Ətraflı axtarış
Baxanların
6645
İnternetə qoyma tarixi: 2012/04/10
Sualın xülasəsi
Şəxsi (xüsusi) və növi (ümumi) məhdəviyyət dedikdə məqsəd nədir?
Sual
Şəxsi (xüsusi) və növi (ümumi) məhdəviyyət dedikdə məqsəd nədir?
Qısa cavab

“Növi məhdəviyyət”ə etiqad “imam Məhdi” (əleyhis-salam) adlı xüsusi bir şəxsin olmadığına inanan və məhdəviyyət məsələsini hər bir əsrdə kamil insanda qərarlaşan bir məqam hesab edən etiqaddır. Bu etiqada görə o şəxs bəşər övladlarından hər biri ola bilər. Bunun müqabilində “şəxsi məhdəviyyət” termini də bu mənayadır ki, vədəsi verilən Məhdi yalnız konkret və müəyyən bir şəxsdən – on ikinci imamdan ibarətdir, sair insanlardan heç biri belə bir məqama malik deyildir.

Sözlərindən növi məhdəviyyətə etiqad bəsləməsi sezilən və belə sözlərinə istinad edilən ariflərdən çoxu da eyni halda on ikinci İmamın “Məhdi” olmasına inanmışlar.

Bu məsələ barəsində əlavə izah və təhlil üçün ətraflı cavaba müraciət edin.

Ətreaflı cavab

Şəxsi və növi məhdəviyyət barəsində müxtəlif nəzəriyyələr

Növi məhdəviyyət xüsusi və konkret şəkildə “imam Məhdi” (əleyhis-salam)  adlı bir şəxsin olmadığına inananların etiqadıdır. Onlar “vədəsi verilən Məhdi” ünvanı ilə on ikinci imamın şəxsən özünü inkar etməklə, məhdəviyyəti hər bir əsrdə kamil insanın vasitəsi ilə və hər bir bəşər övladından ola bilməsi mümkün olan bir məqam hesab edirlər.

Bunun müqabilində şəxsi məhdəviyyət termini xüsusi şəkildə bu nəzəriyyələrdən ibarətdir: vədəsi verilən Məhdi yalnız xüsusi və konkret şəxsə həsr olunur. Şiələrin etiqadına əsasən o, on ikinci imamdan ibarətdir, ondan başqa insanlardan heç biri belə məqama malik deyildir.

Birinci nəzəriyyə əhli-sünnətin və bəzi sufilərin etiqadı ünvanı ilə irəli çəkilir. Lakin onların sözlərini hərtərəfli şəkildə araşdırmaq lazımdır. Çox hallarda başqa yerlərdə şəxsi məhdəviyyətə də etiqad və iqrar etmələri mümkündür. Belə olan halda üçüncü bir nəzəriyyə əmələ gətir. Həqiqətdə ariflərdən bir çoxunun (o cümlədən Mövləvi və s.nin) sözü olan bu etiqad növi məhdəviyyəti qəbul etməklə eyni zamanda, mütləq (qeydsiz-şərtsiz) bir imam ünvanı ilə on ikinci imamın şəxsi məhdəviyyətinə də etiqaddır. Yəni onlar kamil arifləri də tuli məqamda və ikinci dərəcəli diri imam Hadi (hidayət edən) və Məhdi (hidayət olunan) imam hesab edirlər.

Bu zaman üçüncü nəzəriyyə ilə yalnız zahirdə fərqli olan dördüncü bir nəzəriyyəni də qeyd etmək olar. O da hər bir əsrdə on ikinci imamın və mütləq Məhdinin güzgüsü hesab olunan kamil bir arifin olduğuna inanmaqla eyni zamanda, şəxsi məhdəviyyətə də inanmaqdan ibarətdir – onlara Məhdi adı, yaxud “diri imam” aid edilməsə belə. Mövləvi kimi şəxslər tərəfindən irəli sürülən bu əqidənin əvvəlki nəzəriyyələrlə fərqi Məhdi və ya imam kəlməsinin kamil və vasil ariflərə aid edilməsidir. Belə ki, onların arasında bəhsin əsil qoyuluşunda sözdə və termində ixtilafdan başqa əməldə əsaslı fərq görünmür. Bu nəzəriyyəni bir çox şiə alimlərinin sözlərindən də əldə etmək olar.

Rəvayətlərdə ümumi mənaya olan məhdəviyyət

Bir çox rəvayətlərdə “Məhdi” ümumi şəkildə bəyan olunur. O cümlədən, imamların xüsusi səhabələri “Məhdiyyun” (Məhdilər) kimi adlandırılmışlar.[1]

Bəzi rəvayətlərdə Məhdini şəkkə salan bir ünvanla qeyd edirlər: اَلْمَهْدِيُّ مَنْ هُدِيَ yəni, “hər kəs Pərvərdigarın hidayətindən hər hansı dərəcədə bəhrələnmiş olsa, onu Məhdi adlandırmaq olar.”[2]

Bəzi rəvayətlərdə on ikinci imamdan başqa digər məhdilərə də işarə olunur. Onlardan bəzilərini qeyd edirik:

Əbu Bəsir imam Sadiq (əleyhis-salam)-a dedi: “Mən atanızın “Qaimdən sonra on iki Məhdi olacaqdır!” deyə buyurduğunu eşitmişəm.” Həzrət buyurdu: “Bəli, düz buyurmuşdur! On iki Məhdi; nəinki on iki imam. Onlar bizim şiələrimizdən olan bir dəstədir ki, camaatı bizim vilayətimizə və haqqımızı tanımağa dəvət edəcəklər.”[3]

Başqa rəvayətdə Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-dən belə nəql olunur: “Ya Əli! Məndən sonra on iki imam, onlardan sonra da on iki Məhdi gələcəkdir. Ey Əli! Sən on iki imamın birincisisən.”[4]

Deməli, Məhdi termininin həm məsum imamlara, həm də xüsusi şiələrə aid edilməsi əvvəlcədən şiə rəvayətlərində olmuşdur.

Növi məhdəviyyətə inananların tədqiqi

Qeyd olunduğu kimi, bəzən sözlərindən növi məhdəviyyətə inandıqları başa düşülən adamlardan bəziləri on ikinci imamın konkret şəkildə və şəxsən vədəsi verilən Məhdi olması ilə əlaqədar (xüsusi və) şəxsi məhdəviyyətə də etiqadlı olmuşlar. Bununla eyni zamanda, təsəvvür edildiyinin əksinə olaraq onlar növi məhədəviyyət əqidəsini şəxsi məhdəviyyətlə müxalifət kimi icad etməmişlər. Məsələn, Mövləvinin sözlərinə əsas etibarı ilə növi məhdəviyyət nəzəriyyəsi kimi istinad edirlər. O, “Məsnəvi” kitabında növi məhdəviyyətə; yəni hər bir zamanda və hər bir irqdən və tayfadan ola bilən diri imamın, yaxud kamil arifin hazır olduğuna inanır, digər tərəfdən, “Divani şəms” kitabında və bir çox başqa yerlərdə imamların adını bir-bir zikr etdikdən sonra on ikinci imamı “vədəsi verilən Məhdi” ünvanı ilə təqdim edir. Həmin mətləbin oxşarını İbni Ərəbinin kitablarında da görmək olar.[5]

Həmin məsələnin oxşarı irfan elmində və ariflərin arasında məhdəviyyət bəhsləri ilə əlaqədar irəli çəkilən xüsusi və ümumi imamət və vilayət məsələsində də mövcuddur. Nəzəri irfanda vilayət bəhsində olan bu iki nəzəriyyəni (xüsusi və ümumi vilayət və ya imamət) bir-biri ilə təzadlı hesab etmək olmaz. Ümumi vilayətə inananları xüsusi vilayəti inkar edənlər; və ya əksinə hesab etmək olmaz. Bizim nəzərimizə görə, ümumi vilayətə və ümumi məhdəviyyətə etiqad nəinki xüsusi vilayəti və şəxsi məhdəviyyəti inkar edir, üstəlik onları dəstəkləyir və onunla əlaqədar maariflərin daha yaxşı düşünülməsinə səbəb olur.

 


[1]

السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا شِيعَةَ اللَّهِ وَ شِيعَةَ رَسُولِهِ وَ شِيعَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا طَاهِرُونَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا مَهْدِيُّونَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَبْرَار

“Salam olsun sizə, ey Allah şiələri, Rəsulunun şiələri; ey Əmirə-mö’minin Əlinin, Həsənin, Hüseynin (əleyhimus-salam) şiələri! Salam olsun sizə, ey pak insanlar! Salam olsun sizə, ey məhdiyyun (hidayət olunanlar)! Salam olsun sizə, ey yaxşı insanlar!” Əllamə Məclisi, "Biharul-ənvar", 98-ci cild, səh. 330, “Vəfa” müəssisəsi, Beyrut

[2] Kuleyni, “Kafi”, 3-cü cild, səh. 310, "Darul-kutubil-islamiyyə"

[3] "Biharul-ənvar", 53-cü cild, səh. 115 və 145, “Vəfa” müəssisəsi; “Kəmalud-din”, 2-ci cild, səh. 358, "Darul-kutubil-islamiyyə":

قُلْتُ لِلصَّادِقِ ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ سَمِعْتُ مِنْ أَبِيكَ أَنَّهُ قَالَ يَكُونُ بَعْدَ الْقَائِمِ ع اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً فَقَالَ قَدْ قَالَ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً وَ لَمْ يَقُلْ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ لَكِنَّهُمْ قَوْمٌ مِنْ شِيعَتِنَا يَدْعُونَ النَّاسَ إِلَى مُوَالَاتِنَا وَ مَعْرِفَةِ حَقِّنَا

[4] “Biharul-ənvar", 36-cı cild, səh. 269, 53-cü cild, səh. 147; “Əssiratul-mustəqim”, 2-ci cild, səh. 152; “Qeybət”, Şeyx Tusi, səh. 150:

فَأَمْلَى رَسُولُ اللَّهِ ص وَصِيَّتَهُ حَتَّى انْتَهَى إِلَى هَذَا الْمَوْضِعِ فَقَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّهُ سَيَكُونُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ مِنْ بَعْدِهِمْ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً فَأَنْتَ يَا عَلِيُّ أَوَّلُ الِاثْنَيْ عَشَرَ الْإِمَام

[5] O, “Fütuhatu Məkkiyyə” kitabında yazır:

اِنَّ أَسْعَدَ النَّاسِ بِالْمَهْدِيِّ أَهْلُ الْكُوفَةِ

“Camaata arasında Məhdi olmaq üçün ən səadətlilər Kufə əhlidir.” İbni Ərəbi, Muhyiddin, “Fütuhatu Məkkiyyə”, 2-ci cild, səh. 443, “Darus-sadir”, Beyrut. Bu sözlər şəxsi məhdəviyyətə də dəlalət edir.

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • İmam Hüseynin (ə) pak cəsədini kim dəfn etdi?
    8074 تاريخ بزرگان 2011/12/25
    Bu mövzuda alimlərin nəzəriyyələri müxtəlifdir. Bu nəzəriyyələrdən biri, bəzi rəvayətlərdə və tarix kitablarında işarə olunduğu kimidir və o da budur: İmam Hüseynin (ə) pak cəsədi onun əziz övladı İmam Zeynəl- abidin (ə)- ın vasitəsiylə Kərbəla torpağında dəfn olunmuşdur: Yəni İmam Səccad (ə) Kərbəla şəhidlərinin təyin və dəfni üçün xüsusiylə ...
  • İmam Xumeyinin (rəh) siyasi fikri hansı sahələrə şamil olur?
    5501 Siyasət fəlsəfəsi 2012/09/15
    İmam Xumeyinin (rəh) siyasi fikri onun kalan və müxtəlif sahələrdən təsirlənmiş fikrinin bir hissəsidir. Bunu nəzərə alsaq ki, İmam Xumeyni (rəh) neçə sahəli şəxsiyyətə sahibdir ki, onun irfanda, fiqhdə, fəlsəfədə, kəlamda və siyasətdə neçə əsəri vardır. O İslami fikirlərin üzərində qurulan bir nizamın rəhbəri olubdur, aydındır ki, ...
  • Peyğəmbərlərdən birinin adı İsraildirmi? Və o şey ki, yeməyin özünə haram etdi nə olubdur?
    6867 Təfsir 2012/02/13
    İsrail Allah Peyğəmbərlərindən biri olan həzrəti Yəqubun (ə) adıdır. O bir sıra məsləhətlərə görə dəvə ətini və südü özünə haram etmişdir.Allah ali- İmran surəsinin 93- cü ayəsində buyurur:«کُلُّ الطَّعامِ کانَ حِلاًّ لِبَنِی إِسْرائِیلَ إِلاَّ ما حَرَّمَ إِسْرائِیلُ عَلى‏ نَفْسِهِ ...
  • Qurani kərimdə sirat körpüsü barəsində məlumat verilibmi?
    16067 Quran elmləri 2011/03/06
    Düzdürki, "sirat körpüsü" termini Quranda işlədilməmişdir, amma bəzi hədislər onun haqq olduğunu təsdiq edirlər. İmam Sadiq (ə) Fəcir surəsinin 14- cü ayəsində işlədilən "Mirsad" sözünü "cəhənnəmin üstündən keçən körpü" kimi təfsir etmişdir. Mövzunun daha da aydınlaşması üçün bir neçə mətləbə işarə etməklə "sirat" sözünün ...
  • İmam Əli (əleyhis-salam) sübh namazında zərbətlənən zaman İmam Həsənlə Hüseyn orada idilərmi?
    9194 تاريخ بزرگان 2012/03/14
    Əli (əleyhis-salam) zərbətləndiyi zaman Həsənlə Hüseyn (əleyhiməs-salam)-ın onun yanında olması ilə əlaqədar çoxlu rəvayət gəlmişdir. Buna görə də bu bəhsdə bir neçə ehtimal verilir: 1. İmam Əli (əleyhis-salam)-a məsciddən kənarda zərbə vurulmuşdur. Bu ehtimala əsasən demək olar ki, həmin anda Həsənlə Hüseynin Əli (əleyhis-salam)-ın yanında ...
  • Aya mümkündür bir başa deyək ya imam Rza (ə) hacətimizi ver? Və ya deyək filan imamın abrına xatir hacətimizi ver?
    6617 Qədim kəlam 2012/03/11
    1. Şübhəsiz ki, Allahdan başqa heç bir kəs bir başa və vasitəsiz heç bir işə gücü çatmaz və qüdrəti yoxdur və əgər buna malik olsa belə Allahın iradəsi və icazəsi çərçivəsindədir. 2. Din rəhbərləri və alimlərini öz hacətlərimiz üçün vasitəçi qərar verməliyik, nəin ki, öz ...
  • Şeytanın adı xilqətinin əvvəlindən şeytan idimi, yoxsa Allah dərgahından qovulduqdan sonra belə adlandırılmışdır?
    10727 تاريخ کلام 2012/03/14
    Şeytan kəlməsinin kökü ilə əlaqədar fikir ayrılığı olduğuna görə onun mənasında da ixtilaf vardır. Şeytan sözünün mənasında üç nəzəriyyə vardır: a) Şeytan شَاطَ “şatə” maddəsindən tutulmuşdur, qəzəb üzündən olan yandırmağa və şölələnməyə deyilir; b) Xəbis və alçaq varlıq mənasına olan شَاطن ...
  • Əgər bir şey nəcis olarsa və biz də ona əl vursaq, nəcis oluruqmu?
    6954 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/09/12
    Əgər pak bir şey nəcis (murdar) bir şeyə dəysə və hər ikisi, yaxud biri, digərinə sirayət edəcək dərəcədə rütubətli olsa, pak şey də nəcis olur. Onu pak etmək üçün nəcasətin eynini (maddəsini) aradan qaldırdıqdan sonra əgər nəcis şey bovl olsa onu kürr, cari, yaxud qəlil suda bir dəfə yumaq kifayətdir. ...
  • Necə olur ki, həzrət Süleyman (ə) övladının vəfatından sonra mülk və hakimiyyət arzusu edir, amma İmam Hüseyn (ə) isə deyir: "Ey Əli səndən sonra kül olsun bu dünyanın başına?".
    7641 Təfsir 2011/11/19
    Baxmayaraq həzrət Süleymanın bu sözü onun ruhiyyəsinin böyüklüyünü və Allahın sonsuz rəhmətinə olan yəqinindən hekayət edir və bu da ümumi insanlara nisbət onun üstünlüyünü bildirir, amma İmam Hüseynin (ə) halına qarşı müqayisə etmək mümkün deyildir. Çünki bu ayələr:Birincisi: Bir növ bunu bildirir ki, həzrət Süleyman bir anlıq xəta ...
  • Bu ibarətdən məqsəd nədur?
    6420 Hədis elmləri 2012/01/16
    İbarətin mənası budur: Günlərlə düşmənçilik etməyin ki, onlar da sizinlə düşmənçilik edəcəklər. Bu ibarət bəzi hədislərdə Peyğəmbərdən (s) daxil olmuşdur və «ایامکم» dan məqsəd həftənin günləri olur. Bu təbir və ibarə zamanın əhəmiyyətin çatdırır və günləri pis bilib onlar barədə şikayət etmək lazım deyil yoxsa mümkündür pis fal vurduğu şey ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164002 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    160136 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118956 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    112213 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    106913 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92851 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54347 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    50566 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    45236 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44720 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...