تغییر ناپذیری بعضی از خوابهایی که دربارۀ آینده است، و در پرسش به عنوان یکی از مقدمات مطرح شده، پذیرفتنی نیست؛ زیرا در مواردی که خداوند اراده کند میتواند در واقع و در مقام عمل، چیزی را به وجود آورد که در ظاهر حتی مخالف با یک رؤیای صادقه است. جریان ذبح حضرت اسماعیل(ع) نیز یکی از بارزترین مصادیق این مدعا است؛ زیرا حضرت ابراهیم(ع) در خوابی که به تصریح قرآن، رؤیایی صادقه بود، فرزندش را دید که خودش مشغول ذبحکردن او است؛ اما با وجود تلاش ایشان در پایبندی به این رؤیا که نوعی وحی بود، مصلحت خدا بر آن قرار گرفت که اسماعیل(ع) زنده بماند و گوسفندی فدای او شود.
با این وجود حتی اگر آنچه در خواب دیده میشود وقوعش حتمی باشد، باز هم موجب جبر نمیشود؛ چراکه خداوند اراده کرده است، انسان در کارهاى اختیاریش با ارادۀ خود منشأ اثر باشد. در حقیقت خداوند علم دارد که بنده او در زمان و ساعت معین با اختیار و اراده خودش آن عمل را انجام خواهد داد یا انجام نخواهد داد. پس این رؤیای صادقه مانند علم خداوند خواهد بود، و در جای خود بیان شد که هیچ منافاتی با اختیار انسانها ندارد و از این جهت، مسئولیت آن عمل، متوجه خود او است.[1]
[1]. «علم خداوند و اختیارانسان»، 2084؛ «انسان مسئول خطاهای خویش»، 885؛ «علم خداوند به عمل انسان ها قبل از انجام آن»، 3903.