Taala həzrət Musanın anası üçün göndərmişdir ki, Musanı onun içinə qoyub dənizə atsın. Mümkündür bir tabut olsun ki, Adəm Peyğəmbərdən son Peyğəmbərə kimi bütün Peyğəmbərlərin mirası onda olsun və hal hazırda İmam Zamanın (əc) ixtiyarındadır.[19]

Ğəmaimun- nur:

Ağ buluddur ki, həzrət Musa üçün bir çox yerlərdə aşkar olur və haqqın nuru onda öz əksini aşkar edirdi. Onlardan biri də Sina dağında idi ki, dağın üstündən İlahi sözləri o həzrət eşidir.[20]

Qubbətul əl- rumman:

Bir gümbəddir ki, həzrət Musa və Harun (ə) Allahın əmriylə (xəbaul-məhzərin arasında ki, şəhadət tabutunu onun üzərinə qoyurlar) düzəltdilər və...

Əlbəttə ondan məqsəd mümkündür ki, Qubbətul- zaman olsun ki, Beytul- muqəddəs nəzərdə tutulur ki, bu nəzəriyyənin düzgün olması mümkün deyildir; çünki həzrət Musanın (ə) vaxtında Beytul- Müqəddəs tikilməmişdi və zahiri tiklişi yox idi, sonralar idi ki, həzrət Davud və Süleymanın (ə) vasitəsiylə tikildi. Əllamə məclisi deyir: Qubbətul zamanı Musa və Harun (ə) Allahın əmriylə bir səhrada tikdilər və onların ibadət yerləri idi.[21]

Cəbəli faran:

Məkkə dağlarından olan bir dağdır ki, Peyəmbər orada münacat edərdi.[22]

Sairdə (dağ adı) Allahın şüası və faran dağında zühur etməsi o deməkdir ki: Vəhy, əmr və İlahi iradənin zühur etməsi, o cür ki, həzrət Musaya Sina dağında vəhy nazil oldu və həzrət İsaya Sairdə vəhy nazil oldi, İslam Peyğəmbərlərinə də Faran dağında vəhy nazil olmuşdur.

Beyti il:

Bir ev idi ki, həzrət Yəqub (ə) (dayısının yanına onun qızıyla evlənmək üçün getdiyi zaman) daşdan məscid və ibadət yeri olaraq tikdi nəin ki, yaşamaq üçün.[23]

Sair:

Bir dağdır ki, Allah Taala orada həzrət İsaya vəhy nazil etmişdir.

Məqami İbrahim:

Bir xəbərdir ki, Allah Taala həzrət İbrahimin qoca olduğu zaman ona İshaq və İshaqdan sonra Yəqub adlı övladlara sahib olacağını bildirir. İmam Sadiq (ə) buyurur: Bu misaqdan məqsəd: Məhəmməd (s) övladlarının İmamətidir ki, Allah onun vədəsini həzrəti İbrahimə vermişdir. Əbu Bəsir deyir:

İmam Sadiqdən (ə) Allahın bu kəlamı:

«وَ جَعَلَها كَلِمَةً باقِيَةً فِي عَقِبِهِ»[24]

barəsində ki, buyurmuşdur onu əbədi kəlmə qərar verməsi İbrahimin arxasınca, soruşdum, buyurdu: O İmamətdir ki, Allah İmam Hüseynin (ə) nəslində qərar vermişdir.[25] Bəziləri də deyirlər Misaqi İbrahim- dən məqsəd özünün və övladlarının Peyğəmbərlik təbliğidir tohid və haqq yola.[26]

Əlavə məlumat əldə etmək üçün, aşağıdakı kitablara müraciət edin:

1. Şərhe duaye Səmat, Əsər Seyyid əli Qazi Təbatəbayi.
2. Rəvayihu əl- səmat, Təlif seyyid həsən Mircəhani Təbatəbayi.
3. Abe həyat dər duaye səmat. Əsər Mola Əbdul- Rəsul Mədəni Kaşani.
4. Bəharul- ənvar, Əllamə Məclisi, cild 87, səh 101- 127.