پس وقتی که فرشتگان یاوران حضرت مهدی هستند چرا غایب شده و ظهور نمی کند؟
درباره این سؤال توجه به دو نکته لازم است:
اول آنکه امدادهای الاهی شرایطی دارد و بدون آنها تحقق نخواهند یافت. برای مثال در جنگ بدر مسلمانان آن شرایط را داشتند و ملائکه به گفته قرآن به کمک و یاری آنها آمدند؛ در حالی که در جنگ احد چنین نصرتی نقل نشده است.
دوم آنکه فلسفه غیبت تنها ترس بر جان امام نیست؛ بلکه موارد دیگری مانند امتحان و آزمایش انسان‌ها نیز مطرح شده است. هر چند که به اعتقاد شیعه فلسفه اصلی غیبت از اسرار الاهی است و پس از ظهور ایشان معلوم خواهد شد.
عالمان شیعه یکی از حکمت‌های غیبت را ترس بر جان امام دانسته‌اند و پرسشگر محترم در این سؤال با تمسک به یکی از احادیث موجود در بین کتب شیعه در پی آن است که بگوید اگر فرشتگانی امام را یاری می‌کنند، چه ترسی از دشمنانش دارد؟ به عبارت دیگر با وجود امدادهای الاهی برای حفظ جان امام زمان چه نیازی به غیبت و پنهان شدن ایشان است؟ بنابراین اصل این سؤال مرتبط با حکمت و علت غیبت است و ناگزیریم در پاسخ به آن دو مسئله را توضیح دهیم: اول آنکه شرایط تحقق امدادهای الاهی در جامعه چیست؟ و دوم آنکه علت اصلی غیبت چیست و آیا ترس بر جان امام تنها دلیل غیبت است؟
1ـ نظام‌مند بودن امدادهای الاهی
با قطع نظر از درستی روایتی که در سؤال مطرح شده است، توجه به این نکته از اهمیت برخوردار است که بدانیم از مجموع روایات بر می آید: بنا بر این نیست که قیام حضرت مهدی (عج) با اعجاز و بهره گیری وسیع از امکانات غیر عادی صورت پذیرد و اما در باره استفاده از امدادهای الهی در روایات آمده است که در هنگام ظهور امام زمان (عج) گروهی از ملائکه به یاری امام زمان (عج) و اصحاب ایشان خواهند آمد.[1]
البته لازم است بدانیم که یاری و امداد غیبی خداوند نیز نظامی دارد. در آیات 123 و 124 سوره آل عمران درباره امدادهای الاهی به شرکت‌کنندگان در جنگ بدر چنین آمده است: «به یقین خدا شما را در جنگ بدر با آنکه ناتوان بودید، یاری کرد. پس از خدا پروا کنید. باشد که سپاسگزاری نمایید. آنگاه که به مؤمنان می‌گفتی: «آیا شما را بس نیست که پروردگارتان شما را با سه‌هزار فرشته فرودآمده یاری کند؟». البته در آیه بعد خداوند یاری مؤمنان را به وسیله فرشتگان به صبر و تقوای آنها مشروط می‌کند.
با نگاهی به آیات قرآن می‌توان به برخی دیگر از شرایط امدادهای الاهی پی برد؛ همانند اینکه اگر شما خدا را یاری کنید، خدا نیز شما را یاری می‌کند.[2] و... . از این گونه آیات می‌توان فهمید که یاری و امداد غیبی خداوند بدون قاعده نیست و نظامی دارد. اینکه در جنگ بدر مؤمنان با گروهی از ملائکه یاری می‌شوند و در جنگ احد چنین امدادی نقل نشده است، نیز نشانه وجود چنین شرایطی برای امداد الاهی است. آیا کسی می‌تواند بگوید اگر ملائکه‌ای برای یاری مؤمنان وجود دارد، چرا آنها در جریان جنگ احد به کمک مسلمانان نیامدند و آنها شکست خوردند؟ مسلماً مسلمانان در احد آن شرایط ایده‌آل را نداشتند و همین سبب بی‌بهره ماندن آنها از یاری الاهی شد.
در مورد امام زمان (عج) نیز همین گونه است. مسلماً این یاری در صورت وجود شرایطی است که از جمله آنها می‌توان به حضور یارانی با اخلاص مانند اصحاب بدر اشاره کرد.
در روایتی نقل شده است که اگر به تعداد اهل بدر امام (معصوم) یار و یاور داشته باشد، واجب است قیام کند. شیخ مفید در توجیه این روایت می‌گوید: «مهم آن است که به همان تعداد و با همان کیفیت ایمان و اخلاص، یار و یاور وجود داشته باشد.»[3] بنابراین هرگاه به همان تعداد اهل بدر و با همان اخلاص یار و یاور وجود داشته باشد، بر امام زمان(عج) نیز لازم است قیام کند (البته این در صورتی است که سایر شرایط قیام و ظهور نیز مهیا باشد که در قسمت دوم به آن اشاره می کنیم). آن زمان است که فرشتگان الاهی نیز به کمک مؤمنان خواهند آمد و نصرت الاهی شامل حال آنها خواهد شد.
2ـ ترس بر جان، یکی از حکمت‌های غیبت
علمای شیعه گفته‌اند که غیبت امام زمان (عج) مانند پنهان شدن پیامبر (یک بار در شعب ابی‌طالب و بار دیگر در غار) است. همان گونه که ایشان از ترس جان خویش پنهان شدند، امام زمان نیز از ترس جان خویش از دیده‌ها پنهان شدند.[4]
البته این یکی از حکمت‌های مطرح شده برای غیبت است. موارد دیگری نیز در بین علمای شیعه نقل شده است؛ مانند: 1- آزمایش و امتحان مردم؛ 2- جلوگیری از اینکه امام تحت بیعت کسی باشد.[5]
گذشته از آن به اعتقاد شیعه علت و سبب اساسی غیبت برای مردم بیان نشده است.[6] از امام صادق نقل شده است که صاحب الامر ناچار غیبتی خواهد داشت. وقتی از ایشان درباره علت آن سؤال شد، فرمودند مأذون نیستم علت آن را بیان کنم. وقتی از ایشان درباره حکمت آن سؤال شد، فرمودند: حکمتش همان حکمتی است که در غیبت حجت‌های گذشته بوده است؛ اما حکمتش ظاهر نمی‌شود، مگر بعد از ظهور ایشان. چنان که حکمت سوراخ کردن کشتی و کشتن جوان و اصلاح دیوار به دست حضرت خضر برای موسی آشکار نشد، مگر هنگامی که می‌خواستند از هم جدا شوند. امام صادق در ادامه این حدیث می‌گویند موضوع غیبت سری از اسرار الاهی است.[7]
بنابراین می‌توان چنین نتیجه گرفت که اولاً امدادهای الاهی نظام‌مند است و ثانیاً تنها علت غیبت امام زمان ترس بر جانشان نیست که با وجود چنین ملائکه‌ای دیگر غیبت ایشان بی‌حکمت و بیهوده باشد[8].
برای آگاهی بیشتر مراجعه شود به:
1. نمایه: دلایل عقلی زنده بودن امام زمان (عجل الله فرجه)، سؤال شماره، 534 (سایت: 582).
2. فلسفه عمر طولانی امام زمان (عجل الله فرجه)، سؤال شماره، 209 (سایت: 1405).
3. حفظ امام زمان (عجل الله فرجه) با امدادهای غیبی، سؤال شماره، 1426 (سایت: 1437).
4. فواید وجودی امام زمان (عجل الله فرجه) در عصر غیبت، سؤال شماره، 654 (سایت: 705).
[1] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 52، ص 328 و 361 و 387.
[2] . سوره محمد، آیه 7.
[3] . شیخ مفید، رسالة ثالثة فی الغیبة، علاء آل جعفر، ص 12، چاپ اول، مؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید.
[4] . شیخ طوسی، الغیبة، با مقدمه آقابزرگ تهرانی، ص 61، مکتبة الصادق فی النجف الاشرف.
[5] . امینی، ابراهیم، دادگستر جهان، ص 147، چاپ دهم، انتشارات شفق.
[6] . همان، ص 146.
[7] . علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 52، ص 91، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
[8] . برای آگاهی از فلسفه غیب امام زمان، نک: کتاب با گام های سبز انتظار، انتشارات خانه خرد.