بیشتر مراجع تقلید، تلقیح مصنوعی و قرار دادن جنین در رحم زنی دیگر(غیر از صاحب تخمک) را -به خودی خود- حرام ندانسته و اقدام به آن‌را در صورت ضرورت جایز شمرده‌اند.
البته برخی از فقها این کار را صرفا در صورتی جایز می‌دانند که بین صاحب اسپرم و صاحب رحم، عقد ازدواج - به صورت موقت یا دائم و با رعایت شرایط آن- صورت گیرد.[1]
درباره‌ی احکام مرتبط با این موضوع، بین فقها اختلاف نظر است، که جهت آگاهی از آن به ضمائم مراجعه نمایید.
ضمائم:
پاسخ دفاتر مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:[2]
حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
- فی نفسه اشکال ندارد، ولی باید از مقدمات حرام از قبیل نگاه و لمس حرام و غیر آنها اجتناب شود.
- رضایت ولیّ جنین لازم است.
- اگر ولیّ شرعی موجود باشد، باید با رضایت او باشد.
- توسط ولیّ شرعی اشکال ندارد.
- صاحب تخمک و اسپرم والدین فرزند هستند.
- با توجه به اینکه در زمان فوت مورّث جنین موجود بوده است، در صورتی که کامل شود و زنده متولد شود، ارث می‌برد و سهم الارث او از سهم الارث بقیۀ ورثه کسر می‌شود.
- به صاحب تخمک و اسپرم مَحرم است و اگر از صاحب رحم شیر خورده باشد، به صاحب رحم و هر کسی که به فرزند او مَحرم است، و نیز به شوهر او مَحرم است و ولایت او با صاحب اسپرم است.
حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
تلقیح مصنوعی اسپرم زوج با تخمک زوجه و کاشت آن در رحم زن اجنبی[3] به خودی خود حرام نیست، ولی از این جهت که تلقیح مصنوعی غالبا همراه با کشف عورت یا لمس و نگاه به آن است حرام می‌شود، لذا در غیر حال ضرورت، مراجعه کننده مجاز به کشف عورت نیست.
در هرحال، چنانچه بچه‌ای متولد شود، انتساب او به زوجه(صاحب تخمک) یا به صاحب رحم محل اشکال است، بنابراین -به احتیاط واجب- لازم است در مسأله ارث بین آنها مصالحه صورت گیرد، و از این جهت که صاحب تخمک همسر پدر بچه است محرم بچه می‌باشد و همچنین صاحب رحم(مانند مادر) محرم بچه است. و از طرف دیگر زوج(صاحب اسپرم) پدر شرعی او محسوب می‌شود.
حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی (مد ظله العالی):
- اگر مستلزم لمس و نظر حرام و یا از بین رفتن نسب جنین باشد جایز نیست مگر در فرض ضرورت.
2و3. در صورتی که قبلا حق خود را واگذار نکرده باشند لازم است.
- مانعی ندارد.
5و6و7. فرزندان صاحب اسپرم و تخمک به حساب می‌آیند و تمام احکام نسب جاری می‌شود. در مورد ارث هم لقاح در زمان حیات هر کدام از صاحبان اسپرم و تخمک باشد بین کودک و آن شخص توارث است.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی(مد ظله العالی):
- چنانچه مستلزم لمس و نظر غیر شوهر به عورت زن نباشد فی نفسه مانعی ندارد.
- اگر اعراض نکرده باشد لازم است.
- اگر زوجین اعراض نکرده باشند ظاهرا حق الاختصاص مذکور به ارث به وارثین منتقل شده و باید از ایشان استجازه شود.
- دریافت وجه در قبال رفع ید از آن و یا صلح جهت انتقال حق مذکور مانعی ندارد.
- کسانی که صاحب اسپرم و تخمک باشند.
- اگر در زمان فوت والدین حمل بوده حصه او باید جدا شود ولی اگر حمل بعد از فوت بوده ارثی ندارد.
- همه احکام با والدین حقیقی جنین است.
حضرت آیت الله العظمی علوی گرگانی(مد ظله العالی):
1.این کار جایز نیست.
2.با توجه به حرمت اصل عمل رضایت و عدم رضایت زوجین نقشی در حکم ندارد.
3. اصل عمل جایز نیست لذا رضایت ورثه معتبر نیست.
4.اگر اصل عمل جایز باشد دریافت وجه هم مانعی ندارد ولی اصل عمل دارای اشکال است.
5. صاحب اسپرم و تخمک والدین آن نوزاد خواهند بود.
6.اگر در زمان تقسیم ارث نطفه او منعقد شده باشد و در رحم قرار داده شده است باید سهم او را ورثه از مال خود 0 به نسبت سهم الارث خود )جدا کرده و بپردازند.
7.این فرزند به صاحب اسپرم و صاحب تخمک به عنوان پدر و مادر محرم است و به فرزندان آن دو نفر نیز محرم است و به صاحب رحم هم به عنوان مادر رضاعی محرم است و کسانی که از این مادر شیر خورده‌اند به عنوان برادر و خواهر رضاعی به این فرزند محرم هستند و حضانت و نفقه بر عهده صاحب اسپرم و صاحب تخمک است و ولایت او هم برای صاحب اسپرم است.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
- این کار جایز است ولی با توجه به این که مستلزم نظر و لمس حرام است، باید تنها در هنگام ضرورت انجام گیرد.
- در صورتی که جنین را به آن مرکز اهدا کرده باشد، رضایت آنها شرط نیست.
- در فرض سؤال لازم نیست.
- این کار اشکال دارد.
- والدین حقیقی، صاحبان جنین می‌باشند هر چند به مادر جانشین و همسر او مطابق مسئله رضاع محرم می‌باشد.
- در فرض سؤال، ارث می‌برد، سهم او را نگه می‌دارند تا متولد شود.
- همه این موارد بر عهده پدر و مادر واقعی است مگر این که آن ها واگذار کرده باشند.
حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
به طور کلی لازم است اسپرم از کسی باشد که با زن محرم باشد (همسر وی باشد) در غیر این صورت جائز نیست.
و [اگر چنین کاری انجام شود]، نسب با افراد مذکور محقق نمی‌شود.
[1]. آیات عظام علوی گرگانی و نوری همدانی.
[2]. استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، سیستانی، شبیری زنجانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، علوی گرگانی و نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئست.
[3]. طبق نظر معظم له بنابر احتیاط واجب این حکم شامل محارم زوج نمی‌گردد.