یکی از مهم‌ترین مسائلی که پیامبر اکرم(ص) و ائمۀ اطهار(ع) مکرر به مردم یادآوری می‌کردند، برچیده شدن دستگاه ظلم و ستم به دست مهدی موعود است. از این جهت وجود مقدس امام زمان(عج) همواره مورد توجه دو گروه از مردم است: یکی مظلومان و ستمدیدگان که به قصد تظلم و امید حمایت، گرد وجود آن‌حضرت اجتماع نموده و تقاضای نهضت و دفاع می‌نمایند. گروه دوم زورگویان و ستم‌کاران خون‌خوارند که بر ملت محروم تسلط یافته و در راه رسیدن به منافع شخصی و حفظ مقام خویش از هیچ عمل زشتی پروا ندارند و حاضرند تمام ملت را فدای مقام خود کنند. این گروه چون وجود مقدس امام را سد راه منافع و مقاصد شوم خود تشخیص می‌دهند و ریاست و فرمان‌روایی خویش را در خطر می‌بینند در صدد از بین بردن آن‌جناب می‌گردند، تا خودشان را از این خطر بزرگ برهانند، ولی با این همه اگرچه قدرت خداوند محدود نیست؛ اما کارها را بر طبق اسباب و از مجرای عادی انجام می‌دهد. بنا نیست برای حفظ وجود مقدس انبیا و ائمه و ترویج دین، از روش عمومی و اسباب و علل دست بردارد و بر خلاف جریان عادی عمل کند، و گرنه در این صورت دنیا دیگر دار تکلیف و امتحان و اختیار نخواهد بود.
یکی از حکمت‌های غیبت امام زمان(عج) آمادگی همۀ مردم برای تشکیل حکومتی عادل و ظلم‌ستیز است. و تا مرز رسیدن به این مهم حضور امام موعود به تأخیر می‌افتد. انسان هنگامی به حکومت الهی دل می‌بندد که از همۀ مکتب‌ها و ایدئولوژی‌ها مأیوس شده باشد و بفهمد که هیچ‌یک از آنها کارایی لازم را ندارند. همۀ این مکتب‌ها و حکومت‌ها باید جولان دهند و آزمایش خود را بگذرانند تا بشر حکومت الهی را بپذیرد. خداوند متعال از این مطلب آگاه بود و از باب لطف و رحمت خود برای آن‌روز امام دوازدهم را ذخیره کرد.
در این‌جا این پرسش مطرح است که مگر خداوند نمی‌توانست در دوران گذشته کسانی را بیافریند تا حکومت الهی را برپا دارند؟ و یا پس از ظهور اسلام امدادهای خود را برای امام موعود مهیا نماید؟
پاسخ این است که خداوند متعال توان انجام چنین کاری را دارد، ولی سنت الهی بر این نیست که مجاری عادی و طبیعی جامعه را بر هم زند و بر خلاف جریان عمل کند.[1]
البته، غیبت امام عصر حکمت‌های متعددی دارد که ائمه اطهار(ع) بیان نموده‌اند:
- یکی از آنها غربال و امتحان انسان‌های صالح از ناصالح است. چنان‌که امام حسین(ع) فرمود: برای امام مهدی غیبتی است، و در این غیبت برخی از دین برمی‌گردند و برخی ثابت‌قدم می‌مانند، هرکس در این غیبت صبر کند و بر مشکلاتی که از سوی دشمنان ایجاد می‌شود استقامت نماید، به قدری از اجر خداوندی بهره‌مند می‌گردد که انگار در کنار پیامبر(ص) با شمشیر علیه دشمنان جنگیده است.[2] امام صادق(ع) فرمود: غیبت امام مهدی امتحان شیعیان است.[3]
- یکی دیگر از از حکمت‌ها و فلسفه‌های غیبت امام مهدی، ستم‌پیشه بودن انسان‌ها است. در این رابطه امام علی(ع) می‌فرماید: زمین از حجت خالی نمی‌ماند، ولی خداوند به دلیل ستم‌پیشه بودن و زیاده‌روی انسان‌ها آنان را از وجود حجت خداوندی محروم می‌سازد.[4]
بنابراین، طبق روایات یکی از دلایل غیبت امام عصر، هواهای نفسانی انسان‌ها است؛ لذا بدون آمادگی بشر و احساس احتیاج مبرم او به مصلح جهانی، نمی‌توان ظهور آن‌حضرت را توقع داشت؛ زیر هدف اصلی خداوند متعال این است که انسان‌ها عدالت و قسط را در جامعه برپا کنند[5] و امام زمان دست توانای حق در یاری رساندن به مردم است، و اگر خدای متعال از راه امدادهای غیبی خود این مهم را به انجام دهد، نقض غرض است و حرکت بر خلاف مجرای عادی و طبیعی جامعه بشری است، که در راه رسیدن به مقصد نهایی ایجاد خلل می‌نماید.[6]
[1]. مصباح یزدی، محمدتقی، آفتاب ولایت، ص 204 الی 206، قم، مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، چاپ چهارم، 1384ش.
[2]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 51، ص 133، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[3]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 337، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[4]. ابن أبی زینب (نعمانی)، محمد بن ابراهیم، الغیبة، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 141، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، 1397ق.
[5]. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامینَ بِالْقِسْطِ شُهَداءَ لِلَّهِ وَ لَوْ عَلى أَنْفُسِکُمْ أَوِ الْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبینَ إِنْ یَکُنْ غَنِیًّا أَوْ فَقیراً فَاللَّهُ أَوْلى بِهِما فَلا تَتَّبِعُوا الْهَوى أَنْ تَعْدِلُوا وَ إِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبیراً». نساء، 135.
[6]. امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص 148، 149، قم، شفق، چاپ بیست و یک، 1380ش؛ برای اطلاع بیشتر، ر. ک: «فلسفۀ عمر طولانی امام زمان (عج)»، 209.