Ətraflı axtarış
Baxanların
6254
İnternetə qoyma tarixi: 2011/05/15
Sualın xülasəsi
Nə üçün Əbu Əli Sina məntiq elminin mövzusunu ikinci dərəcə dərk edilən, tanıtdıran və dəlil olaraq dəyişdirmişdir?
Sual
Nə üçün Əbu Əli Sina məntiq elminin mövzusunu ikinci dərəcə dərk edilən, tanıtdıran və dəlil olaraq dəyişdirmişdir?
Qısa cavab

İbni Sinanın nəzərində hər bir elm məxsus bir anlaşılmayan sirlərin kəşfi üçün səy edir ki, o sirlər və anlaşılmamazlıq; o elmin məsələlərini təşkil edir. Hər elmdə bu məsələlər məxsus bir şey haqqında bəhs edir ki, onu "elmin mövzusu" adladırırlar. Həqiqətdə "bir elmin mövzusu" elmin əsl bəhslərini və onu təşkil edən alimlər və yaxud onun digər elmlərdən fərqli olan məsələlərini bildirir.

Məntiq bir alətdir ki, bütün elmlərdə istifadə olunur ki, elmin qismətləri və tərifiylə yaxından rabitəsi vardır (tam şəkildə olaraq nəinki məxsus bir elmlə olsun) o şəkildə ki, elmin hissələrə bölünməsində bəzi məsələlərdə və bəlkə onun mövzusunda dəyişikliyə səbəb olur.

Elmin təsəvvür və təsdiqə bölünməsi ki, Farabi tərəfindən həyata keçirilmişdir; məntiq elminin mövzusu da Əbu Əli Sina- nın vasitəsiylə dəyişilmişdir; yəni Farabinin nəzərinə əsasən məntiq məlumatların iki hissədən ibarət olmasından bəhs edir ki, insanın fikri bu çərçivədə əhəmiyyətdə olsun. Buna görə də məntiq elminin mövzusu başqa bir şeyə çevrilsin ki, bu məsələlər onun təsiri altında toplansınlar. İbni Sina məntiq elminin bölünməsində ikinci hissədə dərk edilənləri, tanıtdıran və dəlil olaraq dəyişdirmişdir. Məntiqin tanıtdıran (muərrif) hissəsində, bir sıra qanunlar; kəlmələrin düzgün tərifini açıqlamaq üçün qərar vermiş və dəlil (höccət) hissəsində isə, dəlillər və səhvlərdən amanda qalmaq üçün olan bəhslərə yer verilmişdir.

Ətreaflı cavab

Hər bir elmin mühüm bir əsli vardır, bu əsllərdən biri də hər bir elmdə olduğu kimi (elmin mövzusu- dur. Məntiq elminin mövzusu və məntiq elminin mövzusu ibni Sina tərəfindən dəyişilməsi bəhslərinə başlamamışdan əvvəl, yaxşı olar ki, mövzunun özünə ətraflı nəzər salıb, onun tərif, bölmələrini və onun bir elmdə olan yerini araşdıraq.

Elmin mövzusu:

"Hər bir elm, bir sıra məlumat və xəbərlərdir ki, bir əslin ətrafında toplanaraq bir elmin adını özlərinə məxsus etmişdirlər, əsl binası isə, elmin mövzusudur. Başqa cür desək elmin mövzusu o elmin əsas bəhsləridir. Bunun üçündə müxtəlif məlumatların bir yerə toplanmasına səbəb ki, bir elm ünvanı altında və onların başqa elmlərdən fərqli olması o elmin mövzusu deməkdir, bunun üçün də hər bir elmin ona ehtiyacı vardır.[1]

Mövzunun tərifi:

Şeyxül Rəis mövzunu açıqlayarkən deyir: Mövzular o şeylərdir ki, o elm onların halından və həqiqətindən söhbət edir.[2]

İbni Sina hər bir elmin ünsurlarınıda bu cür təfsir edir: "Ünsurlar o qanunlardan ibarətdir ki, onların daxilindəki bəhslər həqiqətlərinə əlavə olunmuşdur o elmlərin mövzusu üçün və ya onlardan bir növü və yaxud da onların həqiqətinə əlavə olunmuşdur və hər hansı bir elmdə ki, şübhə doğurur və onu öyrənməyə tələb edir, həmin ünsürlardır.[3]

Buna əsasən əgər ibni Sinanın nəzəriyyəsi çərçivəsində biz də nəzər salsaq, buna nail olarıq ki, hər bir elm bilinməyən bir varlığın həqiqətini üzə çıxarmaq üçün çalışır ki, hamısı bir şeyin həqiqətidir. Belə olduqda hər bir elmin əslini bu iş çərçivəsi daxilində xəbər və məlumatlar təşkil edir. Bu xəbərlər, qanunlar çərçivəsində; mümkündür həmin elmin ünsürlərini bildirsin, belə olduqda hər elmin mənbəyi qanunlar daxilində bilməkdir ki, onlara elmin ünsurları deyilir və bütün bu hökümlər bir baxımdan yalnız bir şeydən xəbər verirlər ki. onu "elmin mövzusu" adlandırırlar.

Elmin Farabi tərəfindən təsəvvür və təsdiqə bölündüyündən sonra,[4] məntiq elmində olan gizli sirlərin kəşf olunmasında bir alət olduğu üçün mövzunun dəyişilməsiylə qarşılaşdı.

Əslində məntiqin mövzusu "məlum"dur. Bu cəhətdən ki, bizə məlum olmayan bəhslərə doğru yol göstərir, amma əldə olan məlumatlar (bu bölmələrlə) iki hissəyə bölünür. Əslində mövzunun həyatda yaranması üçün iki varlığa ehtiyacı vardır; təsəvvür və təsdiq hissləri.

Bu cür bölümdə; məntiq öz səlahiyyəti daxilində lazımdır ki, bu iki hissənin hər ikisində olan məlumatlardan bəhs etsin, ki, fikir və düşüncə bu iki hissədə səhvlərdən amanda qalsın. Bunun üçün də lazımdır ki, məntiqin mövzusu başqa bir şeyə dəyişsin və bu məsələlər onun ətrafında bəhrələnsin. İbni Sina bu cür hissəyə bölünməsində düşünərək məntiq elminin mövzusunu, ikinci dərəcə dərk edilən məsələləri (müərrif) tanıtdıran və yaxud dəlil (höccət) olaraq dəyişdirdi. Məntiqin (müərrif) tanıtdıran hissəsində bir sıra qanunlar, kəlmələri düzgün tərif etmək üçün açıqlamış və dəlil (höccət) hissəsində isə, dəlillərə bağlı olan bəhsləri və onda səhvlərdən qorunmaq üçün olan məsələləri açıqlamışdır.

Amma bəzi məntiq alimləri bu fikirdədirlər ki, məntiqin mövzusu həmin məntiqin ikinci dərk olunanlarıdır. Bu sözün açıqlamasında demək lazımdır: (Məlumat) dərk olunanlar, yəni ümumi məna; birinci və ikinci hissəyə bölünür. Birinci dərk olunanlar ümumi mənası onlardır ki, insan fikri onu gördüyü an dərk edir. Misal üçün insan həqiqəti (həqiqi anlam) ki, onun qarşısında ikinci dərəcə dərk edilən varlıqlara növbə çatır ki, o da iki hissəyə fəlsəfə və məntiqə bölünür. Əgər ikinci dərəcədə ağıl onu hiss edərək məna edərsə, bu ikinci dərəcə düşüncəni fəlsəfəyə və amma düşüncə və fikirləşməyə yol açarsa onu məntiq adlandırırlar.[5]

Bütün bunlardan məlum olur ki, məntiqin bütün hissələri, yalnız kiçik bir hissəsi ki, lüğətə aiddir ki, məntiqdə ikinci dərəcə dərk edilən mənalar ətrafında birləşir.

Bunun üçün də məntiq elminin mövzusu bunların nəzərində olduğu kimi (məntiqin ikinci dərəcə dərk olunması) qalmışdır.

Əlavə məlumat üçün bax:

1.             Sual 1307, (sayt: 2582).

2.             Hadəvi Tehrani, Məhdi, Gəncineye xerəd, cild 1, səh 292- 300.



[1] - Hadəvi Tehrani, Məhdi, Gəncineye xerəd, cild 1. Məbadiye məntiq. Səh 270.

[2] - Hadəvi Tehrani, Məhdi, Gəncineye xerəd, cild 1, Məbadiye məntiq, səh 272.

əntiqe şəfadan götürülmüşdür cild cild 5, Əl- buhran kitabı, səh 155.

[3] - Məntiqi- şəfa üçüncü cild, cild 5 Əl- Burhan kitabı, səh 155.

[4] - Mütəhhəri, Mürtəza, Aşnayi ba ulume İslami (məntiq və fəlsəfə) səh 38.

[5] - Hadəvi Tehrani, Məhdi, Gəncineye xerəd, cild 1, Məbadiye məntiq, səh 295.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Вилајәти-фәгиһин шәраити нәдир?
    7847 Nizamlar hüquq və əhkam 2010/02/06
    Исламда рәһбәрлијин әсаслары бунлардан ибарәтдир: фәгиһлик, әдаләт вә ислам ҹәмијјәтини идарә етмәк гүдрәти. Иран Ислам Республикаснын конститусијасынын 109-ҹу маддәсиндә бу үч шәртә ишарә олунуб.Рәһбәрин шәраит вә сифәтләри:
  • Müsəlmanların tarixi nə vaxtdan başlanmışdır?
    6591 تاريخ کلام 2012/04/09
    Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-in besətindən sonra, habelə islamın coğrafi sərhədləri Ərəbistan yarımadasının bir hissəsində olduğu zaman və müsəlmanların əlaqələrinin cüzi və mühüm ümumi hadisələrin az olduğuna görə bir müddət zamanı bilmək üçün tarixin başlanğıcının və hadisələrin baş vermə zamanının müqayisə olmaması heç bir problem yaratmırdı. İkinci ...
  • Quran və rəvayətlərdə həzrət Xızır (ə) barəsində bəhs olunmuşdurmu?
    24494 تاريخ بزرگان 2011/11/21
    Qurani- kərimdə bir başa olaraq həzrət Xəzər (ə)- ın adı gəlməmişdir bəlkə bu ünvanla: " عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً" [i] ki, onun elm və bəndəlik məqamını açıqlayır və Musa ibni İmranın müəllimi olaraq ondan yad edilmişdir. Bir çox rəvayətlərdə böyük ...
  • Tükümün tökülməsinə görə, yapşqanla başıma parik qoymağa məcbur olmuşam. Mənim dəstəmaz və qüslümün hökmü nədir?
    5355 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/03/11
    Həzrət Ayətullah əl- uzma Hadəvi Tehrani (damət bərəkatuh)- nin cavabı belədir: Əkilmiş tük, təbii inkişaf edən olsa və bədənin hissəsi sayılsa, şəxsin tük, təbii və inkişaf edən olsa və bədənin hissəsi sayılsa, şəxsin tükü hökmündədir. Əkilmiş tük, inkişafsız təbii ya süni liflər ...
  • Qədr gecəsində oyaq qalmağın fəlsəfəsi nədən ibarətdir?
    6633 شهادت امام علی ع 2014/05/18
    Qədr gecəsi, Qurani-Kərimdə məqamına təkid olunmuş ən mühüm zamanlardan biridir və bu gecənin mənəvi məqamı haqqında çox hədislər vardır. Qədr surəsində belə bir xüsusi məqamın səbəbinə o cümlədən, Quranın[1] və mələklərin[2] nazil olması işarə olunur. Quran-Kərimdə bu gecə başdan-başa mənəviyyətlə dolu ...
  • “Аллаһын илк јаратдығы әглдир” – сөзүнүн мәнасы нәдир?
    7127 İslam fəlsəfəsi 2010/10/13
    Фәлсәфи терминолоҝијада әгл (шәриәт вә Гуранда дејилән мәләк дә адландырмаг олар) елә бир субстансијадыр (ҝөвһәрдир) ки, һәм затән (өзлүјүндә) вә һәм дә фелән (ишдә)  мүҹәррәддир. Јәни, затән мадди олмајыб, ишләрини һәјата кечирмәкдә бәдән кими мадди аләтә еһтиајҹы јохдур. Әлбәттә бу там мүҹәррәд варлығы ...
  • Əgər behişt nemətləri yorucu və bezdirici deyilsə, onda behişt əhli bir ləzzətdən necə əl çəkərək başqası ilə məşğul olurlar?
    5630 Qədim kəlam 2012/06/23
    Belə nəzərə çarpır ki, bu sualın mənşəyi bir növ bu dünyanın xüsusiyyətlərini axirət məsələləri ilə müqayisə etmək və dünyanın nöqsan, eyib, xəstəlik, ölüm, süstlük, xoşagəlməz hadisələr və s. xüsusiyyətlərini meyar qərar verməkdir, halbuki Quran və rəvayətlərə əsasən axirət aləminin xüsusiyyətləri bu dünya ilə uyğun gəlmir.
  • Fiqhi hökmlərin fəlsəfəsi haqqında sual etmək olarmı?
    7648 Əhkam və hüquq fəlsəfəsi 2015/08/01
    Bu sualın cavabı aşağadakı mövzuda cavablınır; 1.İlahi hökmlərin həmişə məsləhətlər və fəsadları nəzərə almaqla olduğuna görə heç vaxt hansısa hökm heç bir səbəb olmadan halal və ya haram və vacib ola bilməz. Heç də belə deiyl ki, ilahi hökmlər heç bir meyar və hikmət olmadan bəşəriyyətə gəlmiş ...
  • Rəvayət vardır ki, Allah- Taala Fatimənin paklığına xatir onun övladlarını cəhənnəmə aparmaz. Xahiş edirik onu təhlil edin.
    6043 Hədis elmləri 2012/01/08
    Bu rəvayət şiə və Əhli- sünnə kitablarında vardır və onu nəql edən ravilərin və mənbələrin çoxluğu ona etimad etməyə dəlildir.Amma bu qeyri- müəyyənlik həmişə olubdur ki, bu hədisin genişliyi və əhatə dairəsi hara kimidir? Başqa rəvayətlərə əsasən bu nəticəyə gəlmək olar ki, ancaq həzrət Zəhranın (s.ə.) vasitəsiz övladları o ...
  • Kimlər cənnətə daxil olacaq?
    12008 Qədim kəlam 2011/02/14
    Bir çox Quan ayələrində tədqiqat aparıldığı zaman, bu nəticəni əldə etmək olur ki, cənnət Allahın insanlara verdiyi bir vədədir. Cənnət o insanlara nəsib olur ki, "müttəqi" "mömin" Allahın və onun rəsulunun göstərişlərini tamamlaya yerinə yetirsin. Bu cür insan səadətə çatmış və xoşbəxt insandır. Allahın və həzrət rəsul əkrəmin ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    163757 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    158583 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118631 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    111664 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    104931 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92425 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54038 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    48841 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    44789 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44212 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...