در وضو لازم است اعضای آن، از بالا به پایین شسته شود.[1] این مسئله که مورد اتفاق فقها بوده، برگرفته از برخی احادیث، است:
- امام باقر(ع) در حدیث صحیح[2] برای آموزش نحوه وضو گرفتن پیامبر(ص) فرمود: «پیامبر(ص) دست راست خود را در آب قرار داد و مقداری از آب را بر قسمت بالای صورت ریختند و سپس دست خود را به سمت دو طرف صورت کشیدند».[3]
این روایت دلالت دارد که پیامبر(ص) در شروع وضو آب را بر روی قسمت بالای صورت ریختند و بیش از آن دلالت ندارد؛ یعنی این گزارش تنها دلالت بر جواز می‌کند که اعم از وجوب و استحباب است.[4]
- ابی‌جریره می‌گوید، از امام کاظم(ع) پرسیدم برای نماز چگونه وضو بگیرم؟ حضرت فرمود: «صورتت را داخل آب نکن و با آب به صورتت ضربه نزن، بلکه صورت خود را از بالا به پایین به آرامی بشوی و ...».[5]
این روایت اگرچه به دلیل وجود فرد گمنامی به نام ابی‌جریره از لحاظ سند ضعیف است، اما به‌گونه‌ای تأیید‌کننده روایت ناظر به گزارش وضوی پیامبر اسلام(ص) می‌باشد، اگرچه باز هم برداشت وجوب از آن کمی‌دشوار است.
نهایت چیزی که این روایت بر آن دلالت دارد آن است که هنگام وضو گرفتن، فشار دادن آن عضو نیاز نیست، بلکه شستنی که مانند مسح و کشیدن باشد، کفایت می‌کند.[6]
به هر حال بر اساس گزارش مجلسی(ره)، جز سید مرتضی(ره) و ابن ادریس(ره) که به استحباب شستن صورت از بالا به پایین معتقدند، مشهور فقها آن‌را واجب می‌دانند. [7] (و طبیعتاً یا به این روایات عمل کرده و آن‌را دالّ بر وجوب می‌دانند و یا روایات دیگری در اختیارشان بود که اکنون در دسترس ما نیست).
از این‌رو، فقهای نسل‌های بعد، صرفاً به جهت شهرت این مسئله[8] و نیز رعایت احتیاط، شستن صورت، از بالا به پایین را لازم دانسته‌اند.[9]، [10]
[1]. امام خمینی، توضیح المسائل(محشّی)، گردآورنده، بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 154، م 243، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، 1424ق.
[2]. محمد بن حسن بن شهید ثانى، إستقصاء الاعتبار فی شرح الإستبصار، ج 1، ص 398، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، 1419ق.
[3]. شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، محقق، موسوی خرسان، حسن، ج 1، ص 55، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[4]. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق، مصحح، قوچانی، عباس، آخوندی، علی، ج 2، ص 149، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404ق.
[5]. «عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ، عَنْ أَبِی جَرِیرٍ الرَّقَّاشِ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ مُوسَى عَلَیهِ السَّلَامُ: کَیفَ أَتَوَضَّأُ لِلصَّلَاةِ؟ قَالَ: فَقَالَ: «.. اغْسِلْهُ مِنْ أَعْلَى وَجْهِکَ إِلَى أَسْفَلِهِ بِالْمَاءِ مَسْحاً، وَ کَذَلِکَ فَامْسَحْ بِالْمَاءِ عَلَى ذِرَاعَیکَ وَ رَأْسَکَ وَ قَدَمَیکَ». حمیرى، عبد الله بن جعفر، قرب الإسناد، ص 312، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1413ق.
[6]. امام خمینی، کتاب الطهارة، مقرر، فاضل لنکرانی، محمد، ص 420، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، چاپ اول، 1422ق.
[7]. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 77، ص 258، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[8]. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 2، ص 148.
[9]. ر. ک: حاج آخوند اراکی، ملا ابوطالب، شرح نجاة العباد، ص 244، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1420ق؛ فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیله (أحکام التخلی)، ص 91 – 93، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ اول، 1403ق.
[10]. ر. ک: سؤال 6236 (وضوی پیامبر)؛ سؤال 7563 (سایت: 7645) (آداب وضو)؛ سؤال 2643 (سایت: 2939) (فلسفه وضو)؛ «چگونگی انجام نماز ، خواندن نماز طریقه وضو و نماز»، 1906؛ «مسح پا به شکل غیر متعارف»، 54294.