لطفا صبرکنید
بازدید
1709
آخرین بروزرسانی: 1402/01/22
کد سایت fa116950 نمایه محال نبودن ازل و ابد از نظر عقل
طبقه بندی موضوعی علیت و معلولیت
برچسب ابد|ازل|لا یتناهی|محال عقلی|تسلسل علل
خلاصه پرسش
از دیدگاه عقل، تداوم سلسله علل و پایان نیافتن آنها به علتی که خود معلول نباشد، محال است؛ اما چگونه ازل و ابد که تداوم سلسله‌وار زمان‌هایی بی‌نهایت هستند، محال نیست؟!
پرسش
از نظر فلسفی تداوم سلسله علل، و ختم‌نشدن به علتی که خود معلول نباشد، عقلا محال است؛ اما چگونه ازل و ابد که زمان‌هایی لایتناهی هستند عقلا محال نیستند؟ با وجود این‌که مغز انسان توانایی درک آن‌را ندارد؟
پاسخ اجمالی

 

تسلسل علل به این جهت محال است که لازمه‌اش تناقض می‌باشد؛ زیرا در آن‌جا «توقف وجودی» مطرح است که از یک‌سو تا علت تحقق پیدا نکند معلول محقق نمی‌شود، و از سوی دیگر چون علت‌ها هیچ‌گاه به علتی که خود معلول نباشد منتهی نمی‌شوند و سلسله هیچ‌گاه پایان نمی‌پذیرد، در حقیقت علت هیچ‌گاه محقق نمی‌شود، و این محال است؛ چون مستلزم این است که علت هم موجود باشد و هم موجود نباشد.[1]

اما مقصود از ازل و ابد، اگر وجود خدای متعال باشد، بدین معنا است که یک حقیقت عینی داریم که محدود به زمان نیست، بلکه خود او است که زمان را آفریده؛ برای او ابتدا یا انتها نمی‌توان فرض کرد.

و اگر منظور ازلی و ابدی بودن فیض و مخلوق باشد، به این معنا است که سلسله معلول‌ها اگرچه از نظر زمان ابتدا و انتها ندارند، ولی از نظر وجودی به علتی که خود معلول نیست منتهی می‌شوند.

بنابراین، دلیل محال بودن تسلسل علل، یعنی «لزوم تناقض» در ازل و ابد جریان ندارد.[2]


[1]. ر. ک: «دور و تسلسل»، 3902.

[2]. ر. ک: «ماده و صفات واجب»، 86362.