بر اساس گزارش منابع تاریخی فریقین(شیعه و سنی)، حجاج بن مسروق بن مالک بن کثیف بن عتبة بن کداع جعفی، یکی از افرادی بود که روز عاشورا و در کنار امام حسین(ع) به شرف شهادت رسید، و نام خود را در میان شهدای کربلا ثبت کرد.[1]
در برخی از کتاب‌های متأخر ادعا شده است که حجّاج از شیعیان خالص بود و هنگام خلافت امام علی(ع) در کوفه همراه و در کنارشان بود، و زمانی که از حرکت امام حسین(ع) از مدینه به سمت مکه آگاه شد، وی نیز از کوفه برای ملاقات حضرتشان به مکه شتافت.[2]
به هر حال گزارش‌های معتبر حاکی از آن است که امام حسین(ع) در روز ورودش به سرزمین کربلا، از حجاج خواست تا برای نماز، اذان بگوید، او اذان گفت و سپس خود امام(ع) اقامه را گفت و به نماز مشغول شد.[3]
همچنین وقتی آن‌حضرت(ع) به منطقه ی «قصر بنی‌مقاتل» رسید، خیمه‌ای را مشاهده کرد و پرسید: این خیمه از آن کیست؟ گفتند: متعلق به عبیدالله بن حر جعفی از اهالی کوفه است! امام حسین(ع) به حجاج بن مسروق دستور داد تا نزد وی برود و او را به سمت حضرتشان دعوت نماید. حجاج نزد عبیدالله آمد و گفت: خداوند دولتی را به سمت تو فرستاد و موهبت و نعمتی را روزی تو کرده است؛ زیرا حسین بن علی(ع) فرزند رسول خدا(ص) با اهل‌بیت خود در این منطقه فرود آمد و تو را نیز دعوت نموده است. اگر به دعوت او پاسخ مثبت دهی و به کمکش بشتابی، ثواب بزرگی نصیبت خواهد شد، و اگر کشته شوی، در زمره‌ی شهدا به شمار خواهی آمد! عبیدالله گفت: من تنها بدین جهت از کوفه خارج شدم؛ چون نمی‌خواستم وقتی حسین بن علی(ع) به کوفه می‌آید، در آن‌جا باشم؛ زیرا نمی‌توانستم ایشان را یاری دهم؛ چراکه اهل کوفه تغییر عقیده داده و به سبب دوستی دنیا به عبیدالله بن زیاد پیوستند. تو هم برو و همین خبر را به امام بده! حجّاج نزد امام(ع) برگشت و خبر گفت‌وگوی خود را به اطلاع ایشان رساند. امام حسین(ع) برخاست و با گروهی از برادرانش به طرف خیمه‌ی عبیدالله حرکت کرد و بعد از گفت‌وگوهای فراوانی، سرانجام عبیدالله در فردای آن‌روز به سپاه امام پیوست.[4]
حجاج بعد از یزید بن مهاصر جعفی،[5] یا عمرو بن مطاع جعفی،[6] و قبل از سعید بن عبدالله حنفی[7] و یا زهیر بن قین بجلی[8] در حالی که این‌گونه اشعار حماسی می‌خواند به میدان رفت:
«أَقْدم حُسَیناً هَادِیاً مَهْدِیاً فَالْیوْمَ تَلْقَی جَدَّک النَّبِیا
ثُمَّ أَبَاک ذَا النَّدَی عَلِیاً ذَاک الَّذِی نَعْرِفُهُ وَصِیاً»؛[9]
ای حسین، در حالی که هدایت‌شده و هدایت‌کننده‌ای اقدام کن. امروز به دیدار پدربزرگت پیامبر(ص) خواهی شتافت. و سپس پدر بخشنده‌ات علی(ع) را! همان‌که ما او را به عنوان جانشین پیامبر(ص) شناختهایم.
این اشعار حماسی نیز در ادامه ذکر شده است:
«و الحسن الخیر الرضی الولیا و ذا الجناحین الفتی الکمیا
و أسد الله الشهید الحیا»؛[10]
و با امام حسن(ع) که نیکوکار و پسندیده و ولی است، و با جعفر طیار که جوان‌مردی شجاع بود و با حمزه که شیر خدا و از شهدای زنده است.
وی در نبرد روز عاشورا 25 نفر از سپاه اموی را به قتل رساند و سپس به شهادت رسید.[11]
در زیارت شهدای روز عاشورا نیز این‌گونه از وی تجلیل شده است:
«السَّلَامُ عَلَی الْحَجَّاجِ بْنَ مَسْرُوقٍ الْجُعْفِی»؛[12] سلام بر حجاج بن مسروق جعفی.
[1]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ج 3، ص 199، ریاض، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق؛ ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 4، ص 103، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.
[2]. سماوی، شیخ محمد بن طاهر، ابصار العین فی أنصار الحسین(ع)، ص 151، قم، دانشگاه شهید محلاتی، چاپ اول، 1419ق. (در صورت برخورد با این گزارش، در منابع کهن، این پاسخ ویرایش خواهد شد).
[3]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 5، ص 401، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق؛ ابو مخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعة الطف، محقق، مصحح، یوسفی غروی، محمد هادی، ص 169، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417ق؛ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 8، ص 172، بیروت، دار الفکر، 1407ق.
[4]. ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق، شیری، علی، ج 5، ص 73-75، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.
[5]. مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 4، ص 103.
[6]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 45، ص 25، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[7]. مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 4، ص 103.
[8]. کرکی حائری، سید محمد، تسلیة المجالس و زینة المجالس، ج 2، ص 295، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اوّل، 1418ق.
[9]. مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 4، ص 103.
[10]. بحار الانوار، ج 45، ص 25.
[11]. مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 4، ص 103.
[12]. سید ابن طاووس، رضی الدین علی، الاقبال بالاعمال الحسنة، ج 2، ص 576، تهران، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1409ق.