کد سایت
fa30366
کد بایگانی
35979
نمایه
ختم قرآن در یک شب
طبقه بندی موضوعی
حدیث,قرائت قرآن
خلاصه پرسش
منظور از روایاتی که دلالت بر ختم قرآن در یک شب می‌کند، چیست؟
پرسش
امام حسین(ع) در نامه‌‌ای به یکی از یارانش، قبل از واقعه کربلا می‌‌نویسد: «تو همان کسی هستی که هر شب یک بار قرآن را ختم می‌‌کردی». مگر می‌‌توان هر شب یک دور قرآن را خواند؟
پاسخ اجمالی
از اصحاب امام حسین(ع) کسی که در هر شب یک ختم قرآن می‌نموده بریر بن خضیر است،[1] اما با جست‌وجویی که در منابع روایی انجام پذیرفت؛ به روایتی با کیفیتی که در پرسش آمده دست نیافتیم.
روایاتی که درباره چگونگی ختم قرآن کریم به ما رسیده دو دسته است که در برخی از آنان یک ختم قرآن و حتی بیش از آن در یک شب به چشم می‌آید و در روایات دیگری از سریع خواندن قرآن نهی شده و سفارش به خواندن با ترتیل و تدبّر در معانی آن شده است.
یک نمونه از روایات دسته اول:
علی بن مُغیره از حضرت امام کاظم(ع) پرسید: پدر من از جدّ شما پرسیده از ختم قرآن در هر شب؟ و جدّ شما فرموده بود: هر شب یک ختم انجام می‌داده است، و از او پرسیده بود: در ماه رمضان هم یک ختم انجام می‌داد؟ جدّ شما فرموده بود: و در ماه رمضان نیز چنین می‌کرد، پدرم به ایشان فرمود: آرى! هر چه توانایى داشته باشم [بخوانم]؟ و پدرم چنین بود که چهل بار قرآن را در ماه رمضان ختم می‌کرد و من نیز پس از پدرم [به همین اندازه‌ها] ختم می‌کنم گاهى بیشتر و گاهى کمتر به اندازه فراغت و شغلم و به اندازه نشاط و کسالتم، و چون روز عید فطر شود یک ختم آن‌را هدیه رسول خدا(ص) کنم، و یکى را هدیه على(ع) و یکى را هدیه حضرت فاطمه(س) و همچنین براى هر یک از ائمه(ع) تا برسد به شما که براى هر یک، ختم قرآنی هدیه کنم و تا به این حال رسیده‌ام چنین کرده‌ام، براى من در برابر این عمل چه پاداشى هست؟ امام کاظم(ع) فرمود: «پاداشت این است که روز قیامت با ایشان باشى، گفتم: اللَّه اکبر! این است پاداش من؟ تا سه بار فرمود: آرى».[2]
اما دسته دوم از روایات که خواندن قرآن با ترتیل و تفکر و تدبّر در آیات آن توصیه شده است و با سریع خوانی تناسب ندارد:
على بن أبى حمزه گوید: خدمت حضرت امام صادق(ع) رفتم پس ابوبصیر از آن‌حضرت پرسید: قربانت شوم، در ماه رمضان همه قرآن را در یک شب بخوانم؟ امام(ع) فرمود: «نه»، ابوبصیر گفت: در دو شب؟ امام(ع) فرمود: «نه»، ابوبصیر پرسید: در سه شب؟ فرمود: «آرى بخوان» و با دست خود اشاره فرمود.[3] سپس فرمود: «اى ابا محمد! براى ماه رمضان حقى و حرمتى است که ماه‌هاى دیگر مانند آن نیستند (یعنى اجازه‌ات دادم در سه شب بخوانى به خاطر حرمت ماه رمضان و امتیازش نسبت به ماه‌هاى دیگر) و اصحاب حضرت محمد(ص) قرآن را در یک ماه یا کمتر می‌خواندند، و هر آینه قرآن با سرعت و شتاب خوانده نشود، و باید هموار و شمرده و با آهنگ خوش خوانده شود، و از آیه‌اى که در آن نام بهشت برده شده است، سریع گذر نکن و آنجا بایست، و از خداى عزّ و جلّ بهشت را بخواه، و چون به آیه‌اى که در آن ذکر دوزخ است رسیدی نیز نزد آن توقف کرده و از دوزخ به خدا پناه ببر».[4]
اکنون یا باید روایات دسته اول را مورد تردید قرار داد و یا آن‌که ختم قرآن را به معنای دیگری گرفت؛ مثلاً ختم هر بخشی از قرآن مجازاً ختم قرآن به شمار آید، که این روایت آن‌را تأیید می‌کند: عَنْ حُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ فِی کَمْ أَقْرَأُ الْقُرْآنَ- فَقَالَ اقْرَأْهُ أَخْمَاساً اقْرَأْهُ أَسْبَاعاً أَمَا إِنَّ عِنْدِی مُصْحَفاً مُجَزَّأً أَرْبَعَةَ عَشَرَ جُزْءاً. حسین بن خالد گوید: از حضرت صادق(ع) پرسیدم: در چه مقدار از زمان [و در چند روز] قرآن را بخوانم؟ امام(ع) فرمود: «آن‌را در پنج قسمت بخوان (یعنى پنج روز و هر روز شش جزء) یا در هفت بخش (یعنى هفت روز، هر روز چهار جزء و اندی) و نزد من قرآنى چهارده قسمتی است».[5] به عبارتی قرآن در گذشته به صورت چند مجلد بوده و ختم هر مجلد، مجازاً ختم قرآن به شمار میآمد .
گفتنی است؛ این احتمال نیز بعید نیست که اگر چه از نظر عقلی خواندن یک ختم قرآن در یک شب بعید نیست، اما حساب اولیای الهی از افراد معمولی جدا است و ممکن است آنان بر اساس توانایی که خداوند به آنان داده است با رعایت تمام آداب بتوانند این کار را انجام دهند، چنان‌چه نقل شده امام علی(ع) در یک شبانه روز هزار رکعت نماز نافله خوانده‌اند،[6] اما با توجه به روایاتی که توصیه به تدبر در قرآن و خواندن با ترتیل شده است؛ افراد در مقدار خواندن قرآن حال خود را در نظر گیرند و هر کس به مقدار قدرت خود قرآن را بخواند.
روایاتی که درباره چگونگی ختم قرآن کریم به ما رسیده دو دسته است که در برخی از آنان یک ختم قرآن و حتی بیش از آن در یک شب به چشم می‌آید و در روایات دیگری از سریع خواندن قرآن نهی شده و سفارش به خواندن با ترتیل و تدبّر در معانی آن شده است.
یک نمونه از روایات دسته اول:
علی بن مُغیره از حضرت امام کاظم(ع) پرسید: پدر من از جدّ شما پرسیده از ختم قرآن در هر شب؟ و جدّ شما فرموده بود: هر شب یک ختم انجام می‌داده است، و از او پرسیده بود: در ماه رمضان هم یک ختم انجام می‌داد؟ جدّ شما فرموده بود: و در ماه رمضان نیز چنین می‌کرد، پدرم به ایشان فرمود: آرى! هر چه توانایى داشته باشم [بخوانم]؟ و پدرم چنین بود که چهل بار قرآن را در ماه رمضان ختم می‌کرد و من نیز پس از پدرم [به همین اندازه‌ها] ختم می‌کنم گاهى بیشتر و گاهى کمتر به اندازه فراغت و شغلم و به اندازه نشاط و کسالتم، و چون روز عید فطر شود یک ختم آن‌را هدیه رسول خدا(ص) کنم، و یکى را هدیه على(ع) و یکى را هدیه حضرت فاطمه(س) و همچنین براى هر یک از ائمه(ع) تا برسد به شما که براى هر یک، ختم قرآنی هدیه کنم و تا به این حال رسیده‌ام چنین کرده‌ام، براى من در برابر این عمل چه پاداشى هست؟ امام کاظم(ع) فرمود: «پاداشت این است که روز قیامت با ایشان باشى، گفتم: اللَّه اکبر! این است پاداش من؟ تا سه بار فرمود: آرى».[2]
اما دسته دوم از روایات که خواندن قرآن با ترتیل و تفکر و تدبّر در آیات آن توصیه شده است و با سریع خوانی تناسب ندارد:
على بن أبى حمزه گوید: خدمت حضرت امام صادق(ع) رفتم پس ابوبصیر از آن‌حضرت پرسید: قربانت شوم، در ماه رمضان همه قرآن را در یک شب بخوانم؟ امام(ع) فرمود: «نه»، ابوبصیر گفت: در دو شب؟ امام(ع) فرمود: «نه»، ابوبصیر پرسید: در سه شب؟ فرمود: «آرى بخوان» و با دست خود اشاره فرمود.[3] سپس فرمود: «اى ابا محمد! براى ماه رمضان حقى و حرمتى است که ماه‌هاى دیگر مانند آن نیستند (یعنى اجازه‌ات دادم در سه شب بخوانى به خاطر حرمت ماه رمضان و امتیازش نسبت به ماه‌هاى دیگر) و اصحاب حضرت محمد(ص) قرآن را در یک ماه یا کمتر می‌خواندند، و هر آینه قرآن با سرعت و شتاب خوانده نشود، و باید هموار و شمرده و با آهنگ خوش خوانده شود، و از آیه‌اى که در آن نام بهشت برده شده است، سریع گذر نکن و آنجا بایست، و از خداى عزّ و جلّ بهشت را بخواه، و چون به آیه‌اى که در آن ذکر دوزخ است رسیدی نیز نزد آن توقف کرده و از دوزخ به خدا پناه ببر».[4]
اکنون یا باید روایات دسته اول را مورد تردید قرار داد و یا آن‌که ختم قرآن را به معنای دیگری گرفت؛ مثلاً ختم هر بخشی از قرآن مجازاً ختم قرآن به شمار آید، که این روایت آن‌را تأیید می‌کند: عَنْ حُسَیْنِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ فِی کَمْ أَقْرَأُ الْقُرْآنَ- فَقَالَ اقْرَأْهُ أَخْمَاساً اقْرَأْهُ أَسْبَاعاً أَمَا إِنَّ عِنْدِی مُصْحَفاً مُجَزَّأً أَرْبَعَةَ عَشَرَ جُزْءاً. حسین بن خالد گوید: از حضرت صادق(ع) پرسیدم: در چه مقدار از زمان [و در چند روز] قرآن را بخوانم؟ امام(ع) فرمود: «آن‌را در پنج قسمت بخوان (یعنى پنج روز و هر روز شش جزء) یا در هفت بخش (یعنى هفت روز، هر روز چهار جزء و اندی) و نزد من قرآنى چهارده قسمتی است».[5] به عبارتی قرآن در گذشته به صورت چند مجلد بوده و ختم هر مجلد، مجازاً ختم قرآن به شمار میآمد .
گفتنی است؛ این احتمال نیز بعید نیست که اگر چه از نظر عقلی خواندن یک ختم قرآن در یک شب بعید نیست، اما حساب اولیای الهی از افراد معمولی جدا است و ممکن است آنان بر اساس توانایی که خداوند به آنان داده است با رعایت تمام آداب بتوانند این کار را انجام دهند، چنان‌چه نقل شده امام علی(ع) در یک شبانه روز هزار رکعت نماز نافله خوانده‌اند،[6] اما با توجه به روایاتی که توصیه به تدبر در قرآن و خواندن با ترتیل شده است؛ افراد در مقدار خواندن قرآن حال خود را در نظر گیرند و هر کس به مقدار قدرت خود قرآن را بخواند.
[1]. ر.ک: شیخ عباس قمى، منتهى الآمال فی تواریخ النبی و الآل، ج 2، ص 831، دلیل ما، قم، 1379ش.
[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 618، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[3]. علامه مجلسى(ره) گوید: گویا اشاره فرمود که خاموش باش. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق و مصحح: رسولی، سید هاشم، ج 12، ص 504، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ دوم، 1404ق.
[4]. الکافی، ج 2، ص 617.
[5]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 6، ص 215، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، 1409ق.