Ətraflı axtarış
Baxanların
6559
İnternetə qoyma tarixi: 2012/04/10
Sualın xülasəsi
Şəxsi (xüsusi) və növi (ümumi) məhdəviyyət dedikdə məqsəd nədir?
Sual
Şəxsi (xüsusi) və növi (ümumi) məhdəviyyət dedikdə məqsəd nədir?
Qısa cavab

“Növi məhdəviyyət”ə etiqad “imam Məhdi” (əleyhis-salam) adlı xüsusi bir şəxsin olmadığına inanan və məhdəviyyət məsələsini hər bir əsrdə kamil insanda qərarlaşan bir məqam hesab edən etiqaddır. Bu etiqada görə o şəxs bəşər övladlarından hər biri ola bilər. Bunun müqabilində “şəxsi məhdəviyyət” termini də bu mənayadır ki, vədəsi verilən Məhdi yalnız konkret və müəyyən bir şəxsdən – on ikinci imamdan ibarətdir, sair insanlardan heç biri belə bir məqama malik deyildir.

Sözlərindən növi məhdəviyyətə etiqad bəsləməsi sezilən və belə sözlərinə istinad edilən ariflərdən çoxu da eyni halda on ikinci İmamın “Məhdi” olmasına inanmışlar.

Bu məsələ barəsində əlavə izah və təhlil üçün ətraflı cavaba müraciət edin.

Ətreaflı cavab

Şəxsi və növi məhdəviyyət barəsində müxtəlif nəzəriyyələr

Növi məhdəviyyət xüsusi və konkret şəkildə “imam Məhdi” (əleyhis-salam)  adlı bir şəxsin olmadığına inananların etiqadıdır. Onlar “vədəsi verilən Məhdi” ünvanı ilə on ikinci imamın şəxsən özünü inkar etməklə, məhdəviyyəti hər bir əsrdə kamil insanın vasitəsi ilə və hər bir bəşər övladından ola bilməsi mümkün olan bir məqam hesab edirlər.

Bunun müqabilində şəxsi məhdəviyyət termini xüsusi şəkildə bu nəzəriyyələrdən ibarətdir: vədəsi verilən Məhdi yalnız xüsusi və konkret şəxsə həsr olunur. Şiələrin etiqadına əsasən o, on ikinci imamdan ibarətdir, ondan başqa insanlardan heç biri belə məqama malik deyildir.

Birinci nəzəriyyə əhli-sünnətin və bəzi sufilərin etiqadı ünvanı ilə irəli çəkilir. Lakin onların sözlərini hərtərəfli şəkildə araşdırmaq lazımdır. Çox hallarda başqa yerlərdə şəxsi məhdəviyyətə də etiqad və iqrar etmələri mümkündür. Belə olan halda üçüncü bir nəzəriyyə əmələ gətir. Həqiqətdə ariflərdən bir çoxunun (o cümlədən Mövləvi və s.nin) sözü olan bu etiqad növi məhdəviyyəti qəbul etməklə eyni zamanda, mütləq (qeydsiz-şərtsiz) bir imam ünvanı ilə on ikinci imamın şəxsi məhdəviyyətinə də etiqaddır. Yəni onlar kamil arifləri də tuli məqamda və ikinci dərəcəli diri imam Hadi (hidayət edən) və Məhdi (hidayət olunan) imam hesab edirlər.

Bu zaman üçüncü nəzəriyyə ilə yalnız zahirdə fərqli olan dördüncü bir nəzəriyyəni də qeyd etmək olar. O da hər bir əsrdə on ikinci imamın və mütləq Məhdinin güzgüsü hesab olunan kamil bir arifin olduğuna inanmaqla eyni zamanda, şəxsi məhdəviyyətə də inanmaqdan ibarətdir – onlara Məhdi adı, yaxud “diri imam” aid edilməsə belə. Mövləvi kimi şəxslər tərəfindən irəli sürülən bu əqidənin əvvəlki nəzəriyyələrlə fərqi Məhdi və ya imam kəlməsinin kamil və vasil ariflərə aid edilməsidir. Belə ki, onların arasında bəhsin əsil qoyuluşunda sözdə və termində ixtilafdan başqa əməldə əsaslı fərq görünmür. Bu nəzəriyyəni bir çox şiə alimlərinin sözlərindən də əldə etmək olar.

Rəvayətlərdə ümumi mənaya olan məhdəviyyət

Bir çox rəvayətlərdə “Məhdi” ümumi şəkildə bəyan olunur. O cümlədən, imamların xüsusi səhabələri “Məhdiyyun” (Məhdilər) kimi adlandırılmışlar.[1]

Bəzi rəvayətlərdə Məhdini şəkkə salan bir ünvanla qeyd edirlər: اَلْمَهْدِيُّ مَنْ هُدِيَ yəni, “hər kəs Pərvərdigarın hidayətindən hər hansı dərəcədə bəhrələnmiş olsa, onu Məhdi adlandırmaq olar.”[2]

Bəzi rəvayətlərdə on ikinci imamdan başqa digər məhdilərə də işarə olunur. Onlardan bəzilərini qeyd edirik:

Əbu Bəsir imam Sadiq (əleyhis-salam)-a dedi: “Mən atanızın “Qaimdən sonra on iki Məhdi olacaqdır!” deyə buyurduğunu eşitmişəm.” Həzrət buyurdu: “Bəli, düz buyurmuşdur! On iki Məhdi; nəinki on iki imam. Onlar bizim şiələrimizdən olan bir dəstədir ki, camaatı bizim vilayətimizə və haqqımızı tanımağa dəvət edəcəklər.”[3]

Başqa rəvayətdə Peyğəmbəri-Əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-dən belə nəql olunur: “Ya Əli! Məndən sonra on iki imam, onlardan sonra da on iki Məhdi gələcəkdir. Ey Əli! Sən on iki imamın birincisisən.”[4]

Deməli, Məhdi termininin həm məsum imamlara, həm də xüsusi şiələrə aid edilməsi əvvəlcədən şiə rəvayətlərində olmuşdur.

Növi məhdəviyyətə inananların tədqiqi

Qeyd olunduğu kimi, bəzən sözlərindən növi məhdəviyyətə inandıqları başa düşülən adamlardan bəziləri on ikinci imamın konkret şəkildə və şəxsən vədəsi verilən Məhdi olması ilə əlaqədar (xüsusi və) şəxsi məhdəviyyətə də etiqadlı olmuşlar. Bununla eyni zamanda, təsəvvür edildiyinin əksinə olaraq onlar növi məhədəviyyət əqidəsini şəxsi məhdəviyyətlə müxalifət kimi icad etməmişlər. Məsələn, Mövləvinin sözlərinə əsas etibarı ilə növi məhdəviyyət nəzəriyyəsi kimi istinad edirlər. O, “Məsnəvi” kitabında növi məhdəviyyətə; yəni hər bir zamanda və hər bir irqdən və tayfadan ola bilən diri imamın, yaxud kamil arifin hazır olduğuna inanır, digər tərəfdən, “Divani şəms” kitabında və bir çox başqa yerlərdə imamların adını bir-bir zikr etdikdən sonra on ikinci imamı “vədəsi verilən Məhdi” ünvanı ilə təqdim edir. Həmin mətləbin oxşarını İbni Ərəbinin kitablarında da görmək olar.[5]

Həmin məsələnin oxşarı irfan elmində və ariflərin arasında məhdəviyyət bəhsləri ilə əlaqədar irəli çəkilən xüsusi və ümumi imamət və vilayət məsələsində də mövcuddur. Nəzəri irfanda vilayət bəhsində olan bu iki nəzəriyyəni (xüsusi və ümumi vilayət və ya imamət) bir-biri ilə təzadlı hesab etmək olmaz. Ümumi vilayətə inananları xüsusi vilayəti inkar edənlər; və ya əksinə hesab etmək olmaz. Bizim nəzərimizə görə, ümumi vilayətə və ümumi məhdəviyyətə etiqad nəinki xüsusi vilayəti və şəxsi məhdəviyyəti inkar edir, üstəlik onları dəstəkləyir və onunla əlaqədar maariflərin daha yaxşı düşünülməsinə səbəb olur.

 


[1]

السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا شِيعَةَ اللَّهِ وَ شِيعَةَ رَسُولِهِ وَ شِيعَةَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا طَاهِرُونَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا مَهْدِيُّونَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ يَا أَبْرَار

“Salam olsun sizə, ey Allah şiələri, Rəsulunun şiələri; ey Əmirə-mö’minin Əlinin, Həsənin, Hüseynin (əleyhimus-salam) şiələri! Salam olsun sizə, ey pak insanlar! Salam olsun sizə, ey məhdiyyun (hidayət olunanlar)! Salam olsun sizə, ey yaxşı insanlar!” Əllamə Məclisi, "Biharul-ənvar", 98-ci cild, səh. 330, “Vəfa” müəssisəsi, Beyrut

[2] Kuleyni, “Kafi”, 3-cü cild, səh. 310, "Darul-kutubil-islamiyyə"

[3] "Biharul-ənvar", 53-cü cild, səh. 115 və 145, “Vəfa” müəssisəsi; “Kəmalud-din”, 2-ci cild, səh. 358, "Darul-kutubil-islamiyyə":

قُلْتُ لِلصَّادِقِ ع يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ سَمِعْتُ مِنْ أَبِيكَ أَنَّهُ قَالَ يَكُونُ بَعْدَ الْقَائِمِ ع اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً فَقَالَ قَدْ قَالَ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً وَ لَمْ يَقُلْ اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ لَكِنَّهُمْ قَوْمٌ مِنْ شِيعَتِنَا يَدْعُونَ النَّاسَ إِلَى مُوَالَاتِنَا وَ مَعْرِفَةِ حَقِّنَا

[4] “Biharul-ənvar", 36-cı cild, səh. 269, 53-cü cild, səh. 147; “Əssiratul-mustəqim”, 2-ci cild, səh. 152; “Qeybət”, Şeyx Tusi, səh. 150:

فَأَمْلَى رَسُولُ اللَّهِ ص وَصِيَّتَهُ حَتَّى انْتَهَى إِلَى هَذَا الْمَوْضِعِ فَقَالَ يَا عَلِيُّ إِنَّهُ سَيَكُونُ بَعْدِي اثْنَا عَشَرَ إِمَاماً وَ مِنْ بَعْدِهِمْ اثْنَا عَشَرَ مَهْدِيّاً فَأَنْتَ يَا عَلِيُّ أَوَّلُ الِاثْنَيْ عَشَرَ الْإِمَام

[5] O, “Fütuhatu Məkkiyyə” kitabında yazır:

اِنَّ أَسْعَدَ النَّاسِ بِالْمَهْدِيِّ أَهْلُ الْكُوفَةِ

“Camaata arasında Məhdi olmaq üçün ən səadətlilər Kufə əhlidir.” İbni Ərəbi, Muhyiddin, “Fütuhatu Məkkiyyə”, 2-ci cild, səh. 443, “Darus-sadir”, Beyrut. Bu sözlər şəxsi məhdəviyyətə də dəlalət edir.

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Вилајәти-фәгиһин шәраити нәдир?
    7847 Nizamlar hüquq və əhkam 2010/02/06
    Исламда рәһбәрлијин әсаслары бунлардан ибарәтдир: фәгиһлик, әдаләт вә ислам ҹәмијјәтини идарә етмәк гүдрәти. Иран Ислам Республикаснын конститусијасынын 109-ҹу маддәсиндә бу үч шәртә ишарә олунуб.Рәһбәрин шәраит вә сифәтләри:
  • Müsəlmanların tarixi nə vaxtdan başlanmışdır?
    6591 تاريخ کلام 2012/04/09
    Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-in besətindən sonra, habelə islamın coğrafi sərhədləri Ərəbistan yarımadasının bir hissəsində olduğu zaman və müsəlmanların əlaqələrinin cüzi və mühüm ümumi hadisələrin az olduğuna görə bir müddət zamanı bilmək üçün tarixin başlanğıcının və hadisələrin baş vermə zamanının müqayisə olmaması heç bir problem yaratmırdı. İkinci ...
  • Quran və rəvayətlərdə həzrət Xızır (ə) barəsində bəhs olunmuşdurmu?
    24494 تاريخ بزرگان 2011/11/21
    Qurani- kərimdə bir başa olaraq həzrət Xəzər (ə)- ın adı gəlməmişdir bəlkə bu ünvanla: " عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً" [i] ki, onun elm və bəndəlik məqamını açıqlayır və Musa ibni İmranın müəllimi olaraq ondan yad edilmişdir. Bir çox rəvayətlərdə böyük ...
  • Tükümün tökülməsinə görə, yapşqanla başıma parik qoymağa məcbur olmuşam. Mənim dəstəmaz və qüslümün hökmü nədir?
    5355 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/03/11
    Həzrət Ayətullah əl- uzma Hadəvi Tehrani (damət bərəkatuh)- nin cavabı belədir: Əkilmiş tük, təbii inkişaf edən olsa və bədənin hissəsi sayılsa, şəxsin tük, təbii və inkişaf edən olsa və bədənin hissəsi sayılsa, şəxsin tükü hökmündədir. Əkilmiş tük, inkişafsız təbii ya süni liflər ...
  • Qədr gecəsində oyaq qalmağın fəlsəfəsi nədən ibarətdir?
    6633 شهادت امام علی ع 2014/05/18
    Qədr gecəsi, Qurani-Kərimdə məqamına təkid olunmuş ən mühüm zamanlardan biridir və bu gecənin mənəvi məqamı haqqında çox hədislər vardır. Qədr surəsində belə bir xüsusi məqamın səbəbinə o cümlədən, Quranın[1] və mələklərin[2] nazil olması işarə olunur. Quran-Kərimdə bu gecə başdan-başa mənəviyyətlə dolu ...
  • “Аллаһын илк јаратдығы әглдир” – сөзүнүн мәнасы нәдир?
    7127 İslam fəlsəfəsi 2010/10/13
    Фәлсәфи терминолоҝијада әгл (шәриәт вә Гуранда дејилән мәләк дә адландырмаг олар) елә бир субстансијадыр (ҝөвһәрдир) ки, һәм затән (өзлүјүндә) вә һәм дә фелән (ишдә)  мүҹәррәддир. Јәни, затән мадди олмајыб, ишләрини һәјата кечирмәкдә бәдән кими мадди аләтә еһтиајҹы јохдур. Әлбәттә бу там мүҹәррәд варлығы ...
  • Əgər behişt nemətləri yorucu və bezdirici deyilsə, onda behişt əhli bir ləzzətdən necə əl çəkərək başqası ilə məşğul olurlar?
    5630 Qədim kəlam 2012/06/23
    Belə nəzərə çarpır ki, bu sualın mənşəyi bir növ bu dünyanın xüsusiyyətlərini axirət məsələləri ilə müqayisə etmək və dünyanın nöqsan, eyib, xəstəlik, ölüm, süstlük, xoşagəlməz hadisələr və s. xüsusiyyətlərini meyar qərar verməkdir, halbuki Quran və rəvayətlərə əsasən axirət aləminin xüsusiyyətləri bu dünya ilə uyğun gəlmir.
  • Fiqhi hökmlərin fəlsəfəsi haqqında sual etmək olarmı?
    7648 Əhkam və hüquq fəlsəfəsi 2015/08/01
    Bu sualın cavabı aşağadakı mövzuda cavablınır; 1.İlahi hökmlərin həmişə məsləhətlər və fəsadları nəzərə almaqla olduğuna görə heç vaxt hansısa hökm heç bir səbəb olmadan halal və ya haram və vacib ola bilməz. Heç də belə deiyl ki, ilahi hökmlər heç bir meyar və hikmət olmadan bəşəriyyətə gəlmiş ...
  • Rəvayət vardır ki, Allah- Taala Fatimənin paklığına xatir onun övladlarını cəhənnəmə aparmaz. Xahiş edirik onu təhlil edin.
    6043 Hədis elmləri 2012/01/08
    Bu rəvayət şiə və Əhli- sünnə kitablarında vardır və onu nəql edən ravilərin və mənbələrin çoxluğu ona etimad etməyə dəlildir.Amma bu qeyri- müəyyənlik həmişə olubdur ki, bu hədisin genişliyi və əhatə dairəsi hara kimidir? Başqa rəvayətlərə əsasən bu nəticəyə gəlmək olar ki, ancaq həzrət Zəhranın (s.ə.) vasitəsiz övladları o ...
  • Kimlər cənnətə daxil olacaq?
    12008 Qədim kəlam 2011/02/14
    Bir çox Quan ayələrində tədqiqat aparıldığı zaman, bu nəticəni əldə etmək olur ki, cənnət Allahın insanlara verdiyi bir vədədir. Cənnət o insanlara nəsib olur ki, "müttəqi" "mömin" Allahın və onun rəsulunun göstərişlərini tamamlaya yerinə yetirsin. Bu cür insan səadətə çatmış və xoşbəxt insandır. Allahın və həzrət rəsul əkrəmin ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    163757 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    158583 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118631 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    111664 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    104931 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92425 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54038 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    48841 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    44789 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44212 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...