Мүасир сијаси ҹоғрафија хәритәсиндә дүнја өлкәләри гәрар вә разылашмалар әсасында олан сәрһәдләр васитәси илә бир-бириндән ајрылырлар вә һәр өлкәнин өзүнә мәхсус һакимијјәт гурлушу вар. Бу өлкәләрдә јашајан инсанларын һәр бири, ја һәмин өлкәнин вәтәндашы,[1] ја да хариҹи[2] һесаб олунурлар.

 Өлкәдә гәбул вә иҹра олунан ганунларын бир гисми һәмин өлкәнин вәтәндашларына, бир гисми хариҹиләрә мәхсусдур вә диҝәр бир гисми бу ики дәстә арасында мүштәрәкдир.

 Суал олунур ки, бу ҹүр ҹоғрафи бөлүнмәләр Ислам нөгтеји нәзәриндә еһтибарлы сајылырмы?

 Башга сөзлә десәк, Ислам тәфәккүрүндә дүнјанын сијаси ҹоғрафи хәритәси неҹә тәсәввүр олунур?

 Бу суалын ҹавабында дејә биләрик  ки, Ислам өзүнү үмумибәшәр вә һәр бир замана мәхсус дин кими танытдырыр. Ислам дини һәр јери өзүнә мәхсус билир вә ҝәрәк һәр јердә Ислам ганунлары гәбул олуна. О әразиләр ки, әһалинин әксәр һиссәси бу илаһи дини гәбул едибләр, “бәләдул-Ислам” вә ја “дарул-Ислам” (ислам әразиси) белә олмајан тәгдирдә “бәләдүл күфр” вә ја “дарул күфр” (күфр әразиси) адланыр.    Беләликлә, исламын гәбул етдији сәрһәдләр анҹаг, етигад вә әгидәјә әсасланыр вә ислам нөгтеји нәзәриндә дәјәрли олан әгидә анҹаг, ислам әгидәсидир. “Аллaһ јaнындa (һaгг oлaн) дин, əлбəттə, ислaмдыр.” [3]

   Ислам өлкә мәфһумунун мүгабилиндә[4] әрази, милләт[5] мәфһумунун мүгабилиндә исә үммәт анлајышларындан истифадә едир. Јәни, тајфабазлыг, иргичилији рәдд едир вә анҹаг, етигад вә инанҹлара диггәт јетирир.

    Ислам торпаглары ваһиддир, фәрз вә разылашмалар әсасында олан сәрһәдләр ислам нөгтеји нәзәриндән бу бирлијин әслинә вә әсасына һеч бир тәсир ҝөстәрмир. Бу ваһид әрази идеал шәкилдә мәсум Имам (әлејһиссалам) тәрәфиндән идарә олунмалыдыр вә имам Мәһди (әҹ) үмуми дүнја һөкумәти бу арзуну ҝерчәкләшдирир. Әҝәр Мәсумларын (әләејһимуссалам) гејбәт дөврүндә белә бир фүрсәт әлә дүшәрсә вә бүтүн Ислам әразиләринин вә торпагларынын ваһид бир чәрчивәдә идарәси мүсәлманларын хејринә оларса, фәгиһ бу мәҹмуәнин идарәсини ваһид ислам һөкумәти шәклиндә өһдәсинә ҝөтүрә биләр. Амма, бу әразинин һәр гисмәти бир фәгиһ васитәси илә идарә олунмасы мәхсусән, бу фәгиһ јерли оларса, мүсәлманларын хејринә оларса, һәмин јол сечилмәлидир. Беләликлә, исламын сијаси мәктәбиндә даими вә үмумидүнја әсас кими олараг һесаб олунур ки, Ислам торпаглары ваһиддир анҹаг, дөвр вә замандан аслы мүсәлманларын хејиринә бу әразини ајры ајры өлкәләр вә јахуд бир өлкәнин мүхтәлиф әјаләтләри, инзибати ваһидләри шәкилиндә идарә олуна биләр. Бундан башга сијаси вәзијјәтлә әлагәдәр олараг истәнилән диҝәр сијаси идарә үсулу да сечилә биләр.