کد سایت
fa27539
کد بایگانی
32960
نمایه
ویژگی‌های آسمان و برتری آن بر زمین از نگاه قرآن
طبقه بندی موضوعی
تفسیر,آسمان و زمین
برچسب
زمین|آسمان|رزق|نزول باران|ویژگی‌ها|برتری آسمان
خلاصه پرسش
از نظر اسلام؛ آسمان دارای چه ویژگی‌هایی است و بر زمین چه برتری دارد؟
پرسش
از نظر اسلام؛ آسمان دارای چه ویژگی‌هایی است و بر زمین چه برتری دارد؟
پاسخ اجمالی
با این‌که آسمان و زمین از نشانه‌هاى عظمت پروردگار و قدرت او هستند، اما در قرآن کریم ویژگی‌هایی برای آسمان و نیز تأثیرات و برکات مادی و معنوی آن بر زمین ذکر شده است، که نشان‌گر جایگاه بلند آسمان و برتری و فضیلت آن بر زمین است. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از: مبدأ نزول باران و رزق و خیر و برکت، مجراى نزول وحى، جایگاه فرشتگان و... .
البته ویژگی‌هاى مشترکی نیز بین آسمان و زمین وجود دارد؛ مانند این‌که آسمان‌ها و زمین همانند دیگر موجودات عالم، حمد و تسبیح خدا را می‌گویند.
البته ویژگی‌هاى مشترکی نیز بین آسمان و زمین وجود دارد؛ مانند این‌که آسمان‌ها و زمین همانند دیگر موجودات عالم، حمد و تسبیح خدا را می‌گویند.
پاسخ تفصیلی
از نگاه قرآن؛ آسمان و زمین از نشانه‌هاى عظمت پروردگار و قدرت او و از نعمت‌های الهی بر انسان‌ها هستند، و نیز از آنها چنین استفاده می‌شود که: در جهان هستى، هفت آسمان وجود دارد، و آسمان دنیا (آسمان نزدیک‌تر و یا پست‌تر) همان آسمانى است که این ستاره‌هاى محسوس در آن، شناورند؛ و در جهان، هفت زمین وجود دارد که در قرآن از آن یاد شده است در آن‌جا که فرمود: «اللَّهُ الَّذی خَلَقَ سَبْعَ سَماواتٍ وَ مِنَ الْأَرْضِ مِثْلَهُنَّ».[1] یکى از آنها زمین این دنیا است.[2]
درباره ویژگی و نعمت آرامش زمین می‌خوانیم: «او کسى است که زمین را براى شما رام کرد، بر شانه‌هاى آن راه بروید و از روزی‌هاى خداوند بخورید و بازگشت و اجتماع همه به سوى او است».[3] و «همان خداوندى که زمین را براى شما محل آسایش قرار داد و راه‌هایى در آن ایجاد کرد».[4] خداوند، زمین را تشبیه می‌کند به گهواره، که مکانى است آماده براى نشستن و خوابیدن و گویا انسان، کودکى است که به گهواره زمین سپرده شده و در آن‌جا همه وسائل آسایش او فراهم است. در آیه شریفه، زمین را مهد آرامش و آسایش قرار داده است و حرکت‌هاى وضعى و انتقالى آن بسیار آرام است و به واسطه کرویت زمین و قانون جاذبه آن و همچنین قشر عظیم هوایى که اطراف آن‌را گرفته است، می‌تواند، محل آسایش و راحتى و مکان امنى براى زندگى باشد.
با این همه؛ آسمان داراى جایگاه بلند و پُراهمّیتى است و در روایات، اشیا و امور ارزش‌مند به آن تشبیه شده است.[5] نظام شگفت انگیز آسمان که هر جزء آن آیتى از آیات الهی است، با گذشت میلیون‌ها سال بدون کم‌ترین انحراف و دگرگونی ادامه دارد و با پیشرفت علم، هر روز پرده از این نظام شگفت‌آور کنار رفته، اسرار آن آشکار می‌شود.
در قرآن کریم ویژگی‌هایی برای آسمان و نیز تأثیرات و برکات مادی و معنوی آن بر زمین ذکر شده است، که می‌توان از آنها برتری و فضیلت آسمان بر زمین را فهمید؛ در این‌جا به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. مبدأ نزول باران و رزق و خیر و برکت: «و [نیز در] پیاپى آمدن شب و روز، و آنچه خدا از روزى از آسمان فرود آورده و به [وسیله] آن، زمین را پس از مرگش زنده گردانیده است؛ و [همچنین در] گردش بادها [به هر سو،] براى مردمى که می‌اندیشند نشانه‌هایى است»،[6] «و خدا از آسمان باران فرستاد و با آن زمین را پس از پژمردگى زنده کرد»،[7] «و روزى شما و آنچه وعده داده شده‌اید در آسمان است».[8]
2. سقف مرفوع: «وَالسَّقفِ المَرفُوعِ»؛[9] سوگند به سقف بلند آسمان. تعبیر «سقف» از آن‌رو است که ستارگان و کرات، چنان سراسر آسمان را پوشانده‌اند که به سقفى می‌مانند؛ همچنین ممکن است به جوّ اطراف زمین اشاره باشد که مانند سقفى محکم آن‌را فرا گرفته، از آسیب شهاب‌سنگ‌ها حفظ می‌کند.[10]
3. جایگاه اصلی فرشتگان: از آیات و روایات به دست می‌آید که جایگاه اصلی فرشتگان آسمان است؛ مانند: «قُلْ لَوْ کانَ فِی الْأَرْضِ مَلائِکَةٌ یَمْشُونَ مُطْمَئِنِّینَ لَنَزَّلْنا عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ مَلَکاً رَسُولاً»؛[11] بگو: اگر فرشتگانى در روى زمین ساکن بودند، هر آینه فرشته‌اى [همنوع آنها] از آسمان به رسالت بر آنان می‌فرستادیم.
امام على(ع) در وصف فرشتگان و اعمالشان می‌فرماید: «سپس خداوندِ سبحان، آسمان‌هاى برافراشته را از هم گشود و میان آنها را از اقسام فرشتگان پُر کرد».[12] مقصود از آسمان‌هایى که محل فرشتگان است، کرات و افلاک محسوس و مادّى نیست؛ بلکه عالم ملکوت است که افقى عالی‌تر از عالم ملک و محسوس دارد؛[13] چنان‌که ملائکه نیز خود مجرّدند نه مادّى.
4. مجراى نزول وحى: از آیه شریفه «قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ»[14] استفاده می‌شود، پیامبر خدا(ص) که در انتظار تغییر قبله بود، براى نزول وحى به آسمان می‌نگریست.[15]
5. جایگاه و مبدأ تدبیر امور: از آیات قرآن به دست می‌آید که جایگاه تدبیر امور، آسمان است؛ مانند این آیه شریفه: «پروردگار شما، خداوندى است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز (شش دوران) آفرید سپس بر تخت [قدرت] قرار گرفت، و به تدبیر کار [جهان] پرداخت».[16]
ویژگی‌هاى مشترکی نیز بین آسمان و زمین وجود دارد که از این جهت برتری میان آنها وجود ندارد؛ مانند:
1. تسبیح کننده: آسمان‌ها و زمین همانند دیگر موجودات عالم، حمد و تسبیح خدا را می‌گویند: «آسمان‌هاى هفت‌گانه و زمین و کسانى که در آنها هستند، همه تسبیح او می‌گویند و هر موجودى، تسبیح و حمد او می‌گوید ولى شما تسبیح آنها را نمی‌فهمید او بردبار و آمرزنده است».[17]
2. مطیع خداوند: قرآن، با صراحت، فرمان‌بردارى آسمان و زمین در مقابل اوامر الهى را بیان می‌کند: «سپس به آفرینش آسمان پرداخت، در حالى که به صورت دود بود به آن و به زمین دستور داد: به وجود آیید [و شکل گیرید]، خواه از روى اطاعت و خواه اکراه! آنها گفتند: ما فرمان‌پذیر می‌آییم [و شکل می‌گیریم]».[18] اطاعت آسمان و زمین مانند امر خداوند به آنها، تکوینى و ایجادى است.[19]
درباره ویژگی و نعمت آرامش زمین می‌خوانیم: «او کسى است که زمین را براى شما رام کرد، بر شانه‌هاى آن راه بروید و از روزی‌هاى خداوند بخورید و بازگشت و اجتماع همه به سوى او است».[3] و «همان خداوندى که زمین را براى شما محل آسایش قرار داد و راه‌هایى در آن ایجاد کرد».[4] خداوند، زمین را تشبیه می‌کند به گهواره، که مکانى است آماده براى نشستن و خوابیدن و گویا انسان، کودکى است که به گهواره زمین سپرده شده و در آن‌جا همه وسائل آسایش او فراهم است. در آیه شریفه، زمین را مهد آرامش و آسایش قرار داده است و حرکت‌هاى وضعى و انتقالى آن بسیار آرام است و به واسطه کرویت زمین و قانون جاذبه آن و همچنین قشر عظیم هوایى که اطراف آن‌را گرفته است، می‌تواند، محل آسایش و راحتى و مکان امنى براى زندگى باشد.
با این همه؛ آسمان داراى جایگاه بلند و پُراهمّیتى است و در روایات، اشیا و امور ارزش‌مند به آن تشبیه شده است.[5] نظام شگفت انگیز آسمان که هر جزء آن آیتى از آیات الهی است، با گذشت میلیون‌ها سال بدون کم‌ترین انحراف و دگرگونی ادامه دارد و با پیشرفت علم، هر روز پرده از این نظام شگفت‌آور کنار رفته، اسرار آن آشکار می‌شود.
در قرآن کریم ویژگی‌هایی برای آسمان و نیز تأثیرات و برکات مادی و معنوی آن بر زمین ذکر شده است، که می‌توان از آنها برتری و فضیلت آسمان بر زمین را فهمید؛ در این‌جا به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. مبدأ نزول باران و رزق و خیر و برکت: «و [نیز در] پیاپى آمدن شب و روز، و آنچه خدا از روزى از آسمان فرود آورده و به [وسیله] آن، زمین را پس از مرگش زنده گردانیده است؛ و [همچنین در] گردش بادها [به هر سو،] براى مردمى که می‌اندیشند نشانه‌هایى است»،[6] «و خدا از آسمان باران فرستاد و با آن زمین را پس از پژمردگى زنده کرد»،[7] «و روزى شما و آنچه وعده داده شده‌اید در آسمان است».[8]
2. سقف مرفوع: «وَالسَّقفِ المَرفُوعِ»؛[9] سوگند به سقف بلند آسمان. تعبیر «سقف» از آن‌رو است که ستارگان و کرات، چنان سراسر آسمان را پوشانده‌اند که به سقفى می‌مانند؛ همچنین ممکن است به جوّ اطراف زمین اشاره باشد که مانند سقفى محکم آن‌را فرا گرفته، از آسیب شهاب‌سنگ‌ها حفظ می‌کند.[10]
3. جایگاه اصلی فرشتگان: از آیات و روایات به دست می‌آید که جایگاه اصلی فرشتگان آسمان است؛ مانند: «قُلْ لَوْ کانَ فِی الْأَرْضِ مَلائِکَةٌ یَمْشُونَ مُطْمَئِنِّینَ لَنَزَّلْنا عَلَیْهِمْ مِنَ السَّماءِ مَلَکاً رَسُولاً»؛[11] بگو: اگر فرشتگانى در روى زمین ساکن بودند، هر آینه فرشته‌اى [همنوع آنها] از آسمان به رسالت بر آنان می‌فرستادیم.
امام على(ع) در وصف فرشتگان و اعمالشان می‌فرماید: «سپس خداوندِ سبحان، آسمان‌هاى برافراشته را از هم گشود و میان آنها را از اقسام فرشتگان پُر کرد».[12] مقصود از آسمان‌هایى که محل فرشتگان است، کرات و افلاک محسوس و مادّى نیست؛ بلکه عالم ملکوت است که افقى عالی‌تر از عالم ملک و محسوس دارد؛[13] چنان‌که ملائکه نیز خود مجرّدند نه مادّى.
4. مجراى نزول وحى: از آیه شریفه «قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ»[14] استفاده می‌شود، پیامبر خدا(ص) که در انتظار تغییر قبله بود، براى نزول وحى به آسمان می‌نگریست.[15]
5. جایگاه و مبدأ تدبیر امور: از آیات قرآن به دست می‌آید که جایگاه تدبیر امور، آسمان است؛ مانند این آیه شریفه: «پروردگار شما، خداوندى است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز (شش دوران) آفرید سپس بر تخت [قدرت] قرار گرفت، و به تدبیر کار [جهان] پرداخت».[16]
ویژگی‌هاى مشترکی نیز بین آسمان و زمین وجود دارد که از این جهت برتری میان آنها وجود ندارد؛ مانند:
1. تسبیح کننده: آسمان‌ها و زمین همانند دیگر موجودات عالم، حمد و تسبیح خدا را می‌گویند: «آسمان‌هاى هفت‌گانه و زمین و کسانى که در آنها هستند، همه تسبیح او می‌گویند و هر موجودى، تسبیح و حمد او می‌گوید ولى شما تسبیح آنها را نمی‌فهمید او بردبار و آمرزنده است».[17]
2. مطیع خداوند: قرآن، با صراحت، فرمان‌بردارى آسمان و زمین در مقابل اوامر الهى را بیان می‌کند: «سپس به آفرینش آسمان پرداخت، در حالى که به صورت دود بود به آن و به زمین دستور داد: به وجود آیید [و شکل گیرید]، خواه از روى اطاعت و خواه اکراه! آنها گفتند: ما فرمان‌پذیر می‌آییم [و شکل می‌گیریم]».[18] اطاعت آسمان و زمین مانند امر خداوند به آنها، تکوینى و ایجادى است.[19]
[1]. طلاق، 12: «خداوند است که هفت آسمان را و از زمین همانند آنها را آفریده است».
[2]. ر.ک: «آسمان‌های هفت‌گانه در قرآن»، سؤال 1756؛ «زمین‌های هفت‌گانه»، سؤال 4906؛ «خلقت زمین، قبل از خلقت آسمان»، سؤال 5041.
[3]. ملک، 15.
[4]. طه، 53.
[5]. ر.ک: شیخ صدوق، الأمالی، ص 192، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.
[6]. جاثیه، 5.
[7]. نحل، 65.
[8]. ذاریات، 22.
[9]. طور، 5.
[10]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 22، ص 413، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش.
[11]. اسراء، 95.
[12]. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، صبحی صالح، خطبه 1، ص 41، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[13]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص 125، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[14]. بقره، 144: «ما گردانیدن رویت را در [جهت] آسمان [چون کسى که به انتظار مطلبى باشد] می‌بینیم».
[15]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی، محمد جواد، ج 1، ص 419، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش؛ المیزان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 325.
[16]. یونس، 3.
[17]. اسراء، 44.
[18]. فصلت، 11.
[19]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 17، ص 365 – 366.