کد سایت
fa59852
کد بایگانی
73568
نمایه
برتری عفو و بخشش بر قصاص
طبقه بندی موضوعی
عفو و بخشش,بیشتر بدانیم,فضایل اخلاقی
خلاصه پرسش
از نظر تعالیم دین اسلام قصاص برتر است، یا عفو و بخشش؟!
پرسش
از نظر معصومان(ع) قصاص برتر است یا بخشش؟
پاسخ اجمالی
گفتنی است که دیدگاه‌های پیشوایان معصوم دین، همان دیدگاه اسلام و قرآن است. قرآن کریم در مسئله قصاص با آن‌که آن‌را حق مسلم افراد می‌داند، اما در عین حال عفو و بخشش را برتر از آن اعلام می‌دارد: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصاصُ فِی الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخیهِ شَیْءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوف...»؛[1] اى کسانى که ایمان آوردهاید، درباره کشتگان بر شما قصاص مقرر شد. آزاد در برابر آزاد، بنده در برابر بنده و زن در برابر زن. پس هر کس که از جانب برادر خود عفو گردد باید که با خشنودى از پى اداى خونبها رود و آن‌را به وجهى نیکو بدو پردازد.
اسلام، دین قانون و در عین حال دین رحمت است. قانون معین دارد، ولى همراه با پشتوانهاى از رحمت است که در اوضاع و احوال خاص، از سختى قانون می‌کاهد. این رحمت بدان سبب وضع شده است که شخص جانى بر اثر آن، به انسان صالحى در اجتماع مبدل شود؛ لذا عفو را بهتر از قصاص می‌داند. در همین راستا امامان(ع) نیز عفو و بخشش را بهتر از قصاص می‌دانند.
در کتاب وسائل الشیعه فصلی در استحباب عفو و بخشش از قصاص وارد شده است که در آن روایاتی از ائمه(ع)در ارتباط با سخت نگرفتن نسبت به برادران دینی و بخشش و گذشت از خون آنها نقل شده است. از امام صادق(ع) در مورد آیه «فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَهُ»[2] سؤال شد، آن‌حضرت فرمود: به اندازه عفو و گذشت اشخاص از گناهان آنان بخشوده خواهد شد. همچنین از آیه «پس هر کس که از جانب برادر خود عفو گردد، باید که با خشنودى از پى اداى خونبها رود و آن‌را به وجهى نیکو بدو پردازد»،[3] سؤال شد، فرمود: سزاوار است آنانی که مستحق دریافت دیه می‌باشند در گرفتن آن تعجیل نکرده و طرف مقابل را در تنگنا قرار ندهند و آنانی که باید دیه پرداخت کنند نیز در صورت تمکن، امروز و فردا نکرده و هرچه سریع‌تر مبلغ دیه را محترمانه به خسارت‌دیدگان پرداخت کنند.[4]
همان‌گونه که مشاهده می‌کنید در این روایت، علاوه بر بخشش شخص مجرم، توصیه شده است که او را از لحاظ مالی نیز در تنگنا قرار ندهند!
بنابر این، براساس تعالیم دین اسلام، اگر چه حکم اولى درباره قتل عمد قصاص قاتل است، ولى اگر اولیای مقتول از قصاص قاتل درگذرند و به گرفتن خونبها(دیه) رضایت بدهند، کار خوبى انجام دادهاند و در چنین حالتى که قاتل از جانب برادر دینى خود که همان ولىّ دم است مورد عفو قرار گرفت و حتى مقدارى از خونبها را هم بر او بخشید، لازم است که در این صورت اولیای مقتول به نیکى رفتار کنند و قاتل هم باید خونبها را به را حتى بپردازد. این یک نوع تخفیف و رحمت از جانب خدا است که به اولیای مقتول آزادى مىدهد که یا قصاص کنند و یا خونبها بگیرند؛ چون گاهى گرفتن خونبها بیشتر به سود اولیای مقتول است و نیز رحمتى بر طرف مقابل است که در برابر پرداخت دیه از کشته شدن نجات یابد.[5]
اسلام، دین قانون و در عین حال دین رحمت است. قانون معین دارد، ولى همراه با پشتوانهاى از رحمت است که در اوضاع و احوال خاص، از سختى قانون می‌کاهد. این رحمت بدان سبب وضع شده است که شخص جانى بر اثر آن، به انسان صالحى در اجتماع مبدل شود؛ لذا عفو را بهتر از قصاص می‌داند. در همین راستا امامان(ع) نیز عفو و بخشش را بهتر از قصاص می‌دانند.
در کتاب وسائل الشیعه فصلی در استحباب عفو و بخشش از قصاص وارد شده است که در آن روایاتی از ائمه(ع)در ارتباط با سخت نگرفتن نسبت به برادران دینی و بخشش و گذشت از خون آنها نقل شده است. از امام صادق(ع) در مورد آیه «فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ کَفَّارَةٌ لَهُ»[2] سؤال شد، آن‌حضرت فرمود: به اندازه عفو و گذشت اشخاص از گناهان آنان بخشوده خواهد شد. همچنین از آیه «پس هر کس که از جانب برادر خود عفو گردد، باید که با خشنودى از پى اداى خونبها رود و آن‌را به وجهى نیکو بدو پردازد»،[3] سؤال شد، فرمود: سزاوار است آنانی که مستحق دریافت دیه می‌باشند در گرفتن آن تعجیل نکرده و طرف مقابل را در تنگنا قرار ندهند و آنانی که باید دیه پرداخت کنند نیز در صورت تمکن، امروز و فردا نکرده و هرچه سریع‌تر مبلغ دیه را محترمانه به خسارت‌دیدگان پرداخت کنند.[4]
همان‌گونه که مشاهده می‌کنید در این روایت، علاوه بر بخشش شخص مجرم، توصیه شده است که او را از لحاظ مالی نیز در تنگنا قرار ندهند!
بنابر این، براساس تعالیم دین اسلام، اگر چه حکم اولى درباره قتل عمد قصاص قاتل است، ولى اگر اولیای مقتول از قصاص قاتل درگذرند و به گرفتن خونبها(دیه) رضایت بدهند، کار خوبى انجام دادهاند و در چنین حالتى که قاتل از جانب برادر دینى خود که همان ولىّ دم است مورد عفو قرار گرفت و حتى مقدارى از خونبها را هم بر او بخشید، لازم است که در این صورت اولیای مقتول به نیکى رفتار کنند و قاتل هم باید خونبها را به را حتى بپردازد. این یک نوع تخفیف و رحمت از جانب خدا است که به اولیای مقتول آزادى مىدهد که یا قصاص کنند و یا خونبها بگیرند؛ چون گاهى گرفتن خونبها بیشتر به سود اولیای مقتول است و نیز رحمتى بر طرف مقابل است که در برابر پرداخت دیه از کشته شدن نجات یابد.[5]