منظور از شرط بخاری (بنابر آن چه گفته شده است): وی در نقل روایت در صحیحش سه شرط گذاشته که عبارت است از: 1. دانشمندان بر وثاقت راوی اتفاق داشته باشند. 2. راوی ضابط باشد یعنی فراموش کار نباشد. 3. راوی کسی را که از او روایت می کند ملاقات کرده باشد.[1]

حافظ ابوالفضل بن طاهر می گوید: بخاری شرط نموده است که حدیثی را روایت می کند که همه بر وثاقت راویان آن تا جایی که به صحابی مشهور می رسد اتفاق داشته باشند و سندش نیز متصل باشد و جایی قطع نشده باشد.[2]

ولی مسلم در نقل روایت در صحیحش (صحیح مسلم) شرط نموده تمام افراد در سلسله سند حدیث از اول تا آخر همه موثق باشند. حدیث صحیح در نظر وی همین است.

پس بخاری و مسلم خود را ملزم می دانند که تنها احادیث صحیح را نقل کنند. اما حدیث صحیح به نظر مسلم با حدیث صحیح به نظر بخاری متفاوت است.! فرق بین این دو نظر این است که مسلم هم عصر بودن راوی و مروی عنه (کسی که از او روایت می کند) را کافی می داند اگر چه باهم ملاقات نکرده باشند امّا بخاری علاوه بر هم عصر بودن ملاقات آن دو را نیز شرط می داند.[3]

بر این اساس است که گفته اند: بخاری بر مسلم ترجیح دارد؛ زیرا بخاری در نقل حدیث در صحیحش شرط نموده که راوی علاوه بر هم عصر بودنش با شیخش باید شنیدن از او نیز ثابت شده باشد اما مسلم تنها هم عصر بودن را کافی دانسته است.[4]

پس فرق این دو این است که مسلم در راوی شنیدن از شیخش را شرط نمی داند.

لازم به تذکر است که گرچه بخاری و مسلم شرایطی را برای بیان روایت در صحیح خود ذکر کرده اند، ولی معنایش این نیست که همه روایاتی را که این شرایط را دارا بوده، بیان کرده باشند، بلکه بسیار دیده می شود که روایتی بر اساس شرایطی که آنها ذکر کرده اند روایت صحیح محسوب می شود، ولی با این حال چون به مذاق آنان خوش نیامد از بیان آن دریغ نموده اند.

به عنوان نمونه دو مورد را از مستدرک الصحیحین حاکم نیشابوری ذکر می کنیم.

الف. حاکم نیشابوری می گوید: ابو زکریا عنبری، از محمد بن عبد السلام از اسحاق بن ابراهیم، از نضر بن شمیل، از شعبه، از ابو مسلمه، از ابو نضره نقل می کند که گفت: آیه "فما استمتعتم به منهن فآتوهن أجورهن فریضه" را بر ابن عباس خواندم، ابن عباس گفت: "فما استمتعتم به منهن إلى أجل مسمى" گفتم ما این چنین نمی خواندیم، ابن عباس گفت: و الله به همین صورت خداوند نازل نموده است.

حاکم می گوید: بر اساس شرط مسلم، این حدیث صحیح است، ولی در صحیحین نیامده است.[5]

ب. برای آیه شریفه "ما کانَ لِلنَّبِیِّ وَ الَّذینَ آمَنُوا أَنْ یَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکینَ وَ لَوْ کانُوا أُولی‏ قُرْبى‏ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحابُ الْجَحیم"[6] شأن نزولی از منبع معتبر اهل سنت نقل شده که ابی خلیل از علی (ع) نقل می کند که آن حضرت فرمود: از کسی شنیدم برای پدر و مادرش که مشرک بودند استغفار می کرد به او گفتم برای پدر و مادر مشرکت استغفار نکن گفت: مگر نه این که ابراهیم برای پدر مشرکش استغفار نمود این مطلب را خدمت پیامبر (ص) گفتم که این آیه نازل شد: نباید پیامبر و کسانى که ایمان آورده‏اند براى مشرکان هر چند از خویشاوندان باشند- پس از آن که دانستند که به جهنم مى‏روند- طلب آمرزش کنند. آمرزش خواستن ابراهیم براى پدرش، نبود مگر به خاطر وعده‏اى که به او داده بود. و چون براى او آشکار شد که پدرش دشمن خداست، از او بیزارى جست. زیرا ابراهیم بسیار خداترس وبردار بار بود.[7]

حاکم در مستدرک الصحیحین این روایت را صحیح السند می داند می گوید: اما صحیحین این را نقل نکردند.[8]

از این رو می بینیم که بخاری در کتاب صحیحش از چهارصد و سی چهار راوی حدیث نقل می کند که مسلم از آنان نقل نکرده و نیز مسلم در کتاب صحیحش از ششصدو بیست و پنج راوی حدیث نقل می کند که بخاری از آنان نقل نکرده است.[9]

روایات صحیحی که در دو کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم نیامده است بسیارند که ماتنها به دو مورد اشاره کردیم .[10]

تذکر این نکته نیز ضروری است که بر اساس تحقیقات صورت گرفته، تمام روایات صحیح بخاری و مسلم از صحت برخوردار نیست، بلکه بسیاری از روایات ضعیف در آن هست که قابل استناد نمی باشد. [11]