ابتدا باید گفت که طبق آموزه‌های دین اسلام و نیز فرمان عقل، انسان حرف حق را باید از هر فردی بپذیرد،[1] و این‌که گوینده سخن، خود به آنچه گفته عمل نمی‌کند، نمی‌تواند مانع از پذیرش حق باشد.
امام صادق(ع): «عاقل کسى است که در اجابت حقّ و اطاعت فرمان وى، نهایت خشوع را داشته باشد و حرف حق از هر کسی که بشنود، قبول کند و از آن سرپیچی نکند».[2]
با این وجود، واضح است حرفی که از دل برآید، بهتر بر دل خواهد نشست(به پاسخ 98287 ارجاع شود) و آثار بهتری بر روح و جان انسان خواهد گذاشت.[3] و به فرموده امام علی(ع): «چه بسا سخنى که نفوذش در جان آدمی بیشتر از نفوذ تیرهاست».[4] لذا خداوند در قرآن از گفتن آنچه که به آن عمل نمی‌شود، نهی کرده است:
«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ؛ کبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ»؛[5] اى افراد با ایمان! چرا سخنى بر زبان می‌آورید که خود بدان عمل نمی‌کنید؟ چنین رفتاری به خشم بزرگی از خداوند خواهد انجامید![6]
این آیات با توجه به تعبیرات آیات بعد، همگى نشان می‌دهد که مخاطب مؤمنان واقعى هستند، اما مؤمنانى که هنوز به سر حد کمال ایمان نرسیده و گفتار و کردارشان هماهنگ نشده است، را شامل نمی‌شود.[7]
لذا سفارش شده است که انسان قبل از آنکه چیزی بگوید، خود بدان عمل کند[8]:
1. پیامبر اسلام(ص): «آنکه بدون عمل، به تبلیغ بپردازد، مانند کسى است که بدون بستن زه بر کمان تیر بیندازد».[9]
2. امام علی(ع): «هرگاه گفتار خود را نیکو کردی، پس کردار خود را نیز نیکو کن، تا این‌که با این راه، خوبی زبان و فضیلت احسان(نیکوکاری) را جمع کنید».[10]
- 3. امام علی(ع): «هر کسی که باطن او با ظاهر او مطابق باشد، او امانت را ادا کرده است».[11]
4. امام علی(ع): «آنچه را عمل نمیکنى به دیگران نگو؛ چراکه در غیر این صورت تو عاجز می‌شوی و از مذمت دیگران در امان نیستی».[12]
- 5. امام علی(ع): «سزاوار است که کردار انسان از گفتار او بهتر باشد، و گفتار او از کردار او بهتر نباشد».[13]
6. امام علی(ع): «بهترین سخن آن است که گوینده خود عمل به آن کند و فعل او قولش را تصدیق کند».[14]
7. امام صادق(ع): «مردمان را با اعمال خود تبلیغ کنید، نه با زبان‌هاى خود».[15]
8. امام صادق(ع): «خدا رحمت کند قومى را که برای مردم چراغ و مشعل بودند و با اعمال خود و تلاش خود، به سوى ما دعوت می‌کردند».[16]
[1]. «قاعده دفع ضرر محتمل»، 112093.
[2]. منسوب به جعفر بن محمد ع(امام ششم)، مصباح الشریعة، ص 103، بیروت، اعلمی، چاپ اول، 1400ق.
[3]. «معیار درستی و حقانیت یک سخن»، 103983؛ «سخن حق و میانه‌‌روی در پوشش از اوصاف پرهیزکاران»، 57299.
[4]. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، محقق، مصحح، درایتی، مصطفی، ص 209، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1366ش.
[5]. صف 2 -3.
[6]. «قرآن و سرزنش عالمان بی‌عمل»، 96570؛ «نکوهش دعوت کننده بی‌عمل»، 72130.
[7]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 24، ص 62، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[8]. «روش تربیت فرزند»، 2743؛ «شیوه تبلیغ»، 3882؛ «شیوه پیامبر اسلام(ص) در تبلیغ دین»، 69904؛ «استمرار نبوت تبلیغی»، 4917.
[9]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، امالی، ص 534، قم، دار الثقافة، چاپ اول، 1414ق.
[10]. تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، ص 211.
[11]. همان.
[12]. همان.
[13]. همان.
[14]. همان، ص 210.
[15]. حمیری، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص 77، قم، مؤسسه آل البیت ع، چاپ اول، 1413ق.
[16]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول ص، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 301، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.