مهم ترین منشأ گناه و نافرمانی خداوند غفلت و جهل انسان است. اگر شیطان بتواند کسى را از مقام خود، عظمت، علم، حکمت و لطف خداوند، نعمت های بی شمار او، مضرات و عواقب گناه و… غافل کند، او را به آسانی به وادی گناه و نا فرمانی می کشاند. همچنین جهل و نادانى به ارزش‏هاى وجودى انسان، جهل به آثار ارزنده پاکدامنى و عفت، جهل به عواقب گناه و بالاخره جهل به اوامر و نواهى الاهى باعث ارتکاب بسیاری از گناهان است.[1]

بهترین راه برای نجات از گناه از بین بردن جهل و غفلت است. اگر ما همواره به عظمت خدا و نعمت های بی شماری که به ما و دیگر بندگانش بخشیده است توجه داشته باشیم در صدد شکر گزاری و جبران نعمت های او خواهیم بود نه به دنبال عصیان و سرکشی. و اگر به علم و حکمت و لطف خداوند در قانون گذاری و حرام و حلال کردن کارها و اشیاء توجه و اطمینان داشته باشیم در می یابیم که هر آنچه را خداوند بر ما حلال کرده قطعا خیر و صلاح و منفعت ما در آن است و هر آنچه را خداوند بر ما حرام کرده قطعا به ضرر ما بوده است و این جاست که هیچگاه صلاح و منفعت خویش را رها نخواهیم کرد و به دنبال شر و ضرر نخواهیم رفت.

و اگر انسان به ارزش و مقام والای خود در بین دیگر مخلوقات توجه کند و این که گناه این ارزش و مقام را از بین خواهد برد، حاضر نخواهد شد تا این ارزش بزرگ را برای لذت آنی و بی ارزش و زود گذر از دست بدهد.

راه کار عملی برای نجات افراد مبتلا به گناه:

قبل از هر چیز این مطلب باید بررسی گردد که فرد آلوده به گناه در چه مرحله ای قرار دارد، تا بر آن اساس تصمیم مناسب اتخاذ شود؛ پس اگر در مراحل ابتدایی است با تذکر مطالب کلی که در بالا بیان شده با بیان شیرن و نیز جایگزین کردن لذت های حلال بجای لذت های حرام می توان او را از مسیر گناه بر گرداند. ولی اگر در مرحله پیشرفته است که گناه با او عجین شده است، فکر و دل او را تسخیر نموده است؛ در این صورت نجات او نیاز به تلاش و توانمندی بیشتری است؛ یعنی فرد توانمندی ابتدا با طرح دوستی بتواند با طرح اشکالات قوی پایه های افکار و اعتقادات باطل او را به چالش بکشاند، سپس با دلایل محکم و قوی عقاید و افکار درست را جایگزین کند و با آرامی او را از منجلاب گناه به گلستان طاعت الاهی بکشاند.

از آیات متعدد قرآن مجید استفاده مى‏شود که وسائل آمرزش و بخشودگى گناه متعدد است که یکی از مهمترین آنها توبه می باشد.

توبه و بازگشت به سوى خدا که توأم با پشیمانى از گناهان گذشته و تصمیم بر اجتناب از گناه در آینده و جبران عملى اعمال بد، به وسیله اعمال نیک بوده باشد. آیاتى که بر این معنا دلالت دارد فراوان است، اما به جهت اختصار تنها به یک آیه اشاره می کنیم:

"ُوَ الَّذِی یَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبادِهِ وَ یَعْفُوا عَنِ السَّیِّئاتِ"[2]؛ او است که توبه را از بندگان خود مى‏پذیرد و گناهان را مى‏بخشد.

حقیقت "توبه" ندامت و پشیمانى از گناه است که لازمه آن تصمیم جدی بر ترک گناه در آینده و جبران کارهایى که قابل جبران است. گفتن استغفار نیز بیانگر همین معنا است. به این ترتیب ارکان توبه را مى‏توان در پنج چیز خلاصه کرد: 1. ترک گناه، 2. ندامت، 3. تصمیم بر ترک در آینده، 4. جبران گذشته، 5. استغفار[3]

2. کارهاى نیک فوق العاده‏اى که سبب آمرزش اعمال زشت مى‏گردد، چنان که قرآن مى‏فرماید: "إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ"[4]؛ کارهاى نیک آثار پاره‏اى از گناهان را از بین مى‏برد.

3. پرهیز از گناهان "کبیره" که موجب بخشش گناهان "صغیره" مى­گردد: "إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَیِّئاتِکُمْ وَ نُدْخِلْکُمْ مُدْخَلاً کَریماً[5]؛ اگر از گناهان بزرگى که از آن نهى مى‏شوید پرهیز کنید، گناهان کوچک شما را مى‏پوشانیم و شما را در جایگاه خوبى وارد مى‏سازیم.[6]

4. تحمل گرفتاری ها و مصائب دنیا بار گناهان مومنان را سبک می کند و سختی های برزخ و مواقف آغازین رستاخیز، ناخالصی هایش را می زداید.[7]

به نمایه های مربوط: سوال 370 (سایت: 379) (توبه از گناه)، سوال 4649 (سایت: 5154) (توبه در آخرین لحظات)، سوال 3704 (سایت: 3955) (توبه ومحبوب خدا شدن)، رجوع کنید.