มนุษย์คือ การมีอยู่อยู่ประเภทที่เป็นไปได้ หมายถึงแก่นแท้แห่งการมีอยู่ของมนุษย์นั้นมาจากพระเจ้า พระเจ้าทรงรังสรรค์มนุษย์ขึ้นมาด้วยเจตนารมณ์เสรี และพระประสงค์ของพระองค์ และด้วยความพิเศษนี้เอง พระองค์ได้ทำให้เขามีความสูงส่งกว่าสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ
ด้วยเหตุนี้ มนุษย์คือสรรพสิ่งมีอยู่ที่ดีที่สุดพระองค์ทรงวางกฎหมายและมอบให้มนุษย์เป็นผู้ที่พระองค์กล่าวถึง อีกทั้งทรงอนุญาตให้มนุษย์สามารถตัดสินใจได้เองว่าจะเชื่อฟังปฏิบัติตามหรือจะปฏิเสธ อนุญาตให้มนุษย์เลือกและจัดการกับชะตากรรมของพวกเขาเอง
และนี่คือมนุษย์เขาสามารถเลือกในสิ่งดีงาม เพื่อเชื่อฟังปฏิบัติตามพระบัญชาชองพระเจ้า ผู้ทรงอำนาจสูงส่งยิ่ง และในขั้นตอนของความสูงส่ง มนุษย์สามารถเลือกปฏิบัติให้ตรงกับประสงค์ของตน หรือตรงกับกฎเกณฑ์ที่พระองค์ทรงวางเอไว้ ประยุกต์ความพึงพอใจของตนให้เข้ากับประสงค์อันเป็นตักวีนีย์ของพระเจ้า เพื่อพัฒนาไปสู่ตำแหน่งแห่งการเป็นเคาะลิฟะฮฺของพระเจ้า จนกระทั่งได้เข้าสู่สรวงสวรรค์ และในที่นั่นไม่ว่าเขาจะปรารถนาสิ่งใดอัลลอฮฺ (ซบ.) จักทรงตระเตรียมให้เขาทั้งสิ้น และเนื่องจากเขาได้เลือกความพึงพอพระทัยของพระเจ้า พระองค์จึงทรงพึ่งพอพระทัยในตัวเขา และทรงตอบแทนเขาทุกสิ่งในสวรรค์ เนื่องจากทรงปราบปลื้มและยินดีในตัวเขา ทำนองเดียวกันมนุษย์สามารถเลือกการละเมิด และการปฏิเสธ หรือดื้อดึงอวดดีไม่ปฏิบัติตามพระบัญชาของพระองค์ ฝ่าฝืนคำสั่งของพระองค์ตลอดไปจนกระทั่งจมดิ่งลงสู่ก้นบึ้งของนรก ซึ่งประเด็นนี้สามารถกล่าวได้ว่าประสงค์ของตนกับประสงค์ของพระเจ้าไม่เข้ากัน แต่ไม่สามารถกล่าวได้ว่าการฝ่าฝืนของตนอยู่เหนือพระประสงค์ของพระเจ้า เนื่องจากพระเจ้าทรงเสนอแนวทางแก่เขาแล้ว แต่เขาได้เลือกทางของเขาเอง
ดังนั้น พระประสงค์ของพระเจ้าครองคลุมอยู่เหนือโลกและจักรวาล โดยเฉพาะอย่างยิ่งมนุษย์และการกระทำของเขาล้วนอยู่ภายใต้การควบคลุมของพระเจ้าทั้งสิ้น และเมื่อรวมกับประสงค์ของมนุษย์ที่อยู่ในแนวตั้ง ซึ่งในตรงนี้ไม่ได้หมายความว่าเป็นการรวมกันของสองเหคุผลอิสระ (สองปัจจัยสมบูรณ์อยู่ร่วมกันในแนวนอน) ที่อยู่เหนือผลอันเดียวกันซึ่งเป็นไปไม่ได้ ทว่าบนพื้นฐานของเตาฮีดอัฟอาล (ความเป็นเอกเทศในการกระทำ) จะเห็นว่ามีผู้กระทำอิสระบนโลกนี้เพียงคนเดียวเท่านั้น นั่นคือพระเจ้า ซึ่งสรรพสิ่งอื่นที่มี ในการมีอยู่และการกระทำของสิ่งเหล่านั้น ล้วนขึ้นอยู่กับพระเจ้าทั้งสิ้น การกระทำของสิ่งนั้น เช่น ความประสงค์ของพวกเขาไม่อาจเป็นเอกเทศได้ เนื่องจากสิ่งนั้นได้แยกตัวมาจากพระประสงค์ของพระเจ้า
ดังนั้น เราไม่อาจยอมรับเรื่องการบีบบังคับได้ เฉกเช่นที่อะชาอิเราะฮฺเชื่อว่า เฉพาะพระประสงค์ของพระเจ้าเท่านั้นที่ครอบคลุมและมีสิทธิ์เหนือทุกสิ่ง ซึ่งสรรพสิ่งอื่นไม่มีสิทธิใดๆ ทั้งสิ้น ทุกสิ่งเป็นไปตามพระประสงค์ของพระองค์
ขณะเดียวกันเราก็ไม่อาจยอมรับได้ในความมีอิสระสมบูรณ์ ตามแนวความเชื่อของฝ่ายมุอ์ตะซิละฮฺ ที่เชื่อว่าพระประสงค์ของพระเจ้าไม่มีอิทธิพลอันต่อมนุษย์ มนุษย์มีอิสระในการเลือกสรรการกระทำของตนเอง ไม่เกี่ยวข้องอันใดกับพระเจ้า ทว่าตามแนวทางของอะฮฺลุลบัยต์ (อ.) นั้นจะเห็นว่ามนุษย์นั้นคือผู้เลือกสรร ผู้บริหาร และมีหน้าที่รับผิดชอบต่อสิ่งที่ตนได้กระทำ ขณะเดียวกันการกระทำและการเลือกสรรของมนุษย์นั้นอยู่ภายใต้อำนาจ และประสงค์ของพระเจ้า และยังต้องพึ่งพิงอำนาจและพระประสงค์ของพระองค์
ความต้องการของมนุษย์อยู่ภายใต้ความต้องการและพระประสงค์ของพระเจ้าในลักษณะที่ว่า ความต้องการของมนุษย์ขึ้นอยู่กับความต้องการของพระเจ้า ไม่อาจเป็นเอกเทศหรือปราศจากความต้องการไปยังพระเจ้าได้ ดังที่อัลกุรอานหลายโองการได้กล่าวถึงประเด็นนี้เอาไว้ เช่น กล่าวว่า “และพวกเจ้าจะไม่สมประสงค์ เว้นเสียแต่ว่าอัลลอฮฺพระผู้อภิบาลแห่งสากลโลกจะทรงประสงค์”[1]
ทว่าประเด็นนี้ ไม่มีความขัดแย้งกันกับการเลือกสรรและเจตนารมณ์เสรีของมนุษย์ หรือหน้าที่ความรับผิดชอบของมนุษย์ เจตคติและงานที่เขาได้กระทำ เนื่องจากมนุษย์คือผู้กระทำโดยตรงและเป็นผู้ตั้งเจตคติในการกระทำของตน ทว่าเพียงแต่ได้ใช้พละกำลังที่พระเจ้าทรงประทานให้มา และการอนุญาตในการเลือกสรรของตน ด้วยเหตุนี้ อัลกุรอานหลายโองการจึงได้กล่าวว่า เจตคติและการกระทำนั้นเกี่ยวข้องกับผู้กระทำ (มนุษย์) และมนุษย์มีหน้าที่รับผิดชอบการกระทำของตนอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ ซึ่งในที่สุดแล้วพระองค์ทรงกำหนดหน้าที่และทรงสัญญาไว้กับเขา เช่น กล่าวว่า “และมนุษย์จะไม่ได้อะไรเลย นอกจากสิ่งที่เขาได้ขวนขวายเอาไว้”[2] หรืออีกโองการหนึ่งกล่าวว่า “ผู้ใดกระทำความดีก็จะได้แก่ตัวของเขา และผู้ใดกระทำ