Ər- rəhman surəsi ümdə şəkildə Allahın müxtəlif nemətlərini (maddi və mənəvi) bəyan edir. Allah bu nemətləri öz bəndələrinə bağışlayıb və onların bu nemətlərdə qərq olduğunu bildirib. Bunlara əsasən bu surənin adın "rəhmət surəsi", yaxud "nemət surəsi" də qoymaq olar. Buna görə də Allahın geniş rəhmətini çatdıran mübarək "ər- rəhman" adı ilə başlayır.[1]

Amma hansısa xilqətin, nemətin zümrəsində qərar tutması üçün lazım deyil ki, hər yerdə xoşluğa və rahalığa səbəb olsun, bəlkə nemət olması üçün bu qədər bəs edər ki, çoxlu xeyri ola. Elə ki, onu ümumi şəkildə nəzərdə tuturuq, görürük ki, onun faydası zərərindən daha çoxdur. Ola bilsin bəzi məxsus yerlərdə əzaba da səbəb olsun.

Bu bəhsdə işarə olunan ayələrdə də gərək bu mətləb nəzərə alına və xatırlanan ümumi yerlərə nəzər salına.

Ondan sonra hökm etmək olar ki, onlar İlahi nemətlər sırasında sayılsın ya xeyr?

Ər- rəhman surəsinin 26- cı ayəsində " كلُ‏ُّ مَنْ عَلَيهْا فَان" "Yer üzərində olan hər bir kəs özümün qurbanıdır" görürük ki, İlahi nemətləri bəhsində insanların fənasını zikr edir. Nümunə təfsirində bir neçə ehtimal verilibdir ki, onların hamısını nəzərə alaraq ölüm və fənanı İlahi nemətlərin sırasında qərar vermək olar:

"Amma fəna məsələsi necə İlahi nemətlərin sırasında qərar tuta bilər? Mümkündür bu fəna, mütləq (tam) fəna mənasına deyil, bəlkə əbədi aləmi bir qapı, dalan və keçiddir və həmişəlik aləmə yetişməyin şərti ondan keçməkdir. Dünya, bütün nemətləri ilə birgə mömin üçün ziyandır və bu dünyadan xaric olmaq, bu qaranlıq və dar zindandan azad olmaqdır. Yaxud mümkündür keçmiş, çoxlu nemətlərin zikri bir dəstənin dünya yaşayışında qəflətinə və qərq olmasına səbəb ola. Həmçinin cürbə- cür yeməlilər, içməlilər, mirvari,mərcan və gözəl miniklərə səbəb ola. Buna görə də xatırladır ki, bu dünya əbədi qalmaq yeri deyil, məbada ona bağlanasız və Allaha yetişmək yolunda ondan bəhrələnməyəsiz. Bu xatırlatmanın özü böyük bir nemətdir".[2]

Qeyd olunan ehtimallardan hər birinə əsasən ölüm, İlahi nemətlər qismində qərar tutur və müəyyən olur ki, ölüm, ümumi bir baxışda və bütün yerləri nəzərə almaqla, nemətdən başqa bir şey deyildir. Onu bu surənin üslubundan da xaric etmək olmaz.

Ər- rəhman surəsinin ikinci dəstə ayələrində onların nemət olması üçün bir az fikirləşmək lazımdır. Bu ayələrdə cəhənnəm əzabı və İlahi əzabı zikr olunubdur. O cümlədən: "Sizə tüstüsüz atəş, yaxud atəşsiz tüstü göndərirlər. Onunla mübarizə apara bilməzsiz".[3]

"Kafirləri zahirləri ilə tanıyarlar və saçlarından və ayaqlarından tutarlar".[4] "Onlar od və qaynas su arasında gəl- get edərlər".[5] Bu ayələr şübhə doğrubdur və mümkündür bəziləri ilk baxışda bu ayələri Allahın rəhmətindən uzaq bilə və bunları İlahi nemətlər zümrəsində saymaq onun üçün təəccüblü ola, amma gərək bunlara da dərin bir baxışla baxıla. Bunları zikr etmək buna oxşayır ki, bir ana övladının çox yeməsinin qarşısını almaq üçün ona baş verə biləcək xəstəlikləri xatırladır və istəyir onu bu səhvə yol verməkdən çəkindirə. Allah- Taalada cəhənnəmi və onun əzablarını zikr etməklə insanın ayılmasını istəyir. Bu əzabların zikri insanları düz yolda saxlamaq üçün xəbərdarlıq və həmçinin islah və tərbiyə üçün amildir.

Belə olan halda bunların zikri lütf və nemət hesab olunur. Əgər cəhənnəm və əzablar olmasaydı, çoxları yolunu azardı. Cəhənnəmin olması onları günahdan və xətadan çəkindirir.

Buna əsasən, əzabları da İlahi nemətlərdən saymaq olar. Necə ki, qanunlarda cəzanın olması və nizam- intizam nəzarətçisi vasitəsi ilə onların icrası cəmiyyətin nizam- intizamını qoruyub saxlamaq üçündür və bunu həqiqətən ziddi hesab etmək olmaz, həmçinin cəhənnəmin yaranması və onun əzabını da gərək bəşərin hidayəti üçün fərz edək.