کد سایت
fa56285
کد بایگانی
68938
نمایه
تحلیل ادبی اللهم
طبقه بندی موضوعی
لغت شناسی
خلاصه پرسش
کلمات تشکیل‌دهنده و نیز معنای واژه «اللهمّ» چیست؟
پرسش
سلام؛ اللَّهُمَّ یک کلمه است؟ یا از الله و هُم تشکیل شده؟ .... اللَّهُمَّ یعنی چه؟ اگر اللَّهُمَّ از الله و هم تشکیل شده چرا یک «ه» دارد نه دو تا؟
پاسخ اجمالی
اندیشمندان نحو در این‌که واژه «اللهمّ» در اصل از چه کلماتی تشکیل شده، اختلاف نظر دارند. گروهی از آنان معتقدند: «واژه «اللهمّ» منادای مفرد معرفه است که در اصل «یا الله» بود و بجای یای حرف ندائی که از اولش حذف شده، در آخر آن یک میم مشدّده آمد که آن را تبدیل به «اللهمّ» نموده است».[1] طبق این دیدگاه، معنای «اللهمّ» چنین می‌شود: «ای پروردگار»، یا «پروردگارا». بنابراین نظریه؛ چون میم در «اللهمّ» عوض از یای حرف ندا می‌باشد، جز در موارد ضرورت شعری[2] نمی‌توانیم «یا اللهمّ» بگوییم.[3]
اما برخی دیگر از نحویون می‌گویند: «اللهمّ» در اصل، «یا الله آمِنّا بخیر» بود، که برای اختصار، جمله انشایی«آمنّا بخیر» حذف شده و میم مشدّده به عنوان نمادی از عبارت محذوف در انتهای «الله» اضافه شده است؛ از این‌رو میم، عوض از «یای» حرف ندا نیست و بر همین اساس، جمع بین «میم مشدده» و «یای حرف ندا» حتی در حالت اختیار نیز جایز است؛ یعنی می‌توانیم در غیر ضرورت شعری نیز بگوییم «یا اللهمّ».[4] طبق این دیدگاه، معنای «اللهمّ» چنین می‌شود: «پروردگارا ما را به خیر قصد کن؛ یعنی برای ما خیر و نیکی در نظر بگیر».
اعراب «اللهمّ»
برخی ادیبان گفته‌اند: «با عنایت به این‌که «الله» اسم علم و مفردی است که منادا واقع شده و «منادای مفرد معرفه» نیز مبنی بر ضم است، «اللهُمّ» نیز مبنی بر ضم بوده و بنای آن در «های» اَللهُمّ آشکار گشته است».[5]
برخی دیگر گفته‌اند: «چون میم در «اللهمّ» شبیه جزء برای «الله» شده، «اللهمّ» مبنی بر ضم مقدر بر میم مفتوحه می‌باشد».[6]
با توجه به مطالبی که بیان شد، روشن می‌شود که «اللهمّ» از «الله» و «میم» مشدده تشکیل شده، نه از «الله» و «هُم» تا این اشکال به ذهن متبادر شود که چرا در «اللهمّ» دو «هاء» وجود ندارد.
اما برخی دیگر از نحویون می‌گویند: «اللهمّ» در اصل، «یا الله آمِنّا بخیر» بود، که برای اختصار، جمله انشایی«آمنّا بخیر» حذف شده و میم مشدّده به عنوان نمادی از عبارت محذوف در انتهای «الله» اضافه شده است؛ از این‌رو میم، عوض از «یای» حرف ندا نیست و بر همین اساس، جمع بین «میم مشدده» و «یای حرف ندا» حتی در حالت اختیار نیز جایز است؛ یعنی می‌توانیم در غیر ضرورت شعری نیز بگوییم «یا اللهمّ».[4] طبق این دیدگاه، معنای «اللهمّ» چنین می‌شود: «پروردگارا ما را به خیر قصد کن؛ یعنی برای ما خیر و نیکی در نظر بگیر».
اعراب «اللهمّ»
برخی ادیبان گفته‌اند: «با عنایت به این‌که «الله» اسم علم و مفردی است که منادا واقع شده و «منادای مفرد معرفه» نیز مبنی بر ضم است، «اللهُمّ» نیز مبنی بر ضم بوده و بنای آن در «های» اَللهُمّ آشکار گشته است».[5]
برخی دیگر گفته‌اند: «چون میم در «اللهمّ» شبیه جزء برای «الله» شده، «اللهمّ» مبنی بر ضم مقدر بر میم مفتوحه می‌باشد».[6]
با توجه به مطالبی که بیان شد، روشن می‌شود که «اللهمّ» از «الله» و «میم» مشدده تشکیل شده، نه از «الله» و «هُم» تا این اشکال به ذهن متبادر شود که چرا در «اللهمّ» دو «هاء» وجود ندارد.
[1]. صبان، محمد بن على، حاشیة الصبان على شرح الأشمونى على ألفیة ابن مالک و معه شرح الشواهد للعینی، محقق: هنداوى، عبدالحمید، ج 3، ص 226 - 227، بیروت، المکتبة العصریة، چاپ اول، بی‌تا؛ شرح الشواهد الشعریة فی أمات الکتب النحویة لأربعة آلاف شاهد شعری، همان.
[2]. «اما در ضرورت شعری که اضطرار ادبی محسوب می‌شود «یا اللهم» جایز است».
[3]. «زیرا جمع بین عوض و معوض می‌شود و جمع بین عوض و معوض نیز صحیح نمی‌باشد.»، شراب، محمد محمد حسن، شرح الشواهد الشعریة فی أمات الکتب النحویة لأربعة آلاف شاهد شعری، ج 3، ص 111، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، بی‌تا.
[4]. حاشیة الصبان على شرح الأشمونى على ألفیة ابن مالک و معه شرح الشواهد للعینی، ج 3، ص 228.
[5]. همان.
[6]. همان.