آیاتی که در قرآن مجید در آن از خداوند متعال طلب و درخواستی صورت گرفته است، دعا و در برخی موارد حکم دعا را دارند. چه در ابتدای آنها واژه «ربّنا»، «اللهم» و... باشد، یا نباشد. هر یک از دعاهای وارده در قرآن در بردارنده موضوعی خاص و بیانگر درخواست و نیاز از خداوند متعال است. شخص دعا کننده نیز در قرآن متفاوت است؛ گاه انسانی از صالحان و پیامبران است و گاه منافقی و اهل دوزخی که برای نجاتش از عذاب دعا می کند؛ گاهی شخصی برای خود و گاهی برای دیگران دعا می کند و در برخی موارد، خداوند خود دعایی را به پیامبرانش دستور می دهد. حال با نگاه به هریک از این موضوعات و درخواست ها، دسته ای از این دعاها در زیر ذکر می شود:
1. دنیا و آخرت: «و اکتُب لَنا فى هـذِهِ الدُّنیا حَسَنَةً و فِى الأخِرَةِ»،[1] و «رَبَّنا ءاتِنا فِى الدُّنیا حَسَنَةً و فِى الأخِرَةِ حَسَنَةً و قِنا عَذابَ النّار».[2]
2. توفیق برپایی نماز: «رَبِّ اجعَلنى مُقیمَ الصَّلوةِ و مِن ذُرِّیَّتى رَبَّنا و تَقَبَّل دُعاء».[3]
3. قرار گرفتن در زمره بندگان صالح خدا: «رَبِّ هَب لى حُکمـًا و اَلحِقنى بِالصّــلِحین».[4]
4. درخواست کمک و یاری از خداوند در برابر دشمنان: «رَبِّ انصُرنى بِما کَذَّبون»،[5] «فدَعا رَبَّهُ اَنّى مَغلوبٌ فَانتَصِر»[6] و «ربَّنا اَفرِغ عَلَینا صَبرًا و ثَبِّت اَقدامَنا و انصُرنا عَلَى القَومِ الکـفِرین».[7]
5. بهره مندی از علم و حکمت: «رَبِّ زِدنى عِلمـا».[8]
6. آمرزش گناهان خود، پدر و مادر و مؤمنان: «رَبَّنَا اغْفِرْ لی وَ لِوالِدَیَّ وَ لِلْمُؤْمِنینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسابُ»[9] و «رَبَّنَا اغفِر لَنا و لاِخونِنَا الَّذینَ سَبَقونا بِالایمـنِ».[10]
و دعاهای دیگری نیز در قرآن کریم هست که می توان به آنها مراجعه کرد و در مواقع دعا مانند قنوت نماز خواند، مانند: دعا برای هدایت،[11] همسر و فرزندان،[12] نجات از فتنه،[13] قبولی اعمال.[14]
برای آگاهی بیشتر درباره برخی از مباحث مربوط به دعا نمایه های زیر را مطالعه کنید:
«فلسفه دعا»، سؤال 8961 (سایت: 9037).
«شرایط استجابت حتمى دعا»، سؤال 197 (سایت: 983).
«رابطه دعا با تلاش و کوشش»، سؤال 6154 (سایت: 6286).
این پرسش، پاسخ تفصیلی ندارد.
[1]. اعراف، 156: «و براى ما، در این دنیا و سراى دیگر، نیکى مقرّر فرما».
[2]. بقره، 201: «پروردگارا! به ما در دنیا (نیکى) عطا کن! و در آخرت نیز (نیکى) مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار!».
[3]. ابراهیم، 40: «پروردگارا: مرا برپا کننده نماز قرار ده، و از فرزندانم (نیز چنین فرما)، پروردگارا: دعاى مرا بپذیر!».
[4]. شعراء، 83: «پروردگارا! به من علم و دانش ببخش، و مرا به صالحان ملحق کن!».
[5]. مؤمنون، 26: «پروردگارا! مرا در برابر تکذیب هاى آنان یارى کن!».
[6]. قمر، 10: «او به درگاه پروردگار عرضه داشت: من مغلوب (این قوم طغیانگر) شدهام، انتقام مرا از آنها بگیر!».
[7].بقره، 250: «پروردگارا! بر ما صبر و شکیبایى فرو ریز، و گامهایمان را استوار ساز، و ما را بر گروه کافران پیروز گردان».
[8]. طه، 114: «پروردگارا! علم مرا افزون کن!».
[9]. ابراهیم، 41: «پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، در آن روز که حساب برپا مىشود، بیامرز!».
[10]. حشر، 10: «پروردگارا! ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشى گرفتند بیامرز».
[11]. حمد، 6؛ آل عمران، 8.
[12]. فرقان، 74.
[13]. ممتحنه، 5.
[14]. بقره، 127.