اصل شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا و برخی از اتفاقات آن توسط رسول خدا(ص)،[1] امام علی(ع)، حضرت زهرا(س)[2] و امام حسن(ع) و حتی پیامبران الهی[3] بیان شده است. تمام اینها علاوه بر آن چیزی است که امامان بعدی از راه دانش غیب آن‌را مطرح فرموده‌اند.

اما نسبت به گزارش‌های معمول تاریخی باید گفت که برخی جزئیات واقعه‌ی عاشورا توسط دو گروه همراهان و دشمنان امام(ع) نقل شده است:

اهل‌بیت و اصحاب امام حسین(ع)

برخی از اتفاقات روز عاشورا توسط حضرت زینب(س)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، و فاطمه بنت الحسین[4] نقل شده است. و بر اساس برخی گزارش‌ها، افراد دیگری هم در میان اهل‌بیت و یاران حضرتشان بودند که به فوز شهادت نرسیده؛[5] لذا بخشی از اخبار روز عاشورا نیز می‌تواند توسط آنان بیان شده باشد؛ مانند:

1. ضحاک بن عبدالله مشرقی همدانی

ضحّاک از اصحاب امام حسین(ع) بود، ولی در روز عاشورا نجات پیدا کرد. وی گفت شب عاشورا گروهی از سواران دشمن‏ سپاه امام(ع) را زیر نظر داشتند، و حضرت‌شان(ع) در حال قرائت آیه 178 و 179 سوره آل‌عمران بود. مردی از آن سواران این آیه‏ را شنید و گفت: قسم به خدای کعبه ما همان پاکانی هستیم که از شما جدا شده‏ایم! ...[6]

2. عقبة بن سمعان

وی غلام رباب همسر امام حسین(ع) بود. وقتی او را اسیر کردند، عمر بن سعد از نام و نشان او پرسید و او در جواب گفت که من غلام هستم. عمر سعد نیز او را رها کرد.[7]

وی گفت: من همراه حسین(ع) از مدینه به مکه، و از مکه به عراق با او بیرون آمده بودم، و تا کشته شدنش از او جدا نشدم. نه در مدینه، نه در مکه، نه در راه و نه در عراق و نه در لشکرش تا روز قتلش هیچ کلمه‏ای به مردم نفرموده بود که من نشنیده باشم؛[8] لذا برخی از گزارش‌های روز عاشورا از سوی وی بیان شده است.[9]

سپاه عمر بن سعد

از میان سپاه عمر بن سعد نیز افرادی تاریخ روز عاشورا را گزارش کردند:

1. حمید بن مسلم ازدی

او از لشکریان عمر سعد بود و برخی از وقایع را ذکر کرد؛ مانند:

الف) نامه عبیدالله بن زیاد به عمر بن سعد برای ممنوع نمودن رسیدن آب بر سپاه امام حسین(ع).[10]

ب) حمله به خیمه‌های امام حسین(ع).[11]

ج) حمل سرهای شهدا به سمت کوفه.[12]

2. ثابت بن هبیره که خبر شهادت عمرو بن قرظه بن کعب‏ را بیان کرد.[13]
3. یحیی بن هانی بن عروة المرادی‏ که جریان شهادت نافع بن هلال جملی را نقل کرد.[14]
4. نضر بن صالح ابو زهیر عبسی‏.[15]

این تنها نام بخشی از راویان بود و شاید علاوه بر آنها بسیاری دیگر از افراد سپاه دشمن -به ویژه توابین- بعدها خود راوی این حماسه پرشور شده باشند.

[1]. «پیامبر اسلام(ص) و گریه بر امام حسین(ع)»، 30418؛ «پیشگویی‌های پیامبر اکرم(ص)»، 45404؛ «بوسه پیامبر(ص) به زیر گلوی امام حسین(ع)»، 108260.

[2]. «رابطه میان حضرت فاطمه(س) و امام حسین(ع) با بوی سیب»، 70548

[3]. «گریه و عزاداری انبیا بر امام حسین(ع)»، 46876؛ «فرشتگان و پیامبران و زیارت امام حسین(ع) در کربلا»، 32193.

[4]. شیخ صدوق، الامالی، ص 164 – 165، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق.

[5]. «بازماندگان از همراهان امام حسین(ع) در کربلا»، 100964.

[6]. ابو مخنف کوفی، لوط بن یحیی، وقعة الطف، محقق، مصحح، یوسفی غروی، محمد هادی‏، ص 202 – 203، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417ق.

[7]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج 3، ص 205، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.

[8]. وقعة الطف، ص 187

[9]. همان، ص 170 و 176.

[10]. همان، ص191.

[11]. همان، ص 228 – 229.

[12]. همان، ص 260.

[13]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 5، ص 434، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.

[14]. همان، ص 435.

[15]. همان، ص 434.