Ətraflı axtarış
Baxanların
9651
İnternetə qoyma tarixi: 2007/11/02
Sualın xülasəsi
Xəcalətin kökü nədir?
Sual
Xəcalətin kökü nədir?
Qısa cavab

     "Xəcalət" "utancaqlıq" mənasındadır. Utancaqlıq yəni, özünə həddən artıq diqqət və digərləri ilə qarşılaşmaqdan qorxmaq.

Utancaqlıq həya ilə eyni mənada deyil. Həya özünü saxlamağa qüdrətin olmasıdır ki, iradə üzündən olan və dəyərli bir işdir. Ayə və rəvayətlərdə ona yaxşı qiymət verilir. Amma utancaqlıq tamamilə iradə üzündən olmayan bir məsələ və insanın ruhunun zəifliyinin göstəricisidir.

Xəcalətin yaranma səbəbləri bunlardan ibarətdir:

Özünü digərləri ilə müqayisə etmək, özünü kiçik sanma, tənhalıq hissi, qovulmaq, məsxərə olmaq və qəbul olunmamaqdan qorxmaq, daxili ya sismi çalışmamazlığı böyük saymaq, təvazö ilə utancaqlığı səhv tutmaq və özünə inamsızlıq və...

Ətreaflı cavab

Cavab verməzdən əvvəl xəcalətin mənası ilə tanış olmağımız lazımdır. Sonra xəcalətə səbəb olan işləri araşdıracağıq.

Quranda "xəcəl" kökündən bir kəlmə gəlməyibdir. Buna əsasən, onun həqiqi mənasını tapmaq üçün, lüğət kitablarından və psixologiyadan kömək almalıyıq.

Fikrimizcə xəcalət üçün olan müxtəlif mənalardan başqa, "xəcaləti" utanaqlıq" adlandırmaq daha yaxşı olar. Necə ki, psixologiya kitablarının çoxu, bu baxışdan ona baxırlar. Ona görə də, biz də bu cavabda həmin baxışdan onun barəsində danışacağıq.

Utancaqlıq insanın özünə ictimai mövqeydə olan qeyri- adi diqqətidir ki, onun nəticəsində insan bir cür əzələ və ruhi stresə düçar olur və hissiyyat və tanıma şəraiti təsirlənir və onda ölçülməmiş rəftarların və münasib olmayan əksüləməlin yaranmasına şərait yaradır.

Sadə dil ilə, utancaqlıq yəni, özünə qeyri adi diqqət və digərləri ilə qarşılaşmaqdan qorxmaq.

"Həy" ilə "utancaqlığın" fərqi

Bəziləri utancaqlığı həya ilə eyni tutub və onu qızlarda təsdiq edir, yozur və həvəzləndirirlər.

Bu fikir düzgün deyil və onlar eyni mənada deyil.

Hədislərin birində Peyğəmbər (s) həyanı iki qismə bölür:

1. Ağıldan götürülmüş həya.

2. Axmaqlıqdan götürülmüş həya.

Buna əsasən, Əli (ə)- da buyurubdur: Haqq sözü deməyə utanan şəxs, bu onun axmaqlığındandır. Bunun qarşı tərəfi, pislik səbəbindən camaatdan həya edən, layiqli və lazımlı bir işdir.[1] Deməli, ağıldan götürülən həya, insanın ən xüsusiyyətlərindən biri, iman göstəricisi və şəxsiyyətin inkişafına işarədir. Başqa sözlə, özünü saxlamağa qüdrətin olması, iradə üzündən olan və dəyərli bir işdir və ayə və rəvayətlərdə[2] onu yaxşı yad ediblər.

Bunun qarşı tərəfi olan utancaqlıq, iradə üzündən olmayan, xoşagəlməz bir iş və ictimai çatışmamazlıq və zəifliyin əlamətidir.

Uşaqlarda da xəcalət yəni, digərlərinin qarşısında hazır olmaq və danışmaqdan uşağın özünü saxlaması. Amma həya, uşağın İslam ədəb və dəyərlərinin proqramına əməl etməsi mənasındadır.

Dəyərsiz, pis və günah işləri görməkdən çəkinən uşaq, xəcalət çəkən deyil.

Böyüklərə hörmət, haramlara göz yuman və həmçinin qulağını sirləri eşitməkdən saxlamağa adət edən uşaq, xəcalətli deyil. Bunlar həyanın nümunələridir ki, İlahi və səmavi dinlər ona sifariş ediblər.[3]

"Xəcalət və utancaqlıq" barəsində İslamın nəzəri

İslam utancaqlıqla müxalifdir. Bu məsələ, məsuliyyətləri qəbul etmə və fərdi və ictimai vəzifələr barəsində olan İslamın tapşırıqlarını başa düşülür.

Aydındır ki, ictimai məsuliyyətləri qəbul etmək və İslam və insanlıq vəzifələrini yerinə yetirmək, şücaət xasiyyəti olmadan mümkün deyil. Məsələn: Quranda çox təkid olunan yaxşılığa əmr və pislikdən çəkindirmə fərizəsi,[4] əxlaqi şücaət və faydalı və təsirli əlaqə qurmağı bacarmağa ehtiyaclıdır.[5]

"Xəcalət və utancaqlığın" kökləri və səbəbləri

Utancaqlıq inkişaf dövrü boyu yavaş- yavaş insanda yaranır. Uşaqlarda utancaqlıq ilk əlamətləri dörd aylıqda zahir olur və bir yaşda onun əlamətləri tamamilə aşkar olur. Çünki, bu yaşda qəribə adamdan üzünü döndərir ya gözlərini bağlayır ya üzünü örtür.

Uşaqların utancaqlı olmasında irsi olmağın rolu var. Həmçinin mühit utancaqlığı çoxaltmaq ya normallaşdırmaqda təsirlidir. Digər uşaqlarla əlaqəsi olan uşaqlar, daha az utancaqdırlar.

Uşaqlarda utancaqlığın səbəblərindən biri budur ki, böyüklər həmişə onların dostları, tanışlar və yadları qarşısında söz və hərəkətlərinin qarşısını alırlar və göz, dodaq və barmaqlarının təhdidli işarələri ilə, onların sakit olmağa səsləyirlər. Əgər bir söz desələr onları bir cürə dayandırırlar. Nəticədə uşaqlar bunu anlayırlar ki, danlanmaq və iztehza təhlükəsindən qorunmaq və böyüklərin razılığını əldə etmək üçün, sükut və başıaşağı olmaqdan daha yaxşı bir yol yoxdur.

Əlbəttə cavanlıq dövrlərində də bu məsələnin yaranması mümkündür ki, onun səbəblərini aşağıdakılarda xülasə etmək olar:

  1. Utancaq şəxsin özünün və bacarıqarına şəkki var. Ona görə də, elə bilir ki, heç kəs ona qiymət və dəyər vermir (özünə yersiz təhqir).
  2. Utancaq şəxsin cürəti yoxdur (Ona görə də, utancaq şəxsin tərifində cürətsiz olmasını deyiblər) və digərlərinhin məsxərəsinə düşməkdən qorxur.

Araşdırıcıların çoxu utancaqlığın əsas səbəbini ictimai narahatçılıq ya qorxuda bilirlər.[6]

  1. Cismi ya daxili eyiblərin bəzisində şişirtmə edir.
  2. İnsanların bəzisi, təvazönü utancaqlıqla səhv sayır və onu bir dəyər sayırlar. Onlar özlərini utancaq göstərməklə özlərini təvazökar göstərmək istəyirlər. Halbu ki, təvazö həya kimi bir fəzilətdir. Amma yersiz xəcalət bir növ eyb və nöqsandır. Təvazökar şəxs öz dəyərindən xəbərdardır. Amma utancaq şəxs əsassız xəyalların əsiridir və özünü səhv dəyərlərə qurban edir.
  3. Yersiz təlqin. Məsələn bir şəxs formasını çirkin, eyibli görsə də, özünü camaat qarşısında qərar vermir və cəmiyyətdə hazır olmaqdan çəkinir və başqalarının ona göz tikməsindən qorxur və tez cəmiyyət içindən çölə çıxır.
  4. İnsanda ümid və özünə etimadın olmaması, fərdin cəmiyyətdən uzaq olması və bir guşəyə çəkilməsinə səbəb olur.
  5. Bəlkə bəzən utancaqlığın səbəbi özünü böyük sanmaq ola bilər ki, insan özü üçün yalançı bir şəxsiyyət düzəldir. Nəticədə özündən yersiz istəyi var.

Sonuncu məsələ budur ki, xəcalət və utancaqlıq insanların zəifliyi ilə heç vaxt bərabər deyil. Məmulən insanlar zəif olduqlarını düşünürlər, halbu ki, həqiqətdə belə deyil. İnsan özünün istedad və bacarıqlarını tanımalı və xəcaləti aşkar olmasının təsirli olmasına nisbət (öz əməllərinə ifratlı və çox nəzarət etmək, özünü digərləri ilə müqayisə etmək, özünü böyük və kiçik sanma, tənhalıq hissi, qovulmaq, məsxərə olmaq və qəbul olunmamaqdan qorxmaq kimi) tanışlıq əldə edib və onları öz zehinindən və həyatından silməlidir.

 


[1] - Mizanul- hikmə, çap yeni, cild 2, səh 718.

[2] - Qisəs surəsi, ayə 25.

[3] - İslam və uşaqların tərbiyəsi, səh 216- 221.

[4] - Ali- İmran surəsi, ayə 104.

[5] - Baxın: Əfruz, Qulaməli, Utancaqlığın psixologiyası, İslami mədəni nəşr dəftəri; Həqqcu, Məhəmməd Həsən, Utancaqlıqdan nicat, Ənsarul- Məhdi mədəni mərkəzi.

[6] - Əfruz, Qulam Əli, Utancaqlığın psixologiyası, səh 15.

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Vilayəti fəqihə əqidəli olmaq nə vaxtan başlayıb?
    9428 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/06
    Fiqhdə müctəhidlik dərəcəsinə çatan şəxs tərəfindən İslam cəmiyyətinin rəhbərliyi mənasına olan 2 vilayəti fəqih" məsələsi, bəzilərinin nəzərində İslam düşüncəsi tarixində təzə bir mövzudur və onun keçmişi iki əsrdən azdır. Bunlar iddia edirlər ki, şiə və sünnü fəqihlərinin heç biri bu məsələni araşdırmayıblar ki, fəqihin fətva və hökm ...
  • Dəccal kimdir? Onun barəsində olan rəvayətləri izah etmənizi istərdik.
    9024 Qədim kəlam 2011/08/23
    Zühurynəlamətlərindənbiridəinsanlarızəlalətəsalanvəazdıran “Dəccal” adlıbir
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • İslam dini nöqteyi nəzərindən bir qatil və günahkar kafir iman gətirərsə onun keçmiş günahları bağışlanırmı?
    7423 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/06/12
    Müqəddəs İslam dinində yeni müsəlman olmuş şəxslər üçün müəyyən qanunlar təyin olunmuşdur. O cümlədən, əgər kafir şəxs müsəlman olmazdan öncə bir sıra günahlara qatılarsa və Allah Taalanın haqqını aradan apararsa (namaz qılmaz, oruc tutmaz və sair. Bu kimi vacibləri tərk edərək günaha düşərsə). Allah tərəfindən onun günahı bağışlanır.
  • "Möminlər"dən məqsəd müsəlmanların hansı dəstəsidir?
    8731 Qədim kəlam 2011/07/02
    Möminlər Allahın varlığını təsdiq edən, Onun müqabilində təslim olan, bütün ilahi peyğəmbərlərə iman gətirən və bunlara əməl etməkdə də israrlı olanlardır.Nəzərinizə çatdıraq ki, imanın mərtəbə və dərəcələri vardır. Quran ayələrinə, Peyğəmbərdən (s) nəql olunan hədislərə əsasən Əhli-beytin (ə) vilayətinə etiqad bəsləmək imanın ali və əsil mərtəbələrindəndir. Quran ayələri vasitəsi ...
  • “Əməli əsl” və “ictihadi dəlil” dedikdə məqsəd nədir və bunların arasında nə kimi əlaqə vardır?
    6117 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/18
    Əməli əsl“Əməli əsl” üsuli-fiqh elmində bir termindir. Onun mənası şəri hökmün təyinində şəkk yaranan zaman mükəlləfin əməli (şəri) vəzifəsini aydınlaşdıran bir qaydadan ibarətdir – dəlil və əmarə tapmadıqdan sonra. Başqa sözlə desək, əməli əsl, yaxud əməliyyə əslləri şəkk-şübhəyə düçar olan bir şəxsin əməlini ...
  • can verən halla ölüm səkəratı arasında farq nədir?
    7016 حقانیت مرگ 2015/06/02
    Ərəbcədən ehtizar sözü iftial şəklində olub, həzər sözünün yəni, hazır olmaq mənasındandır. Bəziləri deyirlər, insanın son anında ölüm mələklərinin hazır olmasına görə bu hala, ehtizar deyilir.[1] Belə bir hala düşən insana isə möhtəzər (can verən) deyilir.[2] Ehtizar yəni, can verən vaxt ...
  • Nə üçün bəzi müsəlmanların əməlləri onların din və məzhəb əqidələriylə üst- üstə düşməyib əksinə olur?
    6454 Əməli əxlaq 2011/05/15
    İnsan bir neçə təbəqədən təşkil olmuş bir varlıqdır; ruhi və İlahi, maddi və mənəvi, ictmai və atifi və... təbəqələrdən ibarətdir. Bu təbəqələr həmişə bir- biriylə mübarizədədirlər ki, bu da insanı əqidəsiylə əməlləri arasında müxalifətə doğru yol açır. İlahi dinlər, xüsusiylədə İslam dini insanları nəfsin istəkləri tələsindən qurtarıb onu ...
  • Мәләкләр мүҹәррәддиләр, ја мадди?
    6743 İslam fəlsəfəsi 2010/06/12
    Ола билсин ајә вә рәвајәтләрдә мәләкләрин сырф мүҹәррәд олмасы ајдын шәкилдә бәјан едилмәјиб. Амма, онларын һаггында әлдә олан мәлуматлар, о ҹүмләдән, онларын рәфтарлары вә вәсфләри мүҹәррәд олмаларына дәлилдир. Чүнки, ајә вә Мәсумларын (әләјһимуссалам) рәвајәтләриндә мәләкләр һаггында бизә чатан һәдис вә кәлмәләрин мәзмуну онларын ...
  • İmam Riza (əleyhis-salam)-ın “Zamini-ahu” (Ahunun zamini) adlandırılmasının səbəbi nədir?
    10576 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/01/19
    İmam Riza (əleyhis-salam)-ın məşhur ləqəblərindən biri də “Zamini-ahu”dur (ahunun zamini). Şiə mənbələrində bu hadisə camaat arasında məşhur olan şəkildə mövcud deyildir. Amma camaat arasında deyilən nəqlə oxşar rəvayət vardır. Peyğəmbərə, İmam Səccada və İmam Sadiq (əleyhimus-salam)-a mənsub edilən möcüzələrdə də gözə dəyir. Mərhum Şeyx Səduq “Uyunu əxbarir-Riza (əleyhis-salam)” kitabında bu ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164675 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163733 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113679 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110524 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94037 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54839 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54123 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46130 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45746 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...