نام چند نفر از اصحاب رسول خدا (ص) ثوبان بوده است، امّا اسم ثوبان با وصف «مولا[1] رسول الله» تنها به یک شخص گفته شده است.[2]

بنابراین، ثوبان یکی از اصحاب رسول خدا است و با اطلاعات اندکی که درباره او وجود دارد، حداقل می توان به شدت علاقه او به پیامبر اسلام (ص) و خاندان او، پی برد.

در رجال شیخ طوسی آمده است، ثوبان که کنیه اش «اباعبدالله» است، از اصحاب پیامبر (ص) است.[3] و بنابر نقل عسقلانی در «الاصابة» ثوبان از اصحاب مشهور پیامبر (ص) است که نخست پیامبر (ص) وی را خرید و سپس آزاد کرده است، ولی ثوبان با میل و اختیار خود و تا آخر حیات پیامبر اکرم (ص)، به ایشان خدمت کرده است.[4]

گفتنی است که در کتاب های معتبر روایی ما؛ مانند کتب اربعه، روایتی از او نقل نشده است، امّا در دیگر کتاب های حدیثی تعدادی روایات از او نقل شده است. از جمله روایاتی که از او رسیده است و در آن می توان به علاقه او به رسول خدا و اهل بیتش (ع) دست یافت، روایتی است که پیامبر (ص) از علاقه ثوبان به خود و اهل بیتشان می پرسند که ثوبان می گوید: به خدا قسم اگر با شمشیرها قطعه قطعه شوم، یا بدنم با قیچی بریده شود، یا در آتش سوزانده شوم و ... برای من آسان تر از آن است که نسبت به شما و اهل بیت و اصحابتان کوچک ترین ناخالصی در دل داشته باشم.[5]

طبرسی در تفسیر مجمع البیان در ذیل آیه «وَ مَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِکَ مَعَ الَّذینَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ مِنَ النَّبِیِّینَ وَ الصِّدِّیقینَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحینَ وَ حَسُنَ أُولئِکَ رَفیقاً»،[6] می گوید: گفته شده است این آیه در شأن ثوبان خادم پیامبر (ص) نازل شده است؛ زیرا روزی به خدمت پیامبر (ص) رسید در حالی که پریشان و مریض بود. پیامبر (ص) به او فرمودند چه شده است؟ گفت: بیمار نیستم ولی در این فکرم که فردای قیامت، اگر وارد جهنم شوم، هرگز شما را نمی بینم و اگر وارد بهشت شوم، مقام و منزلتی بسیار پایین تر از شما خواهم داشت که نمی توانم به حضورتان برسم، همین موضوع است که مرا اندوهناک کرده است. در این هنگام بود که این آیه نازل شد و پیامبر به او فرمود: به خدا قسم! ایمان هیچ مسلمانی کامل نمی شود تا این که مرا از خودش و پدر و مادرش و همسر و فرزندانش و از همه مردم بیشتر دوست داشته باشد.[7]

بنابراین با توجه به مطالب بیان شده، می توان وی را از محبان رسول خدا و خاندان پاکش دانست.

اما همان طور که از قرائن مشخص شد،معنای کلمه «مولا» در صفتی که برای ثوبان آمده است (ثوبان مولا رسول الله)، می تواند به معنای آزاد شده رسول خدا، یا به معنای عبد رسول خدا باشد، ولی با توجه به این که ثوبان در همان ابتدا، توسط پیامبر (ص) آزاد شده بود، معنای اول با شخصیت وی سازگارتر است.

در پایان خاطر نشان می کنیم که از ثوبان روایات چندانی در منابع شیعی وجود ندارد، لذا نظری از اهل بیت (ع) درباره روایات او یافت نشد.