در منابع حدیثی و کتب ادعیه بر برتری شب و روز جمعه نسبت به دیگر شب‌ها و روزهای هفته تأکید شده[1] و به دنبال آن، اعمال و عبادات خاصی برای این شب و روز در نظر گرفته شده‌ است. در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:
برخی اعمال شب جمعه
1. خواندن سوره جمعه در رکعت اول نماز مغرب و عشاء، و خواندن سوره توحید در رکعت دوم نماز مغرب و سوره اعلی یا حشر و یا منافقین در رکعت دوم نماز عشاء.[2]
2. تکرار ذکرهای «لا اله الا الله»، «سبحان الله» و «الحمد لله».[3]
3. تکرار ذکر صلوات بر پیامبر(ص) و اهل‌بیت ایشان که برخی روایات تعداد آن‌را حداقل صد مرتبه بیان نموده است.[4]
4. تلاوت قرآن؛ از جمله: سوره‌‌های اسراء، کهف، شعراء، نمل، قصص، سجده، ص، احقاف، واقعه، جمعه، یس و دخان.[5]
5. قرائت دعای کمیل.[6]
6. دعا و استغفار در حق برادران و خواهران مؤمن.[7]
7. اقامه نمازهای مستحبی که برای آگاهی از چگونگی آن می‌‌توان به کتاب‌های ادعیه از جمله کتاب «مفاتیح الجنان» مراجعه نمود.
برخی اعمال روز جمعه
1. توبه و طلب آمرزش از خدا و ذکر استغفار؛ بویژه قبل از نماز صبح و پس از نماز عصر.[8]
2. خواندن سوره جمعه در رکعت اول نماز صبح و سوره توحید در رکعت دوم.[9]
3. ادامه تعقیبات نماز صبح و مشغول شدن به دعا تا طلوع آفتاب.[10]
4. تکرار ذکر صلوات بر پیامبر(ص) و اهل‌بیت که این عمل با فضیلت‌‌ترین اعمال روز جمعه، بیان شده است.[11]
5. تلاوت قرآن؛ از جمله: سوره‌‌های احقاف، کهف، مؤمنون، نساء، هود، صافات و الرحمن.[12]
6. قرائت دعای ندبه.[13]
7. زیارت مردگان از جمله پدر و مادر و وابستگان.[14]
8. غسل جمعه که زمان آن از طلوع آفتاب تا هنگام ظهر است.[15]
9. گرفتن ناخن و کوتاه کردن شارب (سبیل).[16]
10. استفاده از مواد خوشبو کننده و پوشیدن لباس پاکیزه.[17]
11. رسیدگی به خانواده و خرید و تهیه چیزهایی که موجب شادی آنها می‌‌گردد.[18]
12. صدقه دادن که این عمل در شب جمعه نیز سفارش شده است.[19]
13. اقامه نمازهای نافله جمعه.[20]
14. شرکت در نماز جمعه.[21]
15. زیارت پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع).[22]
16. قرائت دعای سمات هنگام غروب آفتاب.[23]
در این‌جا سزاوار است که به دو نکته توجه شود:
الف. موارد مذکور در بالا، برخی از اعمال مشهور شب و روز جمعه است و علاقه‌‌مندان برای آگاهی بیشتر می‌‌توانند به کتب مفصل فقهی و ادعیه مراجعه نمایند.
ب. ممکن است این سؤال به ذهن آید که انجام این حجم از اعمال و عبادات موجب می‌‌شود که یک مسلمان، تمام جمعه‌‌اش را صرف انجام عبادات کرده و از رسیدگی به سایر امور زندگی باز ماند؟
در پاسخ باید گفت؛ اولاً: تمام اعمال روز جمعه نماز و دعا نبوده، بلکه برخی؛ مانند پرداختن به نظافت شخصی، از لوازم و امور زندگی فرد شمرده می‌شود.
ثانیاً: سفارش به عبادات متعدد و در زمان‌های مختلف در مناسبت‌ها (از جمله شب و روز جمعه)، به این جهت است که افراد با توجه به وقت و سایر امور زندگی خویش سراغ آن عبادات رفته و در انجام آنها به میزان ظرفیت خویش توجه نمایند، به طوری‌ که انجام عبادت، ملال‌آور نشود.
البته از برخی روایات معصومان(ع)[24] چنین بر می‌‌آید که انسان مؤمن لازم است با برنامه‌ریزی کلی برای ایام هفته، در شب و روز جمعه از اشتغالات دنیوی فاصله گرفته و بیشتر به عبادات و کسب معارف دینی بپردازد.
اما درباره قسمت دوم سؤال؛ یعنی انجام اعمال شب جمعه در شب شنبه، در روایتی از امام رضا(ع) چنین نقل شده است: «إِنَّ لِلْجُمُعَةِ لَیلَتَینِ؛ ینْبَغِی أَنْ یقْرَأَ فِی لَیلَةِ السَّبْتِ مِثْلُ مَا یقْرَأُ فِی عَشِیةِ الْخَمِیسِ، لَیلَةَ الْجُمُعَةِ»؛[25]
جمعه دارای دو شب است که سزاوار است هر آنچه - از نماز و دعا - در پنج‌شنبه شب(شب جمعه) خوانده می‌شود، در شب شنبه نیز خوانده شود.
این روایت مرسله را علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار و محدث نوری در کتاب مستدرک الوسائل به نقل از کتاب «العروس» - که درباره خصائص و فضائل شب و روز جمعه تألیف شده است – آورده‌‌اند. صاحب این کتاب «أبا محمد جعفر بن أحمد بن علی قمی» از معاصرین شیخ صدوق بوده که هم او از شیخ و هم شیخ صدوق از او روایت نقل کرده است. همچنین از وی به عنوان فردی فقیه و ثقه یاد شده است.[26]
بر این اساس، هر چند، رجال سند حدیث کامل نبوده، و روایت در منابع اصلی حدیثی نیامده است، ولی به جهت وجاهت نویسنده کتاب و نیز بر اساس روایات «مَن بلغ»[27] - که دلالت دارند بر این‌که در روایات امور مستحبی، به سند روایت چندان توجه نمی‌‌شود - می‌توان به این روایت عمل نمود و اعمال و عبادات شب جمعه را مورد سفارش و قابل عمل در شب شنبه هم دانست؛ همان‌طور که برخی بزرگان؛ مانند محدث قمی در کتاب مفاتیح الجنان در پایان اعمال روز جمعه به آن اشاره نموده است.

---