Cavabı əldə etmək üçün əvvəlcə müqəddimə ünvanı ilə bir neçə məsələni araşdırırıq:

1. Müəyyən bir kitabda nəql olunan hər rəvayətə etimad oluna bilərmi?

Bu barədə demək lazımdır ki, rəvayətlərə etimad olunması onların sənəd və dəlalət baxımından araşdırılması əsasındadır. Bu mühüm məsələ islam elmlərində dərin savada malik olan tədqiqatçıların öhdəsinədir ki, onlara “fəqih”, yaxud “müctəhid” deyilir.

Bunu da qeyd etmək yerinə düşərdi: bir hədisin səhihliyini fərz etdikdə başqa bir hədisin də onunla təzadda olması mümkündür. Belə olan halda başqa cəhətlərdən araşdırılır və onun düzgün məfhumu aydınlaşdırılır.

Quran və hədisdən bəhrələnmək hazırkı zəmanədə kompüterdən istifadə etməyə oxşayır: bəzən bir düymə təklikdə müəyyən bir funksiyasını yerinə yetirir, bəzən isə iki və ya üç düymə birlikdə bu işləri görür. Misal üçün, müəyyən bir proqram üçün yalnız “inter” düyməsini vururuq, lakin bəzi işləri görmək üçün “kontrol” düyməsini də “inter”lə birlikdə vurmalıyıq ki, işləsin.

Bəzən bir məsələ bir ayə və rəvayətdən gözəl şəkildə əldə oluna bilir, lakin bəzən iki, yaxud bir neçə ayə və rəvayəti birlikdə nəzərə almaq, hamısını birlikdə mülahizə etmək lazım olur. Misal üçün, "Nəhcul-bəlağə"nin bir yerində deyilir ki, imam Əli (əleyhis-salam) Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-ə qüsl verən zaman matəmə qərq olaraq dedi: “Ya Peyğəmbər! Əgər səbirli olmağa əmr və taqətsizliyi qadağan etməsəydin, o qədər göz yaşı axıdardım ki, göz yaşlarım tamam olsun. Bu ürək yandıran dərd həmişə məndə qalacaq, qəm-qüssəm əbədi olacaqdır. Çünki bunların hamısı sənin müsibətinlə müqayisədə cüzi bir şeyrdir.”[1] Lakin başqa bir yerdə deyilir ki, Peyğəmbəri dəfn edən zaman onun müsibətində dedi: “Həqiqətən səbirli olmaq yaxşıdır, yalnız səni əldən verməyin qəmindən başqa; taqətsizlik etmək bəyənilmir, yalnız sənin ölümündə olan qəm-qüssədən başqa. Sənin müsibətin böyükdür və səndən əvvəlki və sonrakı müsibətlər bu müsibətlə müqayisədə çox kiçikdir.”[2]

Qara paltar geyməklə əlaqədar nəql olunan bir neçə hədisi də birlikdə mülahizə etməliyik. Onlardan birində Əli (əleyhis-salam)-ın belə buyurduğu deyilir: “Qara paltar geyməyin, çünki o, Fironun paltarıdır.”[3]

Amma başqa bir hədisdə imam Sadiq (əleyhis-salam) buyurmuşdur: “Allahın Peyğəmbəri qara paltarı xoşlamırdı, yalnız üç şeydən başqa: əmmamə, ayaqqabı və əba.”[4]

2. Zaman, məkan, yaxud şəraitin dəyişilməsi ilə əlaqədar yaranan ikinci ünvanlı hökmlər

Şəriət hökmlərində “ikinci ünvanlı hökmlər”in rolu diqqətə layiqdir. Bu məsələni böyük fəqihlərdən bəziləri, o cümlədən imam Xümeyni (rəhmətullah əleyh) buyurmuşdur. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in dövründə də bunun oxşarı olmuşdur. Onun nümunəsini qəbirlərin ziyarətində görürük. Belə ki, sünnü alimlərinin də nəql etdiyi kimi, Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih) buyurmuşdur: “Mən bundan əvvəl sizi qəbirlərin ziyarətindən çəkindirirdim. İndi onların ziyarətinə gedin. Çünki qəbirlərin ziyarəti dünyada zöhdə səbəb olur və axirəti insana xatırladır.”[5]

Bunu da qeyd edək ki, qəbirlərin ziyarət olunmasının caiz olma dəlili Allahın kitabı və Peyğəmbər sünnətində çoxdur. Hal-hazırda onların hamısını qeyd etmirik. Bəhs etdiyimiz mövzu ilə əlaqədar nəzər sahiblərindən bəzilərinin sözünü qeyd edirik. Onların bəziləri demişlər: İlkin şəriət hökmü nəzərindən məkruh olması fərzi ilə qara paltar geymək hal-hazırda din böyüklərinə, ilahi övliyalara ehtiram əlaməti və şüar ünvanı olduğu üçün, özünə ikinci dərəcəli hökm tapır. Buna görə də onunla müxalifət etmək işkalsız deyildir.

3. Bildiyimiz kimi, beşlik təşkil edən şəriət hökmlərindən ikisi xüsusi həssaslığa malikdir. Birincisi mütləq yerinə yetirilməli olan vacib əməllərdən, digəri isə mütləq tərk olunmalı olan haram işlərdən ibarətdir. Başqa sözlə desək, dini və şəri cəhətdən vaciblər və haramlar vardır, lakin sair ilahi hökmlər vacib deyildir; onların əncam verilməsi və ya tərk edilməsi ilə əlaqədar vacib bir hökm gözə dəymir. Sualda soruşulan məsələnin bütün hallarının vahid bir hökmü yoxdur, əksinə ayrı-ayrı fərdlərinə görə fərqlənir.

Amma sualda deyilən “Peyğəmbərin və Əhli-beytin sözlərinə inanaq, yoxsa fəqihlərin və hazırkı alimlərin sözünə?” məsələyə gəldikdə isə, bu barədə bir neçə mövzu tədqiq edilmədir:

a) Əql və elm baxımından ağlamağın hökmü nədir?

Həyatın müxtəlif şəraitlərinə diqqət yetirməklə insan üçün müxtəlif vəziyyətlər qarşıya çıxır. Bu da təbii və fitri bir məsələdir. Bəzən gülür və şad olur, bəzən qəm-qüssəyə batıb kədərlənir və ağlayır. Ağlamaq həqiqətdə bəşərin fitri ehtiyaclarından biridir. Əgər öz yerində zahir olub büruz etsə, dəyərli və qurucudur. Ağır şəraitlərdə ağlamaq insana kömək göstərir, onu daxili çətinliklərdən, problemdən asudə edir.

Ağlamaq bəzən qəlbin paslarını yuyub təmizləyir, tövbə üçün şərait hazırlayır, qəlbin daşlaşmasını və qəsavətini aradan apararaq ona səfa-səmimiyyət bağışlayır.

Məzlumun halına ağlamaq onunla bir növ ülvi əlaqələrin bərqərar edilməsi, zalımla barışmazlıq əlamətidir.

Öz yerində araşdırıldığı kimi, ağlamağın həm tibbi, həm ruhi, həm də siyasi faydası vardır.

Amma dünyadan gedən əzizlərlə əlaqədar ağlamağa gəldikdə isə, insan hər hansı bir əzizini əldən verdiyi zaman öz təbiətinin tələbinə uyğun və fitri olaraq qəm-qüssəyə batır, ixtiyarsız olaraq gözlərindən yaş axmağa başlayır. Bu aydın və inkar oluna bilməyən bir məsələdir və hamının həyatında baş verir. İslam dini də fitri bir din ünvanı ilə onunla müxalifət etməmişdir.

b) Şəriət baxımından ağlamağın hökmü necədir?

1. Quran baxımından ağlamaq

“Yusif” surəsində oxuyuruq ki, həzrət Yəqub (əleyhiməs-salam) o qədər ağlayıb qəm-qüssəyə batdı ki, axırda gözlərini əldən verdi.[6]

Əlbəttə, bunun “gözəl səbir”lə heç bir ziddiyyəti yoxdur. Çünki ilahi şəxsiyyətlərin qəlbi ülvi-insani duyğular mərkəzidir, öz övladının fərağında göz yaşlarının sel kimi axmasının heç bir təəccübü yoxdur. Bu insani-ülvi bir məsələdir. Mühüm məsələ budur ki, (ağlayan insan) özünə nəzarəti əldən verməsin, qərarını kəsməsin. Yəni Allahın razılığının əksinə olan bir hərəkət etməsin, söz danışmasın.

2. Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in, Əhli-beytin və müsəlmanların ölülərə, şəhidlərə ağlamaq ilə əlaqədar tutduğu davranış və rəftar barədə çoxlu bəhslər vardır. Biz tarixi araşdırdıqda vəhhabilərin dediyi “ölülərə ağlamaq haramdır!” sözünün əksinə olaraq, bu qənaətə gəlirik ki, Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih) və onun səhabələri həmin fitri əsasda əməl edirdilər. Aşağıda bu tarixi şahidlərdən bəzilərini qeyd edirik:

Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) öz oğlu İbrahimin vəfatında göz yaşı axıdırdı. Bəziləri ona etiraz etdikdə, həzrət buyurdu: “Göz ağlar, qəlb kədərlidir. Lakin Allahı qəzəbləndirən bir şeyi heç vaxt demərəm!”[7]

Başqa bir yerdə oxuyuruq ki, Həzrət buyurdu: “Qərarın kəsilməsindən irəli gələn ağlamaq deyil, əksinə bu (ülvi duyğu yanaşı olan) ilahi rəhmətdir.”

Həzrət bunu demək istəyirdi ki, insanın sinəsindəki daş yox, qəlbdir. Təbiidir ki, ülvi-insani məsələlərlə əlaqədar reaksiya göstərir. Onun ən sadə əksül-əməli də göz yaşının axmasıdır. Bunun nəinki heç bir eybi yoxdur, üstəlik gözəllikdən ibarətdir. Eyib odur ki, insan Allahın qəzəblənməsinə səbəb olan bir söz demiş olsun.[8]

Digər bir şahid də Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in həyatında öz əmisi həzrət Həmzənin matəmində ağlamasıdır:

“Ühüd” müharibəsində həzrət Həmzə (əleyhis-salam) şəhadətə çatdıqdan sonra bacısı Səfiyyə gəldi. O, Peyğəmbəri axtarırdı. Həzrəti tapdıqdan sonra Peyğəmbər onunla ənsar arasında dayanıb buyurdu: “Onunla işiniz olmasın!” Səfiyyə Peyğəmbərin, yaxud Həmzənin yanında oturub ağlamağa başladı. Hər vaxt onun ağlamaq səsi ucalsaydı, Peyğəmbərin də ağlamaq səsləri ucalardı. O, astadan ağlayanda Peyğəmbər də astadan ağlayırdı. Peyğəmbərin qızı Fatimə də ağlayırdı. Peyğəmbər onunla birlikdə ağlayıb qızına buyururdu: “Bir kəs sənin kimi müsibəti heç vaxt görməyəcəkdir.”[9]

Bəzi rəvayətlərdə qeyd olunur ki, “Ühüd” müharibəsindən sonra Peyğəmbər öz şəhidlərinə ucadan ağlayan ənsar ailələrinin görüşünə getdi və buyurdu: “... Amma Həmzənin ağlayanı yoxdur!”

Səd ibni Məaz bu sözü eşitdikdə Bəni-Əbdül-Əşhəl tayfasının qadınlarını Həmzəyə ağlamaya çağırdı. Bundan sonra ənsar qadınları əvvəlcə Həmzəyə ağlayıb sonra öz ölülərinə ağlayırdılar.[10]

Bu hadisədən başa düşmək olar ki, təkcə o həzrətin özü Həmzəyə ağlamamış, üstəlik ənsar qadınlarını da ona ağlamağa dəvət etmişdi.

Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) öz anasının qəbrinin ziyarətinə getdikdə ucadan ağladı, o həzrətin ağlamağından ətrafındakı şəxslər də ağlamağa başladılar.[11]

Tarixdə qeyd olunur ki, həzrət Zəhra (əleyha salam) Peyğəmbərin vəfatından sonra ağlayır və deyirdi: “Ey ata! Sən öz Pərvərdigarının rəhmətinə qərq oldun və Onun dəvətinə müsbət cavab verdin. Ata can! İndi Firdovs behişti sənin məkanındır!”[12]

Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-in, Əhli-beytin və səhabələrin öz ölülərinə və şəhidlərə ağlaması ilə əlaqədar çoxlu şahidlər də vardır ki, ixtisara riayət etmək üçün onları qeyd etmirik.

v) Dini məsələlərdə dərin savadlı tədqiqatçıların – fəqihlərin nəzəri

“Əzizlərin matəmində, müsibət və çətinliklərdə, ruzigarın ağrılı-acılı hadisələrində hər bir iş caizdirmir?” sualına gəldikdə isə, matəm mərasimi ilə əlaqədar bəzi böyük fəqihlərin sözlərini qeyd edirik:

Ölüyə ağlamaq caizdir, hətta qəm-qüssə çox olan bəzi hallarda müstəhəbdir. Lakin insan Allahın qəzəbinə səbəb olan sözü danışmamalıdır. Həmçinin növhə oxumaq, şer demək, yaxud şerdən qeyri sözlər demək bu şərtlə caizdir ki, onun möhtəvasında yalan danışmaq və ya haram iş görmək kimi batil işlər olmasın. Hətta vacib ehtiyat budur ki, “vaveyla”, “vay, vay” kəlmələri də onda olmasın. Ehtiyat vacibə görə üzə vurmaq, dərini cırmaq, saçları yolmaq, adi və normal haldan artıq olan fəryad etmək caiz deyildir ... Qeyd olunan bu son halların bəzilərində kəffarə də vacib olur.[13]

Deməli, böyük şiə fəqihlərinin nəzəri elə rəvayətlərdə, din rəhbərləri və övliyaların davranışlarında gələnlərdən ibarətdir.

Bunu da qeyd edək ki, din böyükləri və fəqihlər islami mənbələrdəki göstərişlərə tabe olmaqla səbri çox dəyərli əməllərdən biri hesab etmiş, əzizlərin əldən verilməsi zamanı baş verən müsibət və çətinliklərin hamısında bu məsələyə tövsiyə etmişlər ki, insan gözəl səbir etməklə çoxlu savaba malik olsun.

Deməli, bir müsəlman üçün müsibət, çətinlik baş verən zaman əsas vəzifə və ilkin tədbir gözəl səbir etməkdən ibarətdir. Ağlamaq və bu kimi şeylərin də eybi yoxdur, lakin camaatın bəzilərinin gördüyü yaranmaz işlər, o cümlədən başı yarmaq, üzü cırmaqlamaq, nifrət hissi yaradan fəryadlar etmək, başı yolmaq və s. islam rəvayətlərində və böyük din şəxsiyyətləri tərəfindən qəbul olunmur. Nəticədə sual edən şəxs öz çıxarışlarını islah etməlidir.

g) Mühüm məsələ budur ki, insan bir neçə yönə malik olan (hər tərəfli) bir varlıqdır və bu yönlər bir-birindən təsirlənir. İslam da bu mühüm psixoloji məsələdən dinin yayılması və gücləndirilməsi istiqamətində istifadə etmişdir. İslam Peyğəmbəri (səlləllahu əleyhi və alih) öz əmisi Həmzəyə ağlamağa dair göstəriş verir, özü də bu müsibətdə ağlayırdı. Buna görə də məsum imamlarımız Seyyiduş-şühəda imam Hüseyn (əleyhis-salam)-a əzadarlıq mərasimi bərqərar etməyə dair təşviqlər etmişlər.[14]

Əlaqədar görünüş: “Bəqi” ziyarətçilərinin ağlaması, sual 10754(site:10670)