کد سایت
ar21888
کد بایگانی
29152
نمایه
اختلافات فقهی بین شیعه و اهل سنت در مناسک حج
طبقه بندی موضوعی
گوناگون
خلاصه پرسش
چه اختلافات فقهی بین شیعه و اهل سنت در مورد مناسک حج وجود دارد؟
پرسش
اختلافات فقهی بین شیعه و اهل سنت در مورد مناسک حج از احرام گرفته تا عرفه و طواف وداع را بیان کنید.
پاسخ اجمالی
برخی از مهمترین موارد اختلافات فقهی میان شیعه و سنی در مسئله حج، عبارت است از: محرّمات احرام، وقوف در عرفات، و نماز طواف.
پاسخ تفصیلی
بیان اختلافات فقهی بین فقهای شیعه و سنی درباره مناسک حج نیازمند نوشتن کتاب است که از حوصله این نوشته خارج است. به همین جهت، تنها به برخی اختلافات فقهی میان فقهای شیعه و سنی در مورد حج و عمره اشاره میشود و برای آگاهی بیشتر به کتابهایی که در اینباره نوشته شده، مراجعه شود.
1. محرّمات إحرام
شيعه اماميه معتقد است؛ حجگزار و يا عمرهگزار، پس از پوشيدن لباس احرام، نيّت و گفتن لبيّک، مُحرم میشود و بايد تا پايان اعمال حج و يا عمره، از كارهايى كه بر مُحرم حرام است پرهيز كند؛ مانند شكار حيوان صحرايى، آميزش يا هرگونه استفاده شهوانى ديگر، استعمال بوی خوش، و ... .[1]
یکی از اختلاف نظرها در این مسئله پوشاندن صورت برای مردان و زنان است. شيعه اماميه پوشاندن صورت را براى مرد در حال احرام حرام نمیداند و پوشاندن صورت برای زنان حرام میداند؛ در عین حال براى رو گرفتن از نامحرم، جایز است چادر يا جامه را كه به سر افكنده؛ پايين بيندازد.[2]
برخی از مذاهب اهل سنت[3] همانند شیعه فتوا میدهند،[4] اما برخی دیگر[5] پوشاندن صورت براى مرد و زن را در حال احرام حرام میدانند.[6] و درباره پوشاندن صورت برای زنان میگویند: اگر بيگانه در حال نگاه كردن به او است و يا آنكه زن زيبا باشد؛ جائز است صورت خود را بپوشاند.[7]
2. وقوف در عرفات
شيعه اماميه میگوید: وقوف در عرفات از ظهر روز نهم ذیالحجه تا مغرب، از اركان حج است و كسى كه اين وقوف را درک نكند حج او باطل میشود. آنچه ركن است، مقدارى در سرزمين عرفات بماند، هرچند خيلى كم باشد؛ پس اگر هيچ به عرفات نرود، ركن را ترک كرده است.[8]
اما مذاهب اهل سنت، در وقت آن اختلاف نظر دارند؛ برخی[9] وقت آنرا لحظهاى از غروب شب دهم تا سحرگاه روز عيد،[10] یا[11] از سحرگاه روز نهم ذیالحجه تا سحرگاه روز عید میدانند،[12] و گروهی دیگر[13] از زوال خورشيد روز نهم ذیالحجه تا فجر روز دهم، هرچند لحظهاى حضور داشته باشد.[14]
3. نماز طواف
از جمله واجبات عمره و حج در فقه شيعه، نماز طواف است. طواف كننده بعد از اتمام طواف عمره و طواف حج، دو ركعت نماز - مثل نماز صبح- میخواند.[15]
اما فقهاى اهل تسنن در مورد حكم نماز طواف دو نظريه مختلف دادهاند:
الف. «شافعیها» و «حنبلیها» نماز طواف را از مستحبات طواف میدانند. بنابر اين، نه تنها واجبى به نام نماز طواف را در حج قبول ندارند، بلكه استحباب آنرا در ضمن طواف میدانند و لذا میگويند: از جمله مستحبات طواف، خواندن دو ركعت نماز است.
شافعیها معتقدند كه آن دو ركعت نماز هم لازم نيست حتماً به نيت نماز طواف باشد، بلكه هر نمازى اگرچه نماز واجب (مثلاً نماز صبح) يا نماز نافله باشد، كافى است. ولى در هر حال مستحب است بلافاصله بعد از طواف بخواند.[16] ابن رشد میگويد: «فقها اجماع دارند بر اينكه: از مستحبات طواف است كه بعد از آن، دو ركعت نماز خوانده شود».[17]
ب. «مالكيه» و «حنفيه» خواندن دو ركعت نماز، بعد از طواف را از واجبات طواف میدانند. «مالكيه» تصريح مینمايند كه: نماز طواف جزئى از «طواف» است.[18]
4. رمى جمره عقبه
يكى از احكام «منا» و از جمله واجبات حج در روز عيد قربان (دهم ذیحجه) به اتفاق فقهاى شيعه[19] و سنى،[20] رمى جمره عقبه است. و وقت انداختن ريگ بر «جمره عقبه» نزد فقهاى شيعه، از طلوع آفتاب روز دهم است تا غروب آن و اگر فراموش كرد، تا روز سيزدهم میتواند بجا آورد.[21] اما در كيفيت انداختن ريگها به جمره و وقت انداختن آن ميان فقهاى شيعه و سنى اختلاف نظر هست از اينرو در اين موارد ذيلاً توضيح میدهيم:
گفته شد كه رمى «جمره عقبه» بايد در روز عيد انجام پذيرد ولى فقهاى اهل سنت در اين نكته اتفاق نظر دارند كه پيش از ظهر روز عيد - از طلوع خورشيد تا ظهر- وقت مستحب آن است.[22]
اما درباره وقت ادای آن، برخی از مذاهب اهل سنت[23] وقت اداى آنرا از طلوع فجر روز عيد تا فجر روز بعد میدانند،[24] و برخی از فقهاى معاصر آنها[25] نيز گفتهاند: سزاوار است كه رمى جمره عقبه در روز انجام گيرد -نه در شب- و مدت آن تمام روز است تا غروب.[26]
از نظر فقهاى شيعه كيفيت انداختن سنگ به جمرات به شكل مزبور؛ يعنى انداختن سنگريزه به كمک انگشت ابهام و سبابه، مستحب است نه واجب.[27] اما اهل سنت در كيفيت «انداختن» ريگ گفتهاند: لازم است به طور «خَذْف» باشد؛ يعنى سنگ را روى انگشت ابهام بگذارد، و سپس با ناخن انگشت سبابه آنرا پرتاب كند.[28]
1. محرّمات إحرام
شيعه اماميه معتقد است؛ حجگزار و يا عمرهگزار، پس از پوشيدن لباس احرام، نيّت و گفتن لبيّک، مُحرم میشود و بايد تا پايان اعمال حج و يا عمره، از كارهايى كه بر مُحرم حرام است پرهيز كند؛ مانند شكار حيوان صحرايى، آميزش يا هرگونه استفاده شهوانى ديگر، استعمال بوی خوش، و ... .[1]
یکی از اختلاف نظرها در این مسئله پوشاندن صورت برای مردان و زنان است. شيعه اماميه پوشاندن صورت را براى مرد در حال احرام حرام نمیداند و پوشاندن صورت برای زنان حرام میداند؛ در عین حال براى رو گرفتن از نامحرم، جایز است چادر يا جامه را كه به سر افكنده؛ پايين بيندازد.[2]
برخی از مذاهب اهل سنت[3] همانند شیعه فتوا میدهند،[4] اما برخی دیگر[5] پوشاندن صورت براى مرد و زن را در حال احرام حرام میدانند.[6] و درباره پوشاندن صورت برای زنان میگویند: اگر بيگانه در حال نگاه كردن به او است و يا آنكه زن زيبا باشد؛ جائز است صورت خود را بپوشاند.[7]
2. وقوف در عرفات
شيعه اماميه میگوید: وقوف در عرفات از ظهر روز نهم ذیالحجه تا مغرب، از اركان حج است و كسى كه اين وقوف را درک نكند حج او باطل میشود. آنچه ركن است، مقدارى در سرزمين عرفات بماند، هرچند خيلى كم باشد؛ پس اگر هيچ به عرفات نرود، ركن را ترک كرده است.[8]
اما مذاهب اهل سنت، در وقت آن اختلاف نظر دارند؛ برخی[9] وقت آنرا لحظهاى از غروب شب دهم تا سحرگاه روز عيد،[10] یا[11] از سحرگاه روز نهم ذیالحجه تا سحرگاه روز عید میدانند،[12] و گروهی دیگر[13] از زوال خورشيد روز نهم ذیالحجه تا فجر روز دهم، هرچند لحظهاى حضور داشته باشد.[14]
3. نماز طواف
از جمله واجبات عمره و حج در فقه شيعه، نماز طواف است. طواف كننده بعد از اتمام طواف عمره و طواف حج، دو ركعت نماز - مثل نماز صبح- میخواند.[15]
اما فقهاى اهل تسنن در مورد حكم نماز طواف دو نظريه مختلف دادهاند:
الف. «شافعیها» و «حنبلیها» نماز طواف را از مستحبات طواف میدانند. بنابر اين، نه تنها واجبى به نام نماز طواف را در حج قبول ندارند، بلكه استحباب آنرا در ضمن طواف میدانند و لذا میگويند: از جمله مستحبات طواف، خواندن دو ركعت نماز است.
شافعیها معتقدند كه آن دو ركعت نماز هم لازم نيست حتماً به نيت نماز طواف باشد، بلكه هر نمازى اگرچه نماز واجب (مثلاً نماز صبح) يا نماز نافله باشد، كافى است. ولى در هر حال مستحب است بلافاصله بعد از طواف بخواند.[16] ابن رشد میگويد: «فقها اجماع دارند بر اينكه: از مستحبات طواف است كه بعد از آن، دو ركعت نماز خوانده شود».[17]
ب. «مالكيه» و «حنفيه» خواندن دو ركعت نماز، بعد از طواف را از واجبات طواف میدانند. «مالكيه» تصريح مینمايند كه: نماز طواف جزئى از «طواف» است.[18]
4. رمى جمره عقبه
يكى از احكام «منا» و از جمله واجبات حج در روز عيد قربان (دهم ذیحجه) به اتفاق فقهاى شيعه[19] و سنى،[20] رمى جمره عقبه است. و وقت انداختن ريگ بر «جمره عقبه» نزد فقهاى شيعه، از طلوع آفتاب روز دهم است تا غروب آن و اگر فراموش كرد، تا روز سيزدهم میتواند بجا آورد.[21] اما در كيفيت انداختن ريگها به جمره و وقت انداختن آن ميان فقهاى شيعه و سنى اختلاف نظر هست از اينرو در اين موارد ذيلاً توضيح میدهيم:
گفته شد كه رمى «جمره عقبه» بايد در روز عيد انجام پذيرد ولى فقهاى اهل سنت در اين نكته اتفاق نظر دارند كه پيش از ظهر روز عيد - از طلوع خورشيد تا ظهر- وقت مستحب آن است.[22]
اما درباره وقت ادای آن، برخی از مذاهب اهل سنت[23] وقت اداى آنرا از طلوع فجر روز عيد تا فجر روز بعد میدانند،[24] و برخی از فقهاى معاصر آنها[25] نيز گفتهاند: سزاوار است كه رمى جمره عقبه در روز انجام گيرد -نه در شب- و مدت آن تمام روز است تا غروب.[26]
از نظر فقهاى شيعه كيفيت انداختن سنگ به جمرات به شكل مزبور؛ يعنى انداختن سنگريزه به كمک انگشت ابهام و سبابه، مستحب است نه واجب.[27] اما اهل سنت در كيفيت «انداختن» ريگ گفتهاند: لازم است به طور «خَذْف» باشد؛ يعنى سنگ را روى انگشت ابهام بگذارد، و سپس با ناخن انگشت سبابه آنرا پرتاب كند.[28]
[1]. امام خمینى و سایر مراجع، مناسک حج (محشى)، ص 193 – 252، مشعر، تهران، چاپ چهارم، 1416ق.
[2]. محمودى، محمد رضا، مناسک حج با حواشى مراجع تقلید، ص 220، نشر مشعر، تهران، چاپ چهارم، 1387ش.
[3]. شافعيه و حنابله.
[4]. مقدادى، محمد على، حج و عمره در آینه فقه مقارن، ص 212، نشر مشعر، تهران، چاپ اول، 1384ش؛ جزيرى، عبد الرحمن، غروى، سيد محمد، ياسر مازح، الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت(ع)، ج 1، ص 835، دار الثقلين، بیروت، چاپ اول، 1419ق.
[5]. حنفيه و مالكيه.
[6]. حج و عمره در آینه فقه مقارن، ص 212.
[7]. الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیت(ع)، ج 1، ص 835 – 836.
[8]. موسوى شاهرودى، سيد مرتضى، جامع الفتاوى مناسک حج (با روشى جدید مطابق با فتاواى ده تن از مراجع عظام تقلید)، ص 173 – 174، نشر مشعر، تهران، چاپ سوم، 1428ق.
[9]. مالکیه.
[10]. حج و عمره در آینه فقه مقارن، ص 237.
[11]. حنابله.
[12]. حج و عمره در آینه فقه مقارن، ص 237؛ مغنیه، محمد جواد، الفقه علی المذاهب الخمسة، ج 1، ص 278، دار التیار الجدید، دار الجواد، بیروت، چاپ دهم، 1421ق.
[13]. حنفیه و شافعیه.
[14]. حج و عمره در آینه فقه مقارن، 238؛ الفقه علی المذاهب الخمسة، ج 1، ص 278.
[15]. پیشوائى، مهدى، گودرزى، حسین، بحثهایى از فقه تطبیقى، ص 83، نشر مشعر، تهران، چاپ چهارم، 1381ش؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنیهاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج 1، ص 400 – 401، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، 1424ق.
[16]. بحثهایى از فقه تطبیقى، ص 83 – 84.
[17]. ابن رشد قرطبی، محمد بن أحمد، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد،ج 2، ص 107، دار الحدیث، قاهرة، 1425ق.
[18]. بحثهایى از فقه تطبیقى، ص 84.
[19]. همان، ص 89؛ افتخارى، علی، آراء المراجع فى الحج (على ضوء فتاوى الإمام الخمینى (ره) )، ج 1، ص 505 – 506، نشر مشعر، تهران، چاپ دوم، 1428ق.
[20]. ابن مازَه بخاری حنفی، أبو المعالی برهان الدین محمود بن أحمد، المحیط البرهانی فی الفقه النعمانی فقه الإمام أبی حنیفة، محقق: سامی جندی، عبد الكریم، ج 2، ص 429، دار الكتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1424ق؛ نفزی قیروانی مالكی، عبد الله بن (أبی زید) عبد الرحمن، متن الرسالة، ص 75، دار الفكر، بیروت، بیتا؛ عمرانی یمنی شافعی، یحیى بن أبی الخیر، محقق: نوری، قاسم محمد، البیان فی مذهب الإمام الشافعی، ج 4، ص 330، دار المنهاج، جدّه، چاپ اول، 1421ق؛ مقدسی، عبد الرحمن بن إبراهیم، العدة شرح العمدة، ص 228، دار الحدیث، قاهره، 1424ق.
[21]. جامع الفتاوى مناسک حج، ص 189.
[22]. بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، ج 2، ص 116.
[23]. حنفیه و مالکیه.
[24]. الفقه على المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت(ع)، ج 1، ص 878 – 879.
[25]. حنابله.
[26]. بحثهایى از فقه تطبیقى، ص 91.
[27]. بحثهایى از فقه تطبیقى، ص 92؛ محقق داماد، محمد، كتاب الحج، ج 3، ص 121، چاپخانه مهر، قم، چاپ اول، 1401ق؛ جامع الفتاوى مناسک حج، ص 193.
[28]. بحثهایى از فقه تطبیقى، ص 92؛ موصلی بلدحی حنفی، عبد الله بن محمود، أبو دقیقة، شیخ محمود، الاختیار لتعلیل المختار، ج 1، ص 153، مطبعة الحلبی، قاهره، 1356ق؛ متن الرسالة، ص 75؛ نفراوی أزهری مالكی، أحمد بن غانم، الفواكه الدوانی على رسالة ابن أبی زید القیروانی، ج 1، ص 362، دار الفكر، بیروت، 1415ق؛ البیان فی مذهب الإمام الشافعی، ج 4، ص 326؛ العدة شرح العمدة، ص 213؛ ابن قدامه مقدسی، الكافی فی فقه الإمام أحمد، ج 1، ص 521، دار الكتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1414ق.