کد سایت
fa65013
کد بایگانی
79686
نمایه
نماز جمعه در عصر غیبت امام معصوم(عج)
طبقه بندی موضوعی
نماز جمعه
خلاصه پرسش
آیا برخی از علماى گذشته نماز جمعه را حرام می‌دانستند؟!
پرسش
بعضى از علماى گذشته نماز جمعه را حرام می‌دانستند. لطفاً ضمن بیان نام این عالمان، علت تحریم را بیان فرمایید.
پاسخ اجمالی
بی‌گمان در زمان حضور امام معصوم(ع) [و دیگر شرایط اجتماعی از جمله عدم وجود تقیه] یا وجود نائب خاص امام، نماز جمعه واجب است،[1] اما درباره حکم نماز جمعه در زمان غیبت، اختلاف نظر وجود دارد که در ذیل ذکر می‌شود:
1. اگرچه شیخ طوسی در برخی از کتاب‌هایش حکم به وجوب نماز جمعه در صورت وجود امام و یا نائب ایشان داده است،[2] اما با توجه به دیگر مطالبی که بیان کرده از جمله آن‌که گفته است: «جایز است فقهای بر حقّ [شیعه] بر پا دارند همه نمازها را از جمله نماز جمعه، عیدین و....»؛ بنابر این در نظر ایشان، اقامه نماز جمعه در زمان غیبت جایز است.[3]
2. در حکم نماز فرقى بین زمان حضور و غیبت نیست؛ همان‌طور که در زمان حضور و باز بودن دست امام(ع)، نماز جمعه، در روز جمعه واجب تعیینى است، در عصر غیبت هم همین‌طور است، حضور امام معصوم یا منصوب خاص او لازم نیست. پس اگر شرایط نماز جمعه در زمان غیبت فراهم شد، مثل زمان حضور واجب است.[4]
3. نماز جمعه وجوب تخییرى دارد. بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ دیدگاه بسیارى از اصحاب فقهای امامیه این است که نماز جمعه در زمان غیبت وجوب تعیینى ندارد، بلکه واجب تخییرى است؛ بدین معنا که لازم نیست مکلّفین نماز جمعه بخوانند، و می‌توانند نماز ظهر بخوانند، چنان‌که می‌توانند نماز جمعه بخوانند و مجزى از نماز ظهر هم هست.[5]
4. نماز جمعه در زمان غیبت تنها مشروعیت دارد؛ یعنی اگر کسى در زمان غیبت نماز جمعه خواند، بدعتى مرتکب نشده، ولى مجزى از نماز ظهر نبوده و باید نماز ظهر را هم بخواند.[6]
برخی این نظریه را با این استدلال نمی‌پذیرند که چون در شبانه روز بر مکلف بیش از پنج نماز واجب نیست، اگر از ادلّه، مشروعیت نماز جمعه در عصر غیبت استفاده شد؛ یعنى واجب تعیینى نبوده و وجوب تخییرى دارد و بنابر وجوب تخییرى، اگر نماز جمعه بخواند قطعاً مجزى است و تکلیف از او ساقط است. مشروعیت نماز جمعه و مجزى نبودن، با توجه به این‌که ظهر جمعه یک نماز بر مکلف واجب است، با یکدیگر قابل جمع نیست.
5. سلار دیلمی و ابن ادریس؛ این‌گونه فتوا داده‌اند که نماز جمعه فقط در زمان حضور امام واجب است و فقها در زمان غیبت نمی‌توانند نماز جمعه را اقامه کنند، و اقامه آن در زمان غیبت حرام است.[7]
شایان ذکر است؛ در کتاب «دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه» به سیر تاریخی فتاوا و رساله‌ها و کتاب‌های مختلفی از علما در باب وجوب (تخییری یا عینی)، استحباب و یا حرمت نماز جمعه در عصر غیبت اشاره شده است.[8]
1. اگرچه شیخ طوسی در برخی از کتاب‌هایش حکم به وجوب نماز جمعه در صورت وجود امام و یا نائب ایشان داده است،[2] اما با توجه به دیگر مطالبی که بیان کرده از جمله آن‌که گفته است: «جایز است فقهای بر حقّ [شیعه] بر پا دارند همه نمازها را از جمله نماز جمعه، عیدین و....»؛ بنابر این در نظر ایشان، اقامه نماز جمعه در زمان غیبت جایز است.[3]
2. در حکم نماز فرقى بین زمان حضور و غیبت نیست؛ همان‌طور که در زمان حضور و باز بودن دست امام(ع)، نماز جمعه، در روز جمعه واجب تعیینى است، در عصر غیبت هم همین‌طور است، حضور امام معصوم یا منصوب خاص او لازم نیست. پس اگر شرایط نماز جمعه در زمان غیبت فراهم شد، مثل زمان حضور واجب است.[4]
3. نماز جمعه وجوب تخییرى دارد. بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ دیدگاه بسیارى از اصحاب فقهای امامیه این است که نماز جمعه در زمان غیبت وجوب تعیینى ندارد، بلکه واجب تخییرى است؛ بدین معنا که لازم نیست مکلّفین نماز جمعه بخوانند، و می‌توانند نماز ظهر بخوانند، چنان‌که می‌توانند نماز جمعه بخوانند و مجزى از نماز ظهر هم هست.[5]
4. نماز جمعه در زمان غیبت تنها مشروعیت دارد؛ یعنی اگر کسى در زمان غیبت نماز جمعه خواند، بدعتى مرتکب نشده، ولى مجزى از نماز ظهر نبوده و باید نماز ظهر را هم بخواند.[6]
برخی این نظریه را با این استدلال نمی‌پذیرند که چون در شبانه روز بر مکلف بیش از پنج نماز واجب نیست، اگر از ادلّه، مشروعیت نماز جمعه در عصر غیبت استفاده شد؛ یعنى واجب تعیینى نبوده و وجوب تخییرى دارد و بنابر وجوب تخییرى، اگر نماز جمعه بخواند قطعاً مجزى است و تکلیف از او ساقط است. مشروعیت نماز جمعه و مجزى نبودن، با توجه به این‌که ظهر جمعه یک نماز بر مکلف واجب است، با یکدیگر قابل جمع نیست.
5. سلار دیلمی و ابن ادریس؛ این‌گونه فتوا داده‌اند که نماز جمعه فقط در زمان حضور امام واجب است و فقها در زمان غیبت نمی‌توانند نماز جمعه را اقامه کنند، و اقامه آن در زمان غیبت حرام است.[7]
شایان ذکر است؛ در کتاب «دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه» به سیر تاریخی فتاوا و رساله‌ها و کتاب‌های مختلفی از علما در باب وجوب (تخییری یا عینی)، استحباب و یا حرمت نماز جمعه در عصر غیبت اشاره شده است.[8]
[1]. نراقی، محمد مهدی، تحفه رضویه، ص 541، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1426ق.
[2]. طوسی، محمد بن حسن، النهایه، ص 103، بیروت دار الکتاب العربی، 1400ق.
[3]. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج 11، ص 152، بیروت، دار احیاء التراث، 1404ق.
[4]. ر. ک: جواهر الکلام، ج 11، ص 153.
[5]. شهید ثانی، الروضه البهیه، محشی کلانتر، ج 1، ص 678، قم، کتابفروشی داوری، 1410ق؛ یزدی، سید محمد کاظم، سؤال وجواب، ص 79، تهران، مرکز نشر العلوم الإسلامی، 1415ق.
[6]. صاحب جواهر می گوید: « التحقیق فیه الجمع بین الجمعة و الظهر». نک: معجم فقه الجواهر، ج 4، ص 74.
[7]. ابن ادریس می‌گوید: «ذکر سلار فی رسالته: و لفقهاء الطائفة أیضا أن یصلّوا بالناس فی الأعیاد و الاستسقاء، فأمّا الجُمع فلا، هذا آخر کلام سلّار، فی رسالته، و هو الصحیح»؛ حلی، ابن ادریس، السرائر، ج 1، ص 304، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق؛ همین نظریه را مرحوم صاحب جواهر با این دو نسبت می دهد. نک: معجم فقه الجواهر، ج4، ص 76.
[8]. جعفریان، رسول، دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه، قم، انصاریان، 1423ق.