- آرزوی دوزخیان برای برگشت به دنیا، موضوعی است که قرآن کریم به آن تصریح دارد و تأکید می‌کند که چنین چیزی برای آنان امکان‌پذیر نیست:
«وَ لَوْ تَرى إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقالُوا یا لَیْتَنا نُرَدُّ وَ لا نُکَذِّبَ بِآیاتِ رَبِّنا وَ نَکُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ»؛[1]
(ای پیامبر!) اگر لحظه‌ای را ببینی که دوزخیان در برابر آتش ایستاده و می‌گویند: کاش بازمی‌گشتیم و آیات پروردگارمان را تکذیب نمی‌کردیم و از مؤمنان می‌شدیم!
- در قیامت برای بیشتر مردم و حتی برای نیکوکاران -غیر از پیامبران و اولیای الهی- این حسرت خواهد بود که چرا در دنیا کارهای خوب بیشتری انجام ندادند؛ یعنی اهل سعادت هم با دیدن درجات بهشت، به نوعی افسوس می‌خورند که چرا اعمال صالح بیشتری به جا نیاورده و ایمان و اخلاق خود را کامل‌تر نکرده بودند تا شایسته دریافت پاداش بیشتری باشند؛[2] اما با این وجود در آیات قرآن و روایات معتبر چیزی نیافتیم که بیانگر درخواست آنان برای بازگشت به دنیا باشد، و این یک امر طبیعی است؛ چون نسبت بهشت و نعمت‌هایش در برابر دنیا، مانند نسبت دنیا به رحم مادر است. همان‌گونه که هیچ انسان عاقلی آرزوی بازگشت به رحم مادرش را ندارد، طبیعی است که بهشتیان هم چنین آرزویی را نداشته باشند که به دنیا بازگردند.
- اساساً بعد از پایان دنیا و برپایی قیامت، دنیای کنونی با ویژگی‌های فعلی وجود نخواهد داشت تا انسان‌های موجود در این دوره آفرینش - و به عبارت دیگر، فرزندان از نسل آدم - بتوانند به دنیا باز گردند. و اگر دنیای دیگری هم به وجود آید با ویژگی‌های جدید و با تکالیفی دیگر خواهد بود.
- در عین حال اما، روایتی در منابع اهل‌سنت نقل شده است که بر اساس آن، پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید:
«هیچ‌کس نیست که پس از مرگ در جوار خداوند بوده و از خیر نیز بهره‌‌‌مند باشد؛ اما با این وجود باز هم آرزوی برگشت به دنیا را داشته باشد، ... مگر شهید که چون فضیلت شهادت (و جایگاه شهید نزد خدا) را دیده است، آرزو می‌کند تا به دنیا برگشته و برای بار دیگر به شهادت برسد.[3]
- این روایت با تفاوت‌هایی و به صورت مرسل در برخی منابع شیعی متأخر هم نقل شده است.
این روایات علاوه بر ضعف سندی، محتوایشان نیز با بعضی از آیات قرآن همخوان نیست. مانند آیاتی که به مسرور بودن بهشتیان در جایگاه خود، و انتظار آنان برای ملحق شدن یارانشان به آنها و ... تصریح دارند. به ویژه آن‌که قرآن تصریح می‌کند بهشتیان -به صورت مطلق، که شامل تمام آنها خواهد بود-، هیچ درخواستی برای جابه‌جایی ندارند:
«خَالِدِینَ فِیهَا لَا یَبْغُونَ عَنْهَا حِوَلًا»؛ آنان در بهشت، جاودانند و هیچ درخواست جابه‌جایی ندارند!
بنابر این، در یک جمع‌بندی می‌توان گفت؛ اگر مقصود از پرسش این باشد که بهشتیان پس از ورود به بهشت، آیا آرزو دارند تا به دنیا برگردند؟ پاسخ آن است که چنین آرزویی عاقلانه نیست؛ زیرا کسی که در نعمت تمام‌ناشدنی و لذت بدون درد و ناراحتی بهشت به سر می‌برد، معنا ندارد که آرزو کند تا به دنیا برگردد و با هزاران امتحان و گرفتاری و ناراحتی -که ممکن است از تمام آنها سربلند بیرون نیاید- مواجه شود!
البته ممکن است گاه فکر کنند که اگر اعمال نیک بیشتری داشتند مقامشان بالاتر بود؛ اما این اندیشیدن و احیانا حسرت‌خوردن، چیزی نیست که آنها را غمناک کند و باعث اندوهشان شود؛ زیرا همان‌گونه که گفته شد، در بهشت هیچ جای غم و اندوهی نیست، حتی برای بهشتیانی که در پایین‌ترین درجات بهشت ساکن شده‌اند! و شاید روایاتی که ناظر به آرزوی برخی بهشتیان برای بازگشت است، به بهشت برزخی اشاره می‌کند، نه بهشت جاودان اخروی.
[1]. انعام، 27.
[2]. ر. ک: «قیامت روز تغابن»؛ «حسرت و اندوه مؤمنان در قیامت».
[3]. ابن مبارک، الجهاد، ص 41، مکتبة الشاملة. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله علیه وسلم: «مَا مِنْ نَفْسٍ تَمُوتُ لَهَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ یَسُرُّهَا أَنْ تَرْجِعَ إِلَى الدُّنْیَا، وَلَهَا الدُّنْیَا وَمَا فِیهَا إِلَّا الشَّهِیدُ؛ لِمَا یَرَى مِنْ فَضْلِ الشَّهَادَةِ، فَیَتَمَنَّى أَنْ یَرْجِعَ فَیُقْتَلَ مَرَّةً أُخْرَى»