کد سایت
fa83297
کد بایگانی
70622
نمایه
چگونگی مشخص شدن آخرین حج پیامبر(ص)
خلاصه پرسش
مسلمانان چگونه و در چه زمانی دریافتند که حج سال دهم، آخرین حج پیامبر(ص)، و یا همان «حجة الوداع» است؟ و آیا ارتباطی میان سوره نصر و رحلت حضرتشان وجود دارد؟
پرسش
از کجا معلوم شد که حج سال دهم، آخرین حج(حجة الوداع) پیامبر اسلام(ص) بوده است؟ قبل از رفتن به حج، یا در بین راه، یا آخر حج؟
پاسخ اجمالی
بر اساس منابع تاریخى و روایى، پیامبر خدا(ص) در سال دهم هجرى، به زیارت خانه خدا مشرّف شد، و آخرین حج خود را به نام «حجة الوداع» ثبت و ضبط نمود. روایات متعددی وجود دارد که پیامبر خدا(ص) در منا (اواسط ایّام تشریق[1]) دریافت که این حج، آخرین حج بوده و هنگام وداع با مسلمانان فرا رسیده است و مسلمانان نیز به تدریج به همین موضوع پی بردند:
1. امام على(ع) می‌فرماید: «خداوند، هنگامى که سوره "إِذا جاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتْحُ"(سوره نصر) را بر پیامبرش فرو فرستاد، [در واقع،] خبر درگذشتش را به او اعلام کرد. (البته پیش از آن)، فتح [مکّه]، در سال هشتم بعد از هجرت پیامبر خدا صورت گرفت. و چون پیامبر به سال نهم هجرت وارد شد، ورود پیاپى قبایل بر او [و رو آوردن به اسلام،] شتاب گرفت. پیامبر(ص) که نمی‌دانست چه وقت اجلش خواهد رسید، شب و روز، بر تلاش خود افزود: سنّت‌ها را توسعه داد، فرائض (واجبات) را محکم کرد، رخصت‌ها را نشان داد و بسیارى از احادیث را منسوخ کرد، و به جنگ تبوک رفت، و [به طور کلّى] مانند شخصى که وداع می‌کند، عمل کرد».[2]
2. سوره «إِذا جاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتْحُ»، در اواسط ایّام تشریق، بر پیامبر خدا(ص) نازل شد و ایشان دریافت که دیگر هنگام وداع است.[3]
3. در منابع اهل‌سنت نیز چنین نقل شده است که وقتی سوره «إِذا جاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتْحُ»، در حجّة الوداع، در مِنا (اواسط ایام تشریق)، نازل شد. با نزول آن، پیامبر خدا(ص) فرمود: «خبر مرگم به من داده شد».[4]
1. امام على(ع) می‌فرماید: «خداوند، هنگامى که سوره "إِذا جاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتْحُ"(سوره نصر) را بر پیامبرش فرو فرستاد، [در واقع،] خبر درگذشتش را به او اعلام کرد. (البته پیش از آن)، فتح [مکّه]، در سال هشتم بعد از هجرت پیامبر خدا صورت گرفت. و چون پیامبر به سال نهم هجرت وارد شد، ورود پیاپى قبایل بر او [و رو آوردن به اسلام،] شتاب گرفت. پیامبر(ص) که نمی‌دانست چه وقت اجلش خواهد رسید، شب و روز، بر تلاش خود افزود: سنّت‌ها را توسعه داد، فرائض (واجبات) را محکم کرد، رخصت‌ها را نشان داد و بسیارى از احادیث را منسوخ کرد، و به جنگ تبوک رفت، و [به طور کلّى] مانند شخصى که وداع می‌کند، عمل کرد».[2]
2. سوره «إِذا جاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتْحُ»، در اواسط ایّام تشریق، بر پیامبر خدا(ص) نازل شد و ایشان دریافت که دیگر هنگام وداع است.[3]
3. در منابع اهل‌سنت نیز چنین نقل شده است که وقتی سوره «إِذا جاءَ نَصْرُ اللهِ وَ الْفَتْحُ»، در حجّة الوداع، در مِنا (اواسط ایام تشریق)، نازل شد. با نزول آن، پیامبر خدا(ص) فرمود: «خبر مرگم به من داده شد».[4]
[1]. سه روز بعد از عید قربان را «ایّام التشریق» می‌گویند. این نام‌گذارى، از «تشریق اللّحم» گرفته شده است که به معناى قطعه قطعه کردن گوشت و پهن کردن آن در آفتاب است تا خشک شود (فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 5، ص 38، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق؛ جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج 4، ص 1501، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410ق).
[2]. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج 6، ص 407، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.
[3]. صدوق، محمد بن على، خصال، محقق، غفارى، على اکبر، ج 2، ص 486، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اول، 1362ش.
[4]. نک: ابن کثیر دمشقی، أبو الفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 5، ص 202، بیروت، دار الفکر، 1407ق؛ طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 3، ص 183، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق؛ بیهقی، ابو بکر احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق، قلعجی، عبد المعطی، ج 5، ص 445، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1405ق؛ صالحى دمشقى، محمد بن یوسف، سبل الهدى و الرشاد فی سیرة خیر العباد، ج 12، ص 229، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل، 1414ق.