Please Wait
10362
Din təlimlərinə əsasən, imanlı insanlar haqqında pis düşünmək lazım deyil, bəlkə öz fikirində səhv bir qəzavətin yaranmasina yol vermə. Lakin Bununla belə, başqalarına qarşı bu cür fikirlər zehnində yaranırsa, onu qarşı tərəfə bildirmək və ondan halallıq almaq lazım deyildir. Bəlkə günaha doğru cəkən fikirlər qarşısında özümüz və qarşı tərəf ücün Allahdan bağışlanmamızı diləməliuyik; cünkiü bu iş insanın günahlarının bağışlanmasına səbəb olur.
Başqa bir tərəfdən baxmayaraq ki, bütün günahlarımız ücün Allahdan bağışlanmamızı istəməliyik; qarşı tərəf maddi və mənəvi ziyanla üzləşdiyi ücün ondan və mümkün olduğu qədər o zərəri qaytarmalıyıq. əks halda pis fikir və daxildə olan həsəd kimi yerlərdə halallıq almağa ehtiyat duyulmur. Əlbətdə halallıqumumi olaraq, qarşı tərəflər arasında narazılığa səbəb olmazsa, yaxşıdır ki, halallıq olunsun.
Bu mövzüdə dörd nöqtəyə işarə etmək lazımdır ki, Sizə bu sualın cavabında möhkəm dəlillərdən istifadə etmək ücün yardımcı olsun:
- Pis fikir və düşüncənin haram olması:
Şübhəsiz ki, İslam təlimlərinə əsasən, imanlı insanlar bir - birlərindən etibar etməli və bir-birlərinə qarşı pis fikirdən pərhiz etməlidirlər.
Allah Taala Hücürat surəsində imanlı şəxslərə tövsiyə edir bir- birlərinə qarşı pis fikirdə olmasınlar, cünkü bu pis fikirlərdən bəziləri sizin ücün günah olacaqdr.[1]
Bu ayənin məzmununu quranın başqa ayələrində də muşahidə edirik.[2]
Bir cox rəvayətlərdə bu oöqtəyə işarə edirlər, O cümlədən Həzrət Əlinin (ə) sözü ki, buyurur:
“Əgər (mömün) qardaşının sözlərini münasib olaraq qəbul etmək istəyirsiniz, onuun dediklərindən pis fikirə yol vermə“ [3]
Bunun ücün, şübhəsiz ki, pis fikir özü-özlüyöndə cirkin bir işdir, istər zahirdə cirkin işlərlə nəticələnir və istərsədə insan öz fikirində bağlı qəfəsdə saxlansın.
- Halallıq almaq:
O zaman ki, bir şəxs səhvə yol verir, mümkündür onun bu günahı yalnız özünə zərər vursun və Allah yanında öz məqamını aşağı salsın. Bu da mümkündür ki, işarə olunanlardan əlavə maddi və ya mənəvi zərər ətrafındakı insanlara da yetirsin.
Birinci mövzuyaəsasən demək lazımdır: Günahın bağışlanması yalnız Allahla mənəvi rabitə yaradıb ondən günahların bağışlanmasına diləmək və digər lərinə bu günahı həyata kecirməkdən xəbəri olması lazım deyildir. Əlbətdə ki, günahı başqalarından gizlətmək vacib və başqalarına bildirmək isə bir daha günah hesab olunur.4[4] Lakin ikinci mövzü barəsində, ilk növbədə zərər görmüş şəxsdən halallıq alıb onu xəsirətini ödəmək lazımdır; sonra isə Allah dərgahında bağışlanmasını istəməlidir. Diqqət etmək lazımdır ki, hansı günahlar başqalarına dnzərər yetirir.
2- 1: Birinci mərhələdə insan fikirində canlanan ilk zərərlər, maddi zərərlərdir, əlbətdə rəvayatlarda bir cox hissəsi(haqqun-nas)insanların huququ barəsində nəzər olunmuşdur ki, bu cür zərərlər barəsindədir.[5]
2- 2: Mümkündür insan; qeybət, tühmət və bu kimi
Əməllərdən başqalarının şəxsiyyətinə zərər vursun. Bəs təqsirli şəxs o insanın cəmiyyətdəki mövqeyinin yeridən öz yerinə qaytarmaq ücün öz səyini göstərməlidir, ən azı o şəxsdən üzr istəməli və halallıq almalıdır.
İmam Sadiq(ə)bu haqda buyurur: “ O şəxs ki, bir insanın malına və şəxsiyətinə zərər yetirsə,ona vacibdir qarşı tərəfdən halallıq alsın“ [6]
2- 3: Öz şübhəli sözləriylə insanlara haqqyoldan cıxaranların həqiqi tövbəsi o zaman qəbul olacaqdır ki, öz səhvlərini onlara qatdırıb və onlardan istəsinlər ki, yenidən haqq yola qayıtsınlar.[7]
3. Bəzi səhvlərin tamamıyla bağışlanması:
Bu mövzuda ücüncü əsl, odur ki, Allah Tala öz sönsüz rəhmət və mərhəməti sayəsində, insanların həyatinda olan bir cox səhvləri umimi olaraq bağışlasın, misal ücün cirkin xəyallar və həsədlər kimilərinə işarə etmək olar ki, yalnız insanların qəlbində və zahirdə həsəd olunmuş insana hec bir təsiri yoxdur.[8]
Başqa cür desək, bu cür rəftar, baxmayaraq ki, bəyənilməz və rədd olunmuşdur, lakin Allah Taala onları bağışlayır.
Mümkündür bu bağışlanmağın illətini bunda axtaraq ki, həsəd və pis fikirli insan qarşı tərəfə hec bir zərbə və zərbə vurmamışdır ki, onun qarşısında üzürliü olsun və onun halallıq istəsin.
Bəlkə yalnız bir cəhətdən özünə zərər yetirmişdir, Allahın rəsulu bu barədə buyurur; bu cür şəxs həyatdan ən az ləzzəti aparacaqdır.[9] Başqa bir cəhətdən Allahın tövsiyəsindən boyun qacırdığı ücün, Allahla öz arasında olan rabitəyə zərər yetirəcəkdi, həqiqi bağışlayan odur.
Əlbətdə diqqət yetirmək lazımdır Allahın bağışlayan və rəhməti sifətlərini, buxussyyətlərin davam etdirilməsi ücün bəhanə tutmaq lazım deyil; cünkü insan daxilində olan vəsvəsətlər uzun müddətdə davam edərsə, sonra zahirdə də onun nəticəsi muşahidə olunacaqdır ki, onları islan etmək daha cətin olacaqdır.
4. Dostluq rabitəsinin davam etdirilməsi:
Halallıq istəməyin dəlilərindən biri odur ki, hər hansı bir dəlilə görə insanlar qarşı- qarşıya durmuşdular. Dostluq rabitəsini yenidən qursunlər və hər iki tərəf özünü bu ayənin
«انما المومنون اخوه» [10]
qarşısında görsünlər.
Bunun ücün də bir cox mövzularda O cümlədən sizin sualada acıqlandığıkimi əgər maddi və mənəvi zərbə qarşı tərəfə vurmamışdırsa diqqət etmək lazımdır, O şəxsə muraciət edib halallıq almaq sizin dostluğunuzun möhkəmliyinə səbəb olacaqdır və ya əks nəticə
verəcəkdir və sizə qarşı pis fikir yaranacaq (bu məsələni təyin etmək sizin ixtiyarınızdadır). Əlbətdə ilk mərhələni nəzərə aldıqda bu iş həyata kecirmək yaxşı qarşılanır lakin ikinci mərhələni nəzərə aldıqda o yerləri ki, bir oqədər o şəxs ücün xeyiri yoxdur, yaxşıdır ki, Allah dərgahında o şəxsin bağışlanmasını öz səhvlərinin bağşlanması ücün vasitə qərar versin. Bu nöktəyə diqqət edin ki, bu həll yolu hətta qeybətin günah barəsində ki, zahirdə baş verir, bəzi yerlərdə tövsiyə olunur.[11]
Sonda, sualınız barəsində tarixdə baş vermiş hadisəni diqqətinizə catdırırıq:
Şəqiq Bəlxi rəvayət edir bir il həqq səfərinə yola düşdüm, səfər zamanı cəmiyyətdə gülər üzlü bir cavanı gördüm ki, zəif bədəni və yun libasda bir tərəfdə oturmuşdu. Fikirləşdim ki, bu sufilərdəndir və səfər zamanı özünü başqalarından üstün tutmaq istəyir! Ona yaxınlaşıb söhbət etmək istədim!
Ona yaxınlaşdıqda (bir söz deməmiş )Allahın pis fikirdən qadağan etməsini bildirən ayəni oxuyb buyurdu:
Mənimlə işin olmasın bir kənara cəkildi.
Öz- özümə dedim cox maraqlıdır! Bu cavan məni tanıyırb qəlbimdə olanlardan xəbər verdi: Yəqin ki, o xeyirxah insandır, ona yaxınlaşıb halallıq almalıyam! Tez bir zamanda ona tərəf hərəkəıt etdim, lakin onu bir daha görmədim, sonrakı istirahət zamanı onu namaz üstə həyacanlı və gözləri yaşlı müşahidə etdim. Namazdan sonra ona tərəf hərəkət etdim. O məni gördükdə qurandan başqa bir ayəni mnim ücün oxuduki, bu məzmunda idi: ”Mən o şəxslər ki, tövbə edib xeyir işlər görür və hidayət olmaq ücün götürürlər, onları bağışlayacağam.”12[12]. Sonra məndən ayrılıb öz yoluna davam etdi. Sonradan məlum oldu ki, o ilahi rəhbər imam Musa Kazımdan (ə) başqası deyilmiş! [13]
Yeddinci imamın (ə) bu əməlindən nəticə alırıq ki, hec bir zaman mömün qardaşın haqqında mənfi fikirrdə olmayın, amma belə bir hal olduqda , o şəxsə zərər vurmadan səmimi qəlbdən tövbə etsin.
Allah onun tövbəsini qəbul edər; halallıq almağa ehtiyac duyulmur. (Diqqət edin imam halal edirəm demir lakin insanların hıqiqi tövbə etməsi barəsində qurandan bir ayə oxuyur)
[1] - Hucurat, 12
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْم»
[2] - Nur, 12, Fəth, 12
[3] - Kuleyni, Məhəmməd ibn Yəqub, Kafi cild 2. səh 362, hədis 3. Darul kitab əl islamiyyiə, Tehran, 1365 şəmsi.
[4] - Hürrü Amuli, Vəsailuş-şiyə, cild 16, səh 63, hədis 20995. Alul beyt müəssisəsi, Qum 1409 qəməri.
[5] - Həmin, səh 52, bab 78.
[6] - Dəaimul islam, cild 2, səh 485, hədis 1731. Darul Maarif, Misir 1385.
[7] - Vəsailuş-şiyə, cild 16, səh 54, bab 79.
[8] - Kafi, cild 2,səh 463. Hədis 2
[9] - Şeyx Səduq, Mən- la- yəhzuruhul- fəqih, cild 4, səh 394. Camiul Mudərrisin nəşriyyatı, Qum. 1413 qəməri.
أقل الناس لذة الحسود
[10] - Hucurat, 10
[11] - Məclisi, Məhəmməd Baqir, Biharul- ənvar, cild 2, səh 42, 241, 252, Əl- Vəfa muəssisəsi. Beyrut 1404, qəməri.
[12] - Taha 82,
«اني لغفار لمن تاب و أمن و عمل صالحا ثم اهتدا»
[13] - Məclisi, Məhəmməd Baqir, Biharul- ənvar, cild 48səh 80. Hədis 102.