از دو دسته از آیات قرآن می توان در مورد پیشرفت و توسعه استفاده کرد:

1. آیاتی که مستقیما دعوت به پیشرفت می کنند و عوامل پیشرفت انسان در دنیا و آخرت را بیان کرده است:

الف. آیاتی که دعوت به آموختن و دانش اندوزی نموده است؛ مانند این آیه:"خدا مقام اهل ایمان و دانشمندان را رفیع می گرداند"[1].

ب. آیاتی که شرط رسیدن به عزت و پیشرفت در دنیا و آخرت را،‌ عمل صالح، کار و تلاش بیان نموده است[2].

ج. آیاتی که شرط پیشرفت و غلبه بر کفار را،‌ ایمان و اهل کار بودن و سستی و تنبلی نکردن بیان می دارد[3].

د. آیاتی که آینده نگری را، شرط رسیدن به پیشرفت، معرفی می کند[4].

که در مجموع این آیات چند شرط برای پیشرفت دنیا و آخرت انسان ذکر شده است، ایمان، آینده نگری، کار و تلاش( عمل صالح)، علم و دانش.

2. آیاتی که به صورت غیر مستقیم دعوت به پیشرفت می کند؛ مانند آیاتی که به نام اعجاز علمی قرآن یاد می شود که در آن به مسائلی اشاره شده که بشریت به واسطه پیشرفت علوم و اکتشافات جدید می تواند به حقیقت آنها پی ببرد؛ بعضی از این آیات را بیان می کنیم:

الف. قرآن و قانون جاذبه:

قرآن مجید بیش از هزار سال قبل از نیوتن،‌ جاذبه زمین را بیان کرده است و می فرماید: خدا آن کس است که آسمان ها کرات آسمانی را با ستون های نامرئی بر افراشت[5]، حدیثی که ذیل همین آیه از امام رضا (ع) نقل شده حضرت فرمود: آیا خدا نمی گوید بدون ستونی که آن را مشاهده کنید آسمان ها خلق شده اند، راوی می گوید در جواب امام عرض کردم آری، فرمود: بنابراین ستونی وجود دارد اما شما آن را نمی بیننید که قرآن کریم با تعبیر ستون نامرئی از نیروی جاذبه یاد کرده است[6].

ب. حرکت زمین به دور خود و خورشید:

قرآن کریم هزار سال قبل از گالیله و در زمان حکومت هئیت بطلمیوس بر جهان علمی آن روز، درباره حرکت زمین به دور خورد و خورشید بحث کرده و فرموده است، کوهها را می بینی و چنین می پنداری که آنها ساکن و جامدند در حالی که همچون ابر در حرکت هستند[7]. این آیه با صراحت درباره حرکت کوهها سخن می گوید در حالی که ما همه آنها را ساکن می پنداریم و تشبیه حرکت آن به حرکت ابرها هم اشاره به سرعت است و هم نرمش و آرامش و بی سر و صدا بودن را بیان می کند و اگر می بینیم به جای (حرکت زمین) تعبیر به (حرکت کوه ها) می کند برای این که عظمت مطلب آشکار شود؛ زیرا مسلم است که کوه ها بدون زمین های اطراف خود حرکتی ندارند و حرکت آنها عین حرکت زمین است[8].

ج. وجود موجودات زنده در کرات:

با آن که بشر به کمک دانش فضایی، در کره ماه گام گذاشته اما وجود موجودت زنده در کرات آسمانی هنوز از مرحله تئوری نگذشته است و تنها با نشانه های زیادی احتمال می دهند که در بعضی از کرات، موجودات زنده ای از قبیل حیوان و یا انسان یافت شود اما قرآن کریم می فرماید: و از نشانه های خدا است آفرینش آسمان ها و زمین و آنچه در آن دو از جنبدگان پراکنده است و او برگرد آوردن آنها،‌ آنگاه که بخواهد توانا و قادر است.[9] و در جای دیگری می فرماید: تمام آنچه در آسمان ها و زمین وجود دارند در بامدادان و شامگاهان خدا را سجده می کنند[10] که ظهور این دو آیه وجود موجودات زنده در کرات آسمانی است[11].

د. پیدایش آسمان ها و زمین از گازهای انباشته شده

قرآن کریم در این زمینه می فرماید: خدای متعال سپس به آفرینش آسمان پرداخت، در حالى که بصورت دود بود[12].

رسر جیمس دانشمند فلک شناس می گوید: ماده کون از گازهایی که در فضا انتشار دارد آغاز گشته و از تراکم این گازها، سدیم (مه رقیق) پدید آمده است.

دکتر گاموف استاد طبیعی دانشگاه واشنگتن می نویسد: جهان در ابتدای پیدایش مملو از گازهایی بود که در هوا پراکنده بوده است این گازها از نظر تراکم و درجه حرارت به حدی است که تصور آن برای ما امکان پذیر نیست.[13]