طبق نظر قرآن شیطان تنها بر بندگان مخلَص خداوند تسلط ندارد. مخلصین کسانی هستند که به این درجه از مقامات رسیده اند که شیطان راه نفوذ به آنها را ندارد. برای مقابله با شیطان ابزارهایی لازم و ضروری است که با وجود این ابزارها می توان به مقابله با او برخاست و پیروز میدان شد. برخی از آنها به عنوان نمونه اشاره می شود.
1. ایمان: قرآن کریم اولین عامل اساسی مانع سلطه شیطان را ایمان می داند.
2. توکل: یکی دیگر از عوامل پیروزی بر شیطان و جنودش توکل به خدا است.
3. استعاذه: استعاذه به معنای درخواست پناهگاه از خداوند.
4. یاد خدا: یاد خدا به انسان بصیرت داده و او را از وسوسهها دور نگه میدارد و راه نفوذ شیطان را میبندد.
5. تقوا: تحصیل ملکه تقوا و تحکیم آن، چشمان دل را بر وسوسه ابلیس بینا ساخته و از انسان را از دام شیطان حفظ میکند.
طبق نظر قرآن شیطان تنها بر بندگان مخلَص خداوند تسلط ندارد. آن جا که شیطان سوگند یاد می کند که تمام بندگان مگر مخلصین را گمراه خواهد نمود،: "قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ إِلاَّ عِبَادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ"؛[1] شیطان گفت: به عزت تو سوگند، همه آنها را گمراه خواهم کرد، مگر بندگان خاص تو از میان آنها.
یا آن جا که خداوند می فرماید: " إِنَّ عِبادی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطانٌ إِلاَّ مَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْغاوینَ "؛[2] که بر بندگانم تسلّط نخواهى یافت مگر گمراهانى که از تو پیروى مىکنند.
طبق این آیات گروه مخلصین[3] از دایره سلطه شیطان بیرون اند، و این حقیقتی است که هم شیطان بدان اعتراف دارد، و هم خداوند بدان تصریح کرده و فرموده است: "إِنَّ عِبَادِی لَیْسَ لَکَ عَلَیْهِمْ سُلْطَانٌ"؛ تو هرگز سلطه ای بر بندگان من نخواهی یافت.
راههای مقابله و مبارزه با شیطان
مخلصین کسانی هستند که به این درجه از مقامات رسیده اند که شیطان راه نفوذ به آنها را ندارد. برای مقابله با شیطان ابزارهایی لازم و ضروری است که با وجود این ابزارها می توان به مقابله با او برخاست و پیروز میدان شد. در این فرصت به برخی از آنها به عنوان نمونه اشاره می شود.
1.قرآن کریم اولین عامل اساسی مانع سلطه شیطان را ایمان می داند: "إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِینَ آمَنُواْ وََ..."؛[4] و شیطان بر کسانی که ایمان دارند و ... تسلطی ندارد.
2. یکی دیگری از عوامل پیروزی بر شیطان و جنودش توکل به خدا است: إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطَانٌ عَلَى الَّذِینَ ... وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ"؛[5] و شیطان بر کسانی که ... بر پروردگارشان توکل می کنند تسلطی ندارد.
بنابر این، ایمان به خدا و آیات او مانع ولایت و حاکمیت شیاطین بر انسانها میشود و بر آنها که در حصن ایمان سنگر گرفته و بر خدا توکل کردهاند، هیچ گونه سلطهای نخواهد داشت. این سلطه پذیری تنها برای کسانی است که ولایت شیطان را پذیرفته، و به خدا شرک می ورزند: "إِنَّمَا سُلْطَانُهُ عَلَى الَّذِینَ یَتَوَلَّوْنَهُ وَالَّذِینَ هُم بِهِ مُشْرِکُونَ"؛[6] تسلط او تنها بر کسانى است که دوستش مىدارند و به خدا شرک مىآورند.
3. استعاذه: استعاذه به معنای درخواست پناهگاه از خداوند است که این پناه گاه، گاه تکوینی و گاهی تشریعی است. برای دفع شرور طبیعی باید از پناهگاه تکوینی خدا استفاده کنیم، و آن عبارت از: مجموعه قوانین و سنن الاهی که به صورت علل و عوامل طبیعی در نظام آفرینش برقرار شده است. و برای مصون ماندن از شرور نفسانی آنگونه که در سوره ناس نیز فرموده باید از پناهگاه تشریعی خدا استفاده کرد و آن عبارت از: مجموعه تعالیم الاهی است که به عنوان مبانی اعتقادی و برنامههای تربیتی در شرع مقدس، مقرر گردیده است: " وَ إِمَّا یَنْزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیْطانِ نَزْغٌ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ سَمیعٌ عَلیم"؛[7] و اگر از جانب شیطان در تو وسوسهاى پدید آمد به خدا پناه ببر؛ زیرا او شنوا و داناست.
اصولاً توحید اقتضا میکند که انسان برای جلب نفع و خیر از خدا کمک بطلبد و کارهایش را با بسمالله شروع کند، و برای دفع ضرر و شر نیز از او کمک بخواهد و کارهایش را با اعوذ بالله آغاز نماید؛ زیرا طبق بینش توحیدی هیچ مؤثری در عالم وجود نیست؛ مگر خدا.
4. یاد خدا: یاد خدا به انسان بصیرت داده و او را از وسوسهها دور نگه میدارد و راه نفوذ شیطان را میبندد: "... تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُون ".[8] امام صادق (ع) نیز میفرمایند: شیطان قدرت بر وسوسه انسان را ندارد، مگر وقتی که از یاد خدا اعراض کرده باشد.[9] امیرالمؤمنین (ع) ذکر خدا را موجب طرد شیطان میدانند: "ذکرالله مطردة الشیطان."[10]
5. تقوا: تحصیل ملکه تقوا و تحکیم آن، چشمان دل را بر وسوسه ابلیس بینا ساخته و از انسان را از دام شیطان حفظ میکند: " إِنَّ الَّذینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُون"؛[11] پرهیزگاران هنگامى که گرفتار وسوسههاى شیطان شوند، به یاد (خدا و پاداش و کیفر او) مىافتند و (در پرتو یاد او، راه حق را مىبینند و) ناگهان بینا مىگردند.
طائف به معنای طواف کننده است. گویا وسوسههای شیطانی همچون طواف کننده ای پیرامون روح و فکر انسان پیوسته گردش میکنند تا راهی برای نفوذ بیابد.
شیطان بر روحی که با ایمان و تقوا قوی شده، نمیتواند تأثیر بگذارد، ولی دائماً منتظر فرصت است و برخی از هواهای نفسانی؛ نظیر شهوت، غضب، حسد و انتقام را بر میانگیزد تا به هنگام فرصت مناسب در او نفوذ کرده و گمراهش سازد.
برخی دیگر از راه های مقابله با شیطان عبارت اند از: یاد اهل بیت:؛ احسان به دوستان اهل بیت:؛ تلاش برای قرار گرفتن در زمرهی افراد غیر قابل نفوذ شیطان و... .
نتیجه:
اعتقاد به خدا، بازدارنده مؤثری برای انسان است تا او را از بدیها و معاصی دور نگه دارد. نیز توجه به عزت و حکمت خدا و رجوع امور به ذات اقدس او میتواند باعث تقویت روح عبد در مقاومت و مبارزه با شیطان باشد. علاوه بر اینکه تقویت ایمان و توکل و تقوا در خود و استمرار یاد خدا و انجام امور آزار دهنده و طرد کننده شیطان و در نهایت استعاذه حقیقی به هنگام رسیدن شر و فساد از سوی شیطان، گامهای مؤثّر و مفیدی برای پیشگیری از نفوذ او است. گفتنی است که این همه بدون توسّل به اهلبیت و عنایت آن بزرگواران امکانپذیر نیست.
نمایه های مرتبط:
راه های نفوذ شیطان در انسان، 165 (سایت: ).
اهداف و برنامه های شیطان، 234 (سایت: ).
[1] سوره ص، 82 – 83.
[2] حجر، 42.
[3] مخلص کسی است که روح خود از غل و غش طبیعت و امور مالی خالی نموده و قلبش را از غیر خدا پاک کند و آنرا از محبت خدا پر نماید.
[4] نحل، 99.
[5] همان.
[6] همان، 100.
[7] اعراف، 200، فصلت، 36.
[8] اعراف، 201.
[9] محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 1، ص 178، موسسه آل البیت، قم، 1408ق؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج 72، ص 124، موسسه الوفاء، بیروت، 1404ق.
[10] آمدی تمیمی، عبد الواحد، غر الحکم و درر الکلم، محقق، رجائى، سید مهدى، ص 369، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
[11] اعراف، 201.