در مورد محل شهادت امام على(ع) گزارش‌های متفاوت وجود دارد:
1. برخی گزارش‌ها جایگاه شهادت حضرتشان را در بخش ورودی مسجد معرفی می‌کنند:[1]
ابن ملجم به همراه شبیب بن نجده و مجاشع بن وردان بن علقمه شمشیرهای خود را گرفته و در مقابل آن دری از مسجد که امام(ع) از آن‌جا وارد می‌شدند، به کمین نشستند. زمانی که امام(ع) مردم را برای نماز بیدار می‌کرد، ابن ملجم و یارانش به امام حمله کردند. ضربه ابن ملجم به فرق سر امام(ع) برخورد کرد، اما ضربه شبیب به درب مسجد برخورد کرد و مجاشع نیز فرار کرد.[2]
- برخی از گزارش‌ها شهادت آن حضرت(ع) را داخل مسجد معرفی می‌کنند:
شهادت امام علی(ع) توسط ابن ملجم داخل مسجد کوفه بود. این حادثه وقتی بود که آن‌حضرت(ع) در شب نوزدهم ماه رمضان از خانه بیرون آمد تا مردم را برای نماز صبح بیدار کند. ابن ملجم از ابتدای شب چشم به راه بود، آن‌گاه که امام(ع) در مسجد بر او گذر کرد، در حالی‌که وی خود را به خواب زده بود، به امام(ع) حمله کرد و با شمشیرش بر سر آن‌حضرت(ع) زد.[3]
3. برخی از گزارش‌ها مکان ضربت خوردن امام(ع) را در محراب عبادت بیان می‌کنند:
ابن ملجم مرادی به همراه شبیب بن بحیره(بجره) و وردان بن مجالد در مسجد خوابیده بودند.[4] زمانی که امام(ع) اذان گفت، از مأذنه پایین آمد و از روی کرم کسانی را که در مسجد خوابیده بودند بیدار نمودند. هم‌چنین ابن ملجم را بیدار نمود و به او فرمود «تَکادُ السَّماواتُ یتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنْشَقُّ الْأَرْضُ وَ تَخِرُّ الْجِبالُ هَدًّا»؛[5] چیزى نمانده است که آسمان‌ها از این [سخن] بشکافند و زمین شکافته شود و کوه‌ها به شدت فرو ریزند.
سپس فرمود اگر می‌خواستی آن‌چیزی که در زیر لباس خود مخفی کردی را به تو می‌گفتم. سپس به محراب رفت و شروع به خواندن نماز نمود، اما ابن ملجم در رکعت اول و در بین دو سجده با شمشیر خود بر سر آن‌حضرت(ع) زد.[6]
مؤید این نظر روایت پیامبر(ص) است که به امام علی(ع) فرمود: «چگونه در زمانى که موى سر و صورت تو با خون سرت رنگین مىشود، صبر می‌کنى، در حالی‌که در محراب عبادت به نماز ایستادهاى؟ امام(ع) در جواب گفت: در چنین موقعیتى مقام شکر و سپاس است، نه مقام صبر».[7] لذا برخی از بزرگان این قول را قوی دانستند.[8]
البته در برخی از گزارش‌ها ضربت خوردن امام(ع) را در حالت سجده نماز می‌دانند که امام(ع) ندای «فُزْتَ وَ رَبِ الْکعْبَة» را بیان نمودند.[9]
به هر حال، ضربت خوردن امام علی(ع) در مسجد مورد اتفاق نظر تمام مورخان است، اما تمام آنان معتقد نیستند که لزوماً این رخداد در محراب و هنگام نماز اتفاق افتاده باشد.[10]
[1]. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج 5، ص 145، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.
[2]. مسعودی، ابو الحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق، داغر، اسعد، ج 2، ص 412 – 413، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، 1409ق.
[3]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 1، ص 9 – 10، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق.
[4]. در بعضی از کتاب‌های تاریخی آمده است که ابن ملجم مرادی در منزل قطام بنت اضبع خوابیده بود و وقتی قطام صدای اذان امام(ع) را شنید، ابن ملجم را بیدار نمود. ر. ک: ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق، شیری، علی، ج 4، ص 278، بیروت، دار الاضواء، 1411ق.
[5]. مریم، 90.
[6]. الفتوح، ج 4، ص 278؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 42، ص 280 – 282، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[7]. جزائری، نعمت الله، النور المبین فی قصص الأنبیاء و المرسلین، ص 352، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، چاپ اول، 1404ق.
[8]. بحار الانوار، ج 42، ص 280.
[9]. صدر الدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی، محقق، مصحح، خواجوی، محمد، ج 1، ص 96، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، 1383ش.
[10]. «ضربت خوردن و شهادت علی(ع) به نقل از منابع اهل‌سنت»، 99168؛ «حضور امام حسن و امام حسین (ع) هنگام ضربت خوردن امام علی (ع)»، 10037؛ «ترک خوردن دیوار مسجد کوفه در شب ضربت خوردن حضرت علی(ع)»، 42028.