کد سایت
fa25485
کد بایگانی
30396
نمایه
پیشینه مقتل‌نویسی واقعه عاشورا
خلاصه پرسش
پیشینه نگارش مقتل‌نویسی شهدای کربلا از چه زمانی آغاز شد؟
پرسش
پیشینه نگارش مقتل‌نویسی شهدای کربلا از چه زمانی آغاز شد؟
پاسخ اجمالی
تک‌نگاری حادثه‌ها، یک گونه از نوشته‌های تاریخی است که مسلمانان در قرون نخستین برای ثبت وقایع مهم از آن بهره جسته‌اند. چنین نوشته‌هایی اغلب پیرامون روزهای پُر حادثه‌ای است که سرنوشت تاریخی مسلمانان را دچار تحوّل می‌کند.[1] یکی از تلاش‌های جدّی مورّخان در تدوین تک‌نگاری، نگارش کتاب‌های مقتل‌نویسی است. یکی از موضوعات این مقتل‌نویسی، امام حسین(ع) و واقعه عاشورا است. مراد از «مقتل الحسین(ع)»، نوعی تک‌نگاری تاریخی است که در آن به شرح جریان شهادت امام حسین(ع) و یارانش و در یک کلام، به واقعه کربلا (از آغاز تا پایان) پرداخته شده است.[2] مقتل‌نویسان و مورّخان تاریخ عاشورا، اخبار مربوط به واقعه عاشورا و کیفیت نبرد و شهادت امام حسین(ع) و یارانش را در یک‌جا جمع کرده و آن آثار، محل گردآوری آن اخبار شده است. بنابر این، تعبیر «مقتل الحسین(ع)» به معنای مکان اخبار گردآوری شده درباره واقعه عاشورا، بویژه شهادت امام حسین(ع) است.[3]
بی‌‌گمان واقعه و نهضت عاشورا در سال 61هـ.ق در میان وقایع و حوادث قرن‌های نخستین پس از ظهور اسلام، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین واقعه تلقی شده و از ابعاد گوناگون بیشترین اهمیت را در میان دیگر وقایع تاریخی به خود اختصاص داده است. عظمت و اهمیت خاص این رُخ‌داد تاریخی موجب شده است تا از همان روزهای نخستین پس از آن، کسانی نقش گزارشگر را ایفا کرده و تفصیل ماجرا را برای دیگران بازگویند. اینان همان شاهدان عینی این نهضت و قیام مقدّس بودند که به گونه‌ای در کربلا حضور داشتند. در میان این گروه؛ در یک سو، بازماندگان کاروان حسینی به عنوان موثّق‌ترین گزارشگران این واقعه، و در رأس آنان امام سجاد(ع) و در سوی دیگر، برخی از افراد سپاه دشمن بودند. بر این دو، باید روایات امامان معصوم(ع) را نیز افزود که به مرور زمان، هر چه از تاریخ و زمان قیام عاشورا دورتر می‌شدند، برای احیای یادِ این رُخ‌داد، گوشه‌هایی از آن‌را باز می‌گفتند. مجموعه این روایات و گزارش‌ها، رفته رفته از شکل شفاهی خارج و صورت مکتوب به خود گرفت. تا این‌که رفته رفته، آثاری با عنوان «مقتل الحسین(ع)» یا با عناوین مشابه، و مشتمل بر روایاتی که به گونه‌ای درصدد بیان مقدمات، اصل واقعه و حوادث و پیامدهای آن بودند، پدید آمد. از آن زمان تاکنون، «مقتل نگاری» بخش مهمی از تاریخ‌نگاری اسلامی را به خود اختصاص داده و سیر تاریخی و فراز و فرودهای خاصی داشته و تحوّل و دگرگونی‌هایی را پشت سر گذاشته است.
بی‌‌گمان واقعه و نهضت عاشورا در سال 61هـ.ق در میان وقایع و حوادث قرن‌های نخستین پس از ظهور اسلام، مهم‌ترین و تأثیرگذارترین واقعه تلقی شده و از ابعاد گوناگون بیشترین اهمیت را در میان دیگر وقایع تاریخی به خود اختصاص داده است. عظمت و اهمیت خاص این رُخ‌داد تاریخی موجب شده است تا از همان روزهای نخستین پس از آن، کسانی نقش گزارشگر را ایفا کرده و تفصیل ماجرا را برای دیگران بازگویند. اینان همان شاهدان عینی این نهضت و قیام مقدّس بودند که به گونه‌ای در کربلا حضور داشتند. در میان این گروه؛ در یک سو، بازماندگان کاروان حسینی به عنوان موثّق‌ترین گزارشگران این واقعه، و در رأس آنان امام سجاد(ع) و در سوی دیگر، برخی از افراد سپاه دشمن بودند. بر این دو، باید روایات امامان معصوم(ع) را نیز افزود که به مرور زمان، هر چه از تاریخ و زمان قیام عاشورا دورتر می‌شدند، برای احیای یادِ این رُخ‌داد، گوشه‌هایی از آن‌را باز می‌گفتند. مجموعه این روایات و گزارش‌ها، رفته رفته از شکل شفاهی خارج و صورت مکتوب به خود گرفت. تا این‌که رفته رفته، آثاری با عنوان «مقتل الحسین(ع)» یا با عناوین مشابه، و مشتمل بر روایاتی که به گونه‌ای درصدد بیان مقدمات، اصل واقعه و حوادث و پیامدهای آن بودند، پدید آمد. از آن زمان تاکنون، «مقتل نگاری» بخش مهمی از تاریخ‌نگاری اسلامی را به خود اختصاص داده و سیر تاریخی و فراز و فرودهای خاصی داشته و تحوّل و دگرگونی‌هایی را پشت سر گذاشته است.
[1]. جعفریان، رسول، سیره رسول خدا، ص 25، انتشارات دلیل ما، قم، چاپ سوم، 1383ش.
[2]. جمعى از نویسندگان، پژوهشى در مقتلهاى فارسى، ص 17 – 18، زمزم هدایت، قم، چاپ اول، 1386ش؛ محدثى، جواد، فرهنگ عاشورا، ص 431، نشر معروف، قم، چاپ دوم، 1376ش؛ رنجبر، محسن، سیری در مقتل نویسی و تاریخ نگاری عاشورا، فصلنامه علمی – تخصصی تاریخ در آینه پژوهش، ص 168، سال چهارم، شماره دوم، تابستان 1386ش.
[3]. سیری در مقتل نویسی و تاریخ نگاری عاشورا، فصلنامه علمی – تخصصی تاریخ در آینه پژوهش، ص 168.