محبت به معنی دوست داشتن و علاقه قلبى است. در قرآن مجید گاهی با واژه مودت از آن تعبیر شده است که در مقابل آن عداوت و دشمنی قرار دارد.
محبت دارای درجات و مراتبی بوده و آثار عملى به دنبال دارد. محبتی که شعاع آن، از قلب به بیرون سرایت نکند ضعیف ترین درجه محبت است و مرتبه ای که آثار آن در عمل انسان منعکس باشد مراتب بالاتر آن است تا جایی که دارنده آن را با محبوب پیوند مىدهد، و در مسیر خواست هاى او به تلاش پرثمر وا مىدارد.[1]
در روایات متعددى از پیشوایان اسلام نقل شده که دین چیزى جز محبت نیست، از جمله در کتاب" خصال" و" کافى" از امام صادق ع نقل شده که در جواب سؤال از رابطه حب و بغض با دین فرمودند: " آیا دین جز محبت است، و سپس این آیه را تلاوت فرمودند: خدا ایمان را محبوب شما ساخت و آن را در دلتان بیاراست و کفر و فسق و عصیان را در نظرتان مکروه گردانید... "[2].
منظور از این روایات این است که روح و حقیقت دین همان ایمان و عشق به خدا است ایمان و عشقى که شعاع آن، تمام وجود انسان را روشن مىکند و همه اعضاء و دستگاههاى تن تحت تاثیر آن قرار مىگیرند، و اثر بارز و روشن آن پیروى از فرمان خدا است.[3]
محبت به دو نوع ممدوح و مذموم تقسیم می شود. محبت ممدوح آن است که برای خدا و هدف نهایی از آن رسیدن به خدا باشد. و محبت مذموم آن است که هدف نهایی آن رسیدن به دشمنان خدا و رضایت آنان باشد.[4]
بحث از محبت یک بحث اخلاقی است و به تفصیل در کتابهای علم اخلاق و تفسیر آمده است .به عنوان نمونه در کتابهای:
1. معراج السعادة نوشته ملااحمد نراقی
2. جامع السعادات نوشته ملااحمد نراقی
3. محجةالبیضاء نوشته علامه فیض کاشانی
4- آئین دوستی از دیدگاه قرآن و حدیث، تألیف سید مهدی علوی. (بی جا: بی نا) 1413 ق – 1372 (قم، چاپخانه علمیه).
5- دوستی در قرآن و حدیث، نوشته آیت الله محمد محمدی ری شهری، چاپ مؤسسه دارالحدیث.
6- تفسیر نمونه ذیل آیات سوره یوسف
[1] با اقتباس از تفسیر نمونه، ج2، ص: 513 .
[2]الکافی ج : 2 ص : 125عَنْ فُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْحُبِّ وَ الْبُغْض أَ مِنَ الْإِیمَانِ هُوَ فَقَالَ وَ هَلِ الْإِیمَانُ إِلَّا الْحُبُّ وَ الْبُغْضُ ثُمَّ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَ کَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَ الْعِصْیانَ أُولئِکَ هُمُ الرَّاشِدُونَ(حجرات،7)
[3] تفسیر نمونه، ج2، ص: 516.
[4] برای مذموم بودن دوست غیر خدا به آیه «قل اغیر الله ولیا...» (انعام، 14) می توان استفاده کرد. در صورتی که ترجمه آقایان قمشه ای، آیتی، معزی را بپذیریم، و برای مذموم بودن می توان به «ولاتحبوا – الله الها آخر» (ذاریات، 51) استفاده کرد، با این مقدمه که کسی را اله قرار دادن علاقه و محبت را به همراه دارد. و برای مذمومیت دوستی چیزی را بیشتر از دوست داشتن خدا به آیه «قل ان کان آبادکم و ... احب الیکم من الله و رسوله و جهاد فی سبیله...» (توبه، 24) استناد کرد.