Бу суала ҹаваб вермәкдән өтрү әввәлҹә дөвр ганунуну изаһ едәк сонра исә мәсәләни һәлл едәк.

Васитә илә сечимдә ҹәмијјәт хубра әһлини јәни, мүтәхиссәсләри өзләринә бу ишдә вәкил кими тәсәввүр едирләр. Онлар исә үмуми шәраитә малик олан фәгиһләрин арасындан вилајәти-фәгиһи сечирләр. Иран Ислам Республикасы конститусијасынын јүз сәккизинҹи маддәсинә әсасән, вилајәти-фәгиһ рәһбәрлијинә сечим ганунун, онун шәраити вә кејфијјәтини тәјин етмәк илк нөвбәдә фәгиһләрдән ибарәт олан мүһафизакар шуранын өһдәсиндә, ондан сонра исә алимләрдән ибарәт хубрә (елм) әһлинин өһдәсиндә гојулумушдур.

Диҝәр тәрфдән, әсас ганунун дохсан доггузунҹу мәддәсинә әсасән, мүһафизәкарлар шурасы мүтәхәссләрин рәһбәрлијә сечки програмына нәзарәт едир. Өлкә рәһбәри, ислам шурасынын мәҹлисинә вә ҹәмијјәтин рәјләринә нәзарәти өз өһдәсинә алыр. Бу нәзарәт о вахт тәһәггүг тапыр ки, намизәдләрин бу сечкидә олан шәраит вә кејфијјәти ганунла ујғун олсун. Белә нәзарәтә, “истисваб нәзарәти” (сәһиһлијин тәсдиг етмәк)  дејилир. Белә нәзарәтин әкси о нәзарәтдир ки јалныз, үмуми шәкилдә сечикинин ҝедишинә нәзарәт олунсун. Бу нәзарәт нөвүндә, нәзарәтчинин сечки ҝедишинә вә ја онун гәбул вә ја батил сајылмасында һеч бир ролу јохдур. Бу нәзарәт, “иститлаи нәзарәт” (аҝаһ олмаг) адланыр.

Бундан әлавә, нәзарәт шурасынын сечкинин сәһиһлијни тәсдиг етмәк сәлаһијјәти илә јанашы конститусијанын дохсан сәккизинҹи маддәсинә әсасән, мүһафизәкар шурасы да сечки ганунун нәзарәтини изаһ етмәли вә о тәфсир дә конститусијанын дохсан доггузунҹу маддәсинә әлавә етмишләр.

Беләликлә, индики һалда Иран Ислам Республикасында вилајәти фәгиһи сечән мүхәтәссләр мәҹлисинин намизәдләрини алимләрдән ибарәт мүһафизләр шурасы тәсдиг едир. Инди белә бир шүбһә вә ирад едилир ки: “әҝәр мүһафизләр шурасыны рәһбәр (вилајәти-фәгиһ) тәсдиг едирсә, мүһафизләр шурасынын үзвүләри вилајәти-фәгиһи сечән мүтәхәссисләри тәсдиг едир вә онлар да рәһбәрлији сечирсә, бу мәсәлә гејри-мүмүкүн олан бир дөврдүр.”

Бу шүбһәјә ҹаваб вермәздән әввәл белә бир мәсәләјә диггәт етмәк лазымдыр. О да будур ки, “дөвр” сөзү фәлсәфи бир термин олуб о заман гаршыја чыхыр ки, мәсәлән, “А”, “Б”-ин сәбәби, “Б”, “Д”-ин сәбәби, һәмчинин, “Д” өзү “А”-нын сәбәби олсун. Бу һалда, “А”-нын тәһәггүт тапмасы өзү-өзүнә шәрт кими олур вә гејри-мүмкүн олан дөвр јараныр. Белә олан сурәтдә,  “дөвр”үн һеч вахт хариҹи вүҹуду олмаз.

Вилајәти-фәгиһ мәсәләсиндә белә бир шүбһә вә мүғалитәнин ҹавабыны ашкарламак үчүн бир нечә әсаса диггәт етмәк вә онлары бир-бириндән ајырмаг лазымдыр. Әввәла, мүһафиз шурасынын үзвләринин һамысы бирбаша рәһбәрлик тәрәфиндән мәнсуб дејил әксинә, конститусијанын дохсан биринҹи әсас маддәсинә әсасән, мүһафизәкарлар шурасынын он ики үзвүндән јалныз, алтысы вилајәти-фәгиһ тәрәфиндән сечилир, једди нәфәр һүгугшүнас исә әдлијјә назирлијинин башчысынын васитәсилә ислам шурасынын мәҹлисинә намизәд кими верилир вә мәҹлисин рәји әсасында сечилирләр. Беләликлә, мүһафизәкарлар шурасынын  үзвләринин һамысы бирбаша рәһбәрлик тәрәфиндән сечилмир.

Диҝәр тәрәфдән мүһафизәкар шуранын үзвләри, мүтәхәссисләр (хубрәган) мәҹлисини сечмирләр, онлар јалныз, вилајәти-фәгиһә намизәдләрин шәраит вә ганунилијни тәсдиг едир амма, бүтүн үзвләр, бирбаша ҹәмијјәтин рәји әсасында сечилир.

Беләликлә, рәһбәри, мүтәхәсиисләр мәҹлисинин (хубрәган) үзвләри тәјин едир. Лакин, онларын өзү бу мүһафизәкарлар шурасынын үзвү илә тәјин олунмур. Диҝәр тәрфәдән,  мүһафизәкарлар шурасынын үзвләринин һамысы вилајәти-фәгиһ тәрфиәндән сечилмир. Нәһајәт, диҝәр тәрәфдән мөвҹуд үнсүрләр арасында, јәни, рәһбәр, мүһафиз шурасы, мүтәхәссисләр мәҹлиси һеч бири бир мәртәбәдә гәрар тутмамыш вә бунула да бу мәсәләнин нә фәлсәфи, нә дә һүгугу ҹәһәтдән шүбһәси јохдур.

Даһа чох мәлумат үчүн бах:

Мәһди Һадәви Теһрани, вилајәт вә дәјанәт, муәссисеји фәрһәнҝи ханеји хирәд, Гум, икинҹи чап, 1380ҹи шәмси или.