Ətraflı axtarış
Baxanların
6476
İnternetə qoyma tarixi: 2011/06/19
Sualın xülasəsi
Niyə mərcə təqlidin ölümündən sonra fətvaları etibarsız sayılır?
Sual
Əgər mərcə təqlid Quran və hədisə əsaslanaraq fətva verirsə, niyə ölümündən sonra verdiyi fətvalar etibarsız sayılır?
Qısa cavab

Qeyd etmək lazımdır ki, ictihad bir sıra fərqli elementlərə malikdir; o cümlədən ictihad mənbələri (Quran, sünnət, ağıl və s.) kimi və yaxud onların mövzu və şərtləri (elm, müctehidin dini mətnlərdən çıxarışı və s.) kimi bu qəbildən olan elementlərə işarə etmək olar. Hər bir müctehid, daim bu fərqlilik və ziddiyyətləri diqqətə almalıdır. Buna əsasən xüsusi bir məsələ barəsində müctehidin verdiyi fətvanın zaman axarında dəyişməsi mümkündür. Ümumi qaydaya görə əgər mərcə təqlidin rəy və fətvası dəyişilərsə, keçmiş fətvasına yox, yeni fətvasına əməl etmək lazımdır.

Dünyasını dəyişən müctehidin verdiyi ilk fətvanın qüvvədə qalmasını ya ölümdən sonra (həqiqətləri kəşf etdikdən sonra) bu nəzərinin dəyişdiyini bilmirik. Ona görə ki, təkcə ölümdən sonra hansı rəyin daha dolğun olduğu üzə çıxır. Daha aydın desək müctehid ölümündən qabaq kitab əsasında fətva verirdisə, ölümündən sonra həqiqətin özü ona əyan olur.

Bunlarla yanaşı müctehidin fətvası ölümündən sonra etibarsız sayılmır. Əksər fəqihlərin nəzərincə ölən müctehidin müqəllidləri diri müctehidin icazəsi ilə ona təqlidi davam etdirə bilərlər. Hətta bəzi elm adamları meyit müctehidə “ibtidai təqlid”i icazəli bilirlər.

Ətreaflı cavab

İctihad bir sıra fərqli və dəyişkən elementlərə malikdir; o cümlədən ictihad mənbələri (Quran, sünnət, ağıl və s.) və yaxud onların mövzu və şərtləri (elm, müctehidin dini mətnlərdən çıxarışı və s.) bu qəbildən olan elementlərdəndir. Bir müctehid öz fətvaları qarşısında öhdədar və məsul olduğu üçün Allah dərgahında onlara görə cavab verməlidir. Deməli, müctehid daim ictihad və ünsürlərin dəyişkənliyini fətvalarında nəzərə almalıdır. Bu əsasla müctehidin bir məsələ barəsində rəyi zaman çərçivəsində dəyişkənliyə məruz qalır.

Bu o vaxtdır ki, müctehid diri və “istinbat” qüdrətinə malikdir. Eyni zamanda onun elmi hökmləri, mövzuları, onların şərait və qeydlərini, həmçinin şərait və qeydlərin dəyişkənliyini əhatə edir. Müctehid dünyasını dəyişdiyi və ya “istinbat” qüdrətini itirdiyi təqdirdə isə elementlərin dəyişkənliyini öz fətvalarında diqqətə ala (emal edə) bilməyəcəkdir. Bu motivdən əksər fəqihlərin rəyi budur ki, bu cür müctehidə "ibtidai təqlid" (yəni ona yeni təqlid etmək istəyənlər) düzgün deyil və diri vaxtında ona təqlid edənlər təqlidi davam etdirmək üçün diri müctehidin icazəsi şərtdir. Amma yeni məsələlərə görə diri müctehidə təqlid edilməlidir. Deməli, müctehidin fətvasının ölümündən sonra qüvvədən düşməsi fikri qəbuledilməzdir. Necə ki, bəzi məşhur alimlər, o cümlədən mühəqqiq Qumi, "Şərif əl-üləma" (Şeyx Ənsari) vəfat etmiş ələm müctehidə "ibtidai təqlid"i icazəli bilirlər.[1]

Bu məzmun (mərcə təqlidin diri olma şərti), şiə ictihadının diri və tədqiqatçı olmasına sübutdur ki,[2] nəinki fətvasının keçərli olmasından ötrü müctehid diri olmalı, bəlkə həyatdan əlavə istinbat qüdrətinə, ağıl və fikri sağlamlığa da sahib olmalıdır. Buna əsasən şüur və fikir sağlamlığını itirən müctehidə təqlid etmək olmaz.

Baxmayaraq ki, müctehidin keçmiş fətvaları sağlığında ona təqlid edən müqəllidlər üçün etibarlı (diri müctehidin izni ilə) və mütəxəssis nəzəri ünvanında əhəmiyyət və etibara malikdir, elm ocaqlarında dərslik olaraq alimlərin tədqiqat predmeti kimi istifadə olunur.

Yaxşı olar ki, cavabımızı əllamə Cəvadi Amulinin sözləri ilə təkmilləşdirək. O, bu temanın isbatında buyurur: "Vəfat etmiş müctehidə təqlidi davam etdirməyin düzgün olub-olmadığımı məsələsində müctehid və fəqihin vəfatı ilə fikir və rəylərinin aradan getməsi, bununla da ona təqlidin etibarsızlığı məsələsi mühüm çətinlik deyil. Çünki ölüm ruhun məhvi deyildir. Bəlkə ölüm ruhun bədəndən ayrılmasıdır. Ölən ruh yox, nəzarətçisini itirən bədəndir. Deməli, rəy sahibi ölməmişdir və ya ölən, rəy sahibi deyildir.

Beləliklə, müqəllidin diriliyində təqlid etdiyi müctehidə təqlidini davam etdirməsi məsələsi həllini tapmışdır.

Əsas çətinlik bundadır ki, ümumi bir qanun əsasında əgər müctehidin fətva və rəyi yenilənərsə, köhnə fətvasına əməl etmək olmaz. Bəlkə onun yeni fətvasına əməl edilməlidir. Müctehidin dünyadan köçəndən sonra (həqiqətləri kəşf etməklə) əvvəlki nəzərinin dəyişib-dəyişməməsi bizə məlum deyil. Ona görə ki, ölümdən sonra hansı rəyin düzgünlüyü məlum olur. Belə ki, müctehid diriykən fətvaları kitablardan çıxarış edirdisə, ölümündən sonra isə kitab, mədrəsə, hövzə söhbəti yoxdur. Bəlkə həqiqət onun üçün aydınlaşır. Görəsən bu şəxs vəfatından sonra keçmiş nəzərində qalmışdır yoxsa öldükdən sonra başqa bir məsələ onun üçün həllini tapmışdır? Bu əsas çətinlikdir.

Başqa bir şübhə müctehiddə olan mötəbər elmdir ki, müqəllidlər sözügedən elm əsasında mərcələrə təqlid edirlər. Bu sübutlu və nəzəri elm, kitab, sünnət, icma, nəzəri və əqli dəlillərdən istinbatla hasil olmuşdur. Yəni, ictihad üçün bir sira bünövrələr, həmçinin istinbat üçün əsaslı ictihad mənbələri mövcuddur ki, müctehid məlum əsasları və qaydaları o mənbələrdən çıxarış edərək fətva verir. Amma vəfatından sonra sözügedən mənbələrdən istifadəyə ehtiyac olmur. Bəlkə bütünlüklə nəzəri elm şühudi (həqiqi) elmə çevrilir. Mədrəsə elmi bağlanır, qəlb elmi zühur edir. Müzakirə edilən çətinlik bundadır ki, əgər diri müctehid üçün hər hansı bir məsələ kəşf və sühud vasitəsilə aydın olarsa, (mümkündür bu onun özü üçün sübut və dəlil olsun) başqaları da məlum məsələdə ona təqlid edə bilərlər ya yox?

Cavabında demək lazımdır ki, yalnız hövzəvi, terminoloji mənbə və köklərdən istinbat edən müctehidin fətvaları mötəbərdir. Amma əgər bir kəs nəfsi saflaşdırma sayəsində, mədrəsə, fiqh, üsul yolunu keçmədən şəri hökmlər onun üçün sabit olarsa, ona təqlid etmək olmaz. İntəhası müctehid özü həqiqəti kəşf etdiyi üçün yaxşı olar ki, öz fətvasına əməl etsin. Əlbəttə, əvvəli kəşf və şühudla başlayan elmlə, həyat boyu hövzəvi mənbə və əsaslardan istinbat olunan, ölümdən sonra isə vasitəsiz elmə çevrilən elm arasında fərq var. Hər bir surətdə fikir ayrılığı müctehidin vəfatından sonra (nəzəri elmi kəşf və şühuda çevrilməklə) yenə onun fətvasına əməl edilib-edilməməsi məqamındadır.

Vəfat etmiş müctehidin təqlidində qalmaq kimi məsələlərdə hədəf, bədənin elmə təsirində deyil, bəlkə can və ruhun elmdə rolu vardır. Ruh və can ölümdən sonra nəzəri elmi vasitəsiz elmə çevirir və bu elm öz növbəsində kəşf, şühud və nəfsi saflaşdırmaqla əlaqəlidir.[3]



[1] - Məhəmməd Həsən Nəcəfi, ("Sahibi- Cəvahir"), "Məcmə əl- rəsail" (Məhşi), səh. 13

[2] - Bu fikrin fayda və təsirlləri barəsində ətraflı məlumat üçün, "Diri müctehidə təqlidin faydaları"

[3] - "Qadın Cəlal və Camal aynasında", səh. 253- 255

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    163817 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    158929 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118692 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    111825 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    105465 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92531 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54101 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    49266 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    44881 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44338 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...