Osmanlı və Hind hakimiyyətində olan İslamı müqayisə etmək üçün, bu iki hakimiyyətdə olan məzhəblərdən məlumatın əldə olunması lazımdır.

İlk növbədə Osmanlı hakimiyyətindən sonra isə Hind torpağında olan İslam barəsində təhqiq edirik:

Osmanlı hökumətində olan İslamın əsası

Bu mövzunu dərk etmək üçün, tarixdə Osmanlı hakimiyyətinə mənsub olan dəstələri tanımalıyıq ki, İsmanlı hakimiyyətində olan İslamın əsası məlum olsun.

1. Osmanlı ibn Əfvanın (üçüncü xəlifə) davamçıları:

Osmanın ölümündən sonra bir dəstə onun tərəfindən olub onun qisasını istədilər; bu dəstə Müaviyə tərəfindən və İmam Əlinin (ə) xilafətinin əksinə olan insanlardan hazırlanmışdırlar.

Bu ideya (Osmanlı tərəfdarlığı) sonralar da davam etdirilmişdir. Nümunə üçün, Züheyr ibn Qini müstəbsir olduqdan sonra İmam Hüseynin (ə) səhabələrindən hesab olunur, tarix bu dəstədən olduğunu bildirir.[1]

2- Osmanlı tayfası:

Tarix bir dəstə Osmanlının adına işarə edir ki, Secietanda (Sistan) yaşayırdılar. Onlar Osmanın, həzrət Əlidən (ə) fəzilətli olduğunu bildirdilər. Bunlar bir dəstə nasibi idilər; şairləri bu barədə deyir:

و قستم بعثمان علیا سفاهة          و عثمان ازکی من علی واطیب

Yəni: Siz nadanlıq üzündən Əlini (ə) Osmanla müqayisə edirsiniz; bir halda ki, Osman Əlidən (ə)pak və daha gözəldir.

Müqəddəsi deyir: Osmanlılardan bir dəstəsi, Osmanın Əbu Bəkr və Ömərdən də fəzilətli olduğunu bilirlər.[2]

3- Osmanlı dövləti

Onlara Osmanlı və ya Osmanlı Sultanlığı deyilir.

Osmanlı padşahları hicri iliylə 699- cu ilə kimi böyük bir dövlət təşkil edirlər, bu silsilə Osman ibni Ərtoğrul babalarının adına nisbət verilmişdir. Osmanlı hakimiyyətindən məqsəd bu tayfa nəzərdə tutulur.

Osmanlı dövlətinin təşkil olması

Abbasilər xilafətindən sonra ən böyük İslam hökuməti Osmanlı dövləti olmuşdur. Bu dövlət yeddinci əsrdə (688 və yaxud 699) Anadolu torpağından baş qaldırmış və 16- cı əsrdə güclü bir dövlətə çevrilmişdir. Osmanlı dövləti on altıncı əsrin ortalarından (hicrətin onuncu əsri) özünü İslam dünyasının rəhbəri və rəsmi olaraq İslam xilafətinin barisi bilirdi.

Osmanlı padşahları  ki, özlərini "paşa" adlandırırdılar[3], böyük bir ölkə Avropadan Vin şəhərinə kimi əhatə edirdi yəşkil verdilər.

Osmanlı dövlətinin məzhəbi

Osmanlı tayfasında hənəfi məzhəbi geniş şəkildə yayıldı və o dövlətin rəsmi şəkildə hökm məzhəbi idi.[4]

Osmanlı padşahlarının əqidəsi, Əşəri məzhəbi əqidəsi olmuşdur.

Hənəfi məzhəbi

Osmanlı dövlətinin İslam və yaxud məzhəbini tanımaq üçün, hənəfi məzhəbini tanımaq lazımdır; çünki qeyd olunduğu kimi, o dövlətin rəsmi məzhəbi hənəfi məzhəbi olmuşdur.

Hənəfi məzhəbinin banisi Noman (Əbu hənifə) olmuşdur. Bir çox hədislərin düzgün olmasında şübhə etmişdir odur ki, fiqh hökmlərini əldə etmək üçün (qiyas) müqayisə dəlilini ilk mərhələdə qərar verir.[5]

Əbu Hənifə, Noman ibni Sabit (80- 150) İranlı və əsli isə Kabuldan olmuşdur. O fiqh hökmlərini əldə etmək üçün bir çox yollar və qanunlardan istifadə etmiş və bu nəzəriyyəyə gəlmişdir ki, əgər Allahın rəsulu (s) onun dövründə olsaydı, hökmləri onun dediyi kimi deyərdi.[6]

O hökmlərin (istinbat) əldə olunması üçün (qiyas) müqayisə və (rəy) nəzəriyyəni qəbul edir və Peyğəmbərin (s) hədialərindən yalnız on yeddi hədisi qəbul edir.

Onun nəzərində fiqh yeddi fiqh mənbəyi vardır. Quran, sünnət, və Peyğəbmərin rəftarı, səhabələrin sözü, qiyas, istehsan, icma və ürf. Əqidə nəzərindən: Məşhur budur, Əbu hənifə, və onun davamçılarını mürciə bilirlər və Şəhristani Miləl və Nihəl[7] kitabında, fəsaniyyə məzhəbinin rəhbəri Fəssandan bunu nəql edir.[8]

Deyilənlərə görə Mürciə iki dəstədir:

1. Murcieyi zəlalə. 2. Murcieyi əhli cünnət. Əbu hənifə, müəllim və şagirdləri ikinci dəstədən hesab olunurlar. Başqa sözlə desək; bəzi vaxtlar sünnü məzhəbinə murci də deyilir; onların nəzərində:
2. Kəbirə (böyük) günah əhli əbədi olaraq cəhənnəmdə qalacaqdır. Bəzən bu məzhəbin davamçılarına nisbət verilir ki, deyirlər: İnsan əməli onun imanında və az və yaxud çox olmasında heç bir rolu yoxdur və bu Əbu hənifə və onun davamçılarının məzhəbidir.[9]

Bu cür olduğu bir halda demək lazımdır, bir çox tədqiqatlara əsasən, Osmanlı dövləti baxmayaraq fiqh hökmləri cəhətindən hənəfi idilər amma əqidə cəhətindən hənəfi, yəni murciə deyildilər.

Onlar Əşər əqidəsində olmuşdurlar. Bir sözlə Əşəri məzhəbi bunlardan ibarətdir:

1. Allahın sifətləri zatından ayrılır. 2. O cümlədən Quranda Allah üçün qeyd olunan sifətlərini misal üçün Allahın əli, çöhrəsi və... Allah üçün isbat edirlər, amma onun keyfiyyətini insanların əli və üzü kimi olduğunu qəbul etmirlər. 3. Onlar deyirlər: Allahın zatını və vücudunu görmək çümkündür. 4. İnsanlar öz işlərində ixtiyar sahibi deyildirlər...

Əşəri əqidəsi İranda geniş şəkildə inkişaf etdi. Bundan sonra idi Əyyubiyyə, Misir sultanlığı və Osmanlı xəlifələri onu qəbul edib öz ölkələrində o cümlədən Türkiyə, Şam, Misir və Şimali Afrikada geniş miqyasda inkişaf etdirdilər.[10]

Hindistanda İslam dini:

İlk tarixi:

Hind torpağında İslamın ilk daxili tarixi, bir çox əfsanələrə qarışmışdır, amma məlum olduğu kimi Peyğəmbərin (s) dövründə ərəb müsəlman tacirlər İslamı Hindistanın cənub bölgəsinə aparmışlar.[11] İslam gətirən şəxslərdən biri də ibni Şənsəb idi. O Əmirəl- möminin Əlinin (ə) dövründə Müsəlman oldu. Ğur sulatanlığının əsli həratın Ğur məntəqəsindədir ki, onların nəsli ibni Şənsəbə çatır.[12]

İslam gətirdikdən sonra İmam Əli (ə) Ğur məntəqəsinin valiliyini onun ixtiyarında qoyur.

Hindistana ilk hücum edən müsəlman Ğur hakimi ki, Dehlini fəth edib paytaxt qərar verdi.

Sultan Məhəmməd Ğuri idi. Bui sultanın vaxtından (yeddinci əsr) Dehli İslami paytaxt oldu və İngiltərənin əsarətinə kimi ndavam etmiş, müsəlman sultanların paytaxtı idi.[13]

Hindistanda şiə məzhəbi:

"Hindistanda şiə" kitabının müəllifi yazır:

Firuz şah təqləq- in hakimiyyəti dövründə (752- 790 qəməri) on iki İmam şiəsinin sayı artdı. Müxalifləri onları kafir adlandırırdılar.[14]

Sultan Firuz yazır: O şiələr ki, kafir hesab olunurlar, bir çox insanları şiə və kafir etmişdirlər. Onlar öz əqidələri əsasında risalə, kitab və bir çox söhbətlər etmişdirlər.[15]

Şeyx Məhəmməd Muzəffər "şiənin tarixi" adlı kitabında yazır: Ali Məhəmməddən itaət, şiəçilik ruhiyyəsi və onlara iman gətirmək bu torpaqlarda olmuşdur; o cür ki, şiə məzhəbi aşkara olaraq Gücrat torpağında inkişaf etmişdir.[16]

Məhəmməd Əli Qutbşah adlı bir şəxs, Həmədanda dünyaya gəlmiş və cavanlığın ilkin vaxtlarında Hindistana getmişdir. O 918- ci il rəsmi şəkildə "Deken" məntəqəsinin rəhbəri təyin olundu. O şeyx Səfiyuddin Ərdəbilinin tərəfdarlarından idi. Şah İsmayılın İranda şiə məzhəbinin yaymasını inkişaf etdirməyini eşitdiyi zaman, "Dekendə" şiə məzhəbini rəsmi məzhəb olaraq elan etdi.[17]

Nəticə almaq olur Hindlilərin İslamının əsası o əsrlərdən şiə hakimiyyəti altında olmuş və şiə əqidəsi, hənəfi əqidəsi qarşısında (qeyd olundu) dörd əsldən Quran, sünnət, ağıl və icmadan ibarətdir.