کد سایت
fa80953
کد بایگانی
98728
نمایه
معنای «ثکلتک امک»
برچسب
ائمه اطهار|مادر|مرگ|پیامبر اسلام|عزا|ثکلتک امک
خلاصه پرسش
امامان معصوم(ع) گاه به یاران خود می‌فرمودند که مادرت به عزایت بنشیند(ثکلتک أمک)! آیا چنین سخنی زیبنده آن بزرگواران بود؟!
پرسش
درجایی شنیدم عبارت «مادرت به عزایت بنشیند» در عربی به معنای نفرین نیست. آیا چنین مطلبی درست است؟ معنای دقیق این اصطلاح در عربی چیست؟ اگر واقعاً معنای نفرین دارد چرا امامان که اسوه اخلاقی هستند، کلمات این‌چنینی به زبان جاری کرده‌اند؟
پاسخ اجمالی
در سیره عملی پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) می‌بینیم که آنها هم در مقابل دشمنان و هم در سخن‌گفتن با دوستان از عبارت «ثَکِلَتْکَ أمّک» استفاده می‌کردند.
در این زمینه، قبل از هر چیز لازم است به مفهوم‌شناسی کلمه «ثکل» بپردازیم.
«ثُکل»، در لغت عربی، به معنای فقدان و نبود چیزی[1] و مرگ و هلاکت بوده[2] و «ثَکِلَتْکَ أمّک» نوعی دعا برای مرگ فردی است که کردار یا گفتار بد و نادرست دارد. و این‌که مرگ برای او بهتر است از این‌که به این رفتار بدش ادامه دهد.[3] همچنین این تعبیر، برای هشدار و آگاهی دادن نسبت به برخی از امور یا تعجب از عملی که از سوی مخاطب صادر شده است، به کار می‌رود. پس در همه موارد این تعبیر به معنای این نیست که حتماً مضمون آن واقع شود.[4]
با توجه به مطالب پیش‌گفته؛ پیامبر(ص) یا ائمه(ع)، تعبیر «ثَکِلَتْکَ أمّک» نسبت به دشمنانشان دعای بجایی بود و نسبت به صحابه درست‌کردار، بیان تعجب بوده که چرا سخنی را می‌گفتند که از آنها بعید بود، و معصومین(ع) بدین‌وسیله سخنانشان را انکار می‌کردند.
مطلب دیگر این‌که؛ ائمه اطهار(ع) هیچ‌گاه نسبت ناروا و دروغ به دشمنانشان نمی‌دادند، اما نفرین و لعن بجا – خصوصاً نفرین و لعن مظلوم نسبت به ظالم - در آموزه‌ها و منابع دینی به رسمیت شناخته شده است.[5] بنابراین، عبارت «ثکلتک امّک» بستگی به شرایط دارد، و امامان نیز با زبان عادی مردم سخن می‌گفتند و بار غیر اخلاقی ندارد.
برای روشن شدن مطلب، نمونه‌ای را در زبان رایج و عرفی فارسی ارائه می‌کنیم:
معنای اولیه و اصلی واژه «نامرد» در زبان فارسی، معنای مثبتی نیست، اما با این وجود و با توجه به شرایط پیرامونی هم می‌تواند معنای مثبت و هم معنای منفی داشته باشد. توضیح آنکه اگر فردی دشمنش را با این واژه و با لحنی شدید خطاب قرار دهد، مسلّماً معنای آن نوعی توهین است، اما اگر همان فرد از رفتار فرزند و یا دوستش تعجب کرده و با لحنی ملایم بگوید: ای نامرد! کسی از شنیدن آن، توهین را برداشت نخواهد کرد و گوینده آن را شخصی بداخلاق برنخواهد شمرد.
در این زمینه، قبل از هر چیز لازم است به مفهوم‌شناسی کلمه «ثکل» بپردازیم.
«ثُکل»، در لغت عربی، به معنای فقدان و نبود چیزی[1] و مرگ و هلاکت بوده[2] و «ثَکِلَتْکَ أمّک» نوعی دعا برای مرگ فردی است که کردار یا گفتار بد و نادرست دارد. و این‌که مرگ برای او بهتر است از این‌که به این رفتار بدش ادامه دهد.[3] همچنین این تعبیر، برای هشدار و آگاهی دادن نسبت به برخی از امور یا تعجب از عملی که از سوی مخاطب صادر شده است، به کار می‌رود. پس در همه موارد این تعبیر به معنای این نیست که حتماً مضمون آن واقع شود.[4]
با توجه به مطالب پیش‌گفته؛ پیامبر(ص) یا ائمه(ع)، تعبیر «ثَکِلَتْکَ أمّک» نسبت به دشمنانشان دعای بجایی بود و نسبت به صحابه درست‌کردار، بیان تعجب بوده که چرا سخنی را می‌گفتند که از آنها بعید بود، و معصومین(ع) بدین‌وسیله سخنانشان را انکار می‌کردند.
مطلب دیگر این‌که؛ ائمه اطهار(ع) هیچ‌گاه نسبت ناروا و دروغ به دشمنانشان نمی‌دادند، اما نفرین و لعن بجا – خصوصاً نفرین و لعن مظلوم نسبت به ظالم - در آموزه‌ها و منابع دینی به رسمیت شناخته شده است.[5] بنابراین، عبارت «ثکلتک امّک» بستگی به شرایط دارد، و امامان نیز با زبان عادی مردم سخن می‌گفتند و بار غیر اخلاقی ندارد.
برای روشن شدن مطلب، نمونه‌ای را در زبان رایج و عرفی فارسی ارائه می‌کنیم:
معنای اولیه و اصلی واژه «نامرد» در زبان فارسی، معنای مثبتی نیست، اما با این وجود و با توجه به شرایط پیرامونی هم می‌تواند معنای مثبت و هم معنای منفی داشته باشد. توضیح آنکه اگر فردی دشمنش را با این واژه و با لحنی شدید خطاب قرار دهد، مسلّماً معنای آن نوعی توهین است، اما اگر همان فرد از رفتار فرزند و یا دوستش تعجب کرده و با لحنی ملایم بگوید: ای نامرد! کسی از شنیدن آن، توهین را برداشت نخواهد کرد و گوینده آن را شخصی بداخلاق برنخواهد شمرد.
[1]. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1404ق.
[2]. ابن سیده، على بن اسماعیل، المحکم و المحیط الأعظم، ج 6، ص 795، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1421ق؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 11، ص 88، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[3]. «ثکل... کانه دعا علیه بالموت لسوء فعله أو قوله. و الموت یعمّ کلّ أحد، فإذن الدعاء علیه کلا دعاء، أو أراد إذا کنت هکذا فالموت خیر لک لئلا تزداد سوءا، و یجوز أن یکون من الألفاظ التى تجرى على ألسنة العرب و لا یراد بها الدّعاء، کقولهم تربت یداک، و قاتلک اللّه»؛ ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج 1، ص 217، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1367ش؛ لسان العرب، ج 11، ص 89.
[4]. طریحى، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین، ج 5، ص 331، تهران، مرتضوی، چاپ سوم، 1375ش؛ قزوینى، ملا خلیل بن غازى، الشافی فی شرح الکافی، ج 2، ص 134، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1429ق.