Гураны ҹәм олунмасы һаггында үч нәзәријјә вар:

а) Гуран, Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) өз заманында о Һәзрәтин нәзарәти алтында илаһи һидајәтлә ҹәм олунмушдур. Бахмајараг ки, Пејғәмбәрин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) өзү Гуран ајәси јазмамыш вә ајәләри шәхсән ҹәм етмәмишдир.[1]

б) Мөвҹуд Гуран, Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) вәфатындан сонра әмирәл-мөминин Әли (әлејһиссалам) васитәси илә ҹәм олунмуш вә тәнзимләнмишдир. Бу иш Һәзрәт Әлинин (әлејһиссалам) евдә отурдуғу илләрдә баш вермишдир.[2]

в) Гуран Ислам Пејғәмбәринин и(сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) вәфатындан сонра имам Әли (әлејһиссалам) истисна олмагла бәзи сәһабәләр васитәсилә ҹәм олунмушдур.[3]

Шиә алимләринин, хүсусилә јахын вә мүасир әсрин тәдгигатчыларынын нәзәри будур ки, Гуран Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) заманында о Һәзрәтин нәзарәти алтында ҹәм вә тәнзим олунмушдур.[4]

Бәзи шиә алимләри исә икинҹи нәзәријјәни гәбул едир вә иддиа едирләр ки, Гуран, әмирәл-мөминин Әлинин (әлејһиссалам) васитәси илә ҹәм олунмушдур.[5] Амма, әксәр әһли-сүннәт алимләри үчүнҹү нәзәријјәни гәбул едирләр. Шәргшүнаслар да адәтән, һәмин нәзәријјәни гәбул едир вә әлавә едирләр ки, имам Әлинин (әлејһиссалам) ҹәм едиб тәнзимләдији Гураны сәһабә гәбул етмәмишдир.

Ајдын олур ки, биринҹи вә икинҹи нәзәријјәјә әсасән, Гуранын ҹәм олунмасы Аллаһ-таалаја нисбәт верилир, сурә вә ајәләрин тәнзимләнмәси исә илаһи вәһј әсасында олмасы гәбул олунур. Неҹә ки, Гурадна охујуруг: “О, кефи истәдијини (һавадан) данышмыр. Бу, анҹаг (Аллаһ дәрҝаһындан) назил олан бир вәһјдир.” [6] Хүсусилә, Ислам Пејғәмбәри (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) дин һаггында нә бујурмушса һамысы илаһи вәһј әсасында бујурмушдур. Мәсум Имамлар (әлејһимуссалам) пејғәмбәр олмасалар да рисаләт јолунун давамчылары олуб илаһи исмәт вә елми ләдуннаја (Аллаһ-таала тәрфиндән дәрс алмадан верилмиш елмә) малик олублар.

Үчүнҹү нәзәријјәни гәбул едәнләр исә Гуранын ајә вә сурәләринин тәртибинин илаһи вәһј әсасында олмадығыны гәбул етмәкдән әлавә, бу мәсәләнин һәм дә сәһабәләрин шәхси сәлигә вә зөвгләринин әсасында олмасыны да гәбул едирләр. Бу мөвзуда бир нечә нөгтәни гејд етмәк јеринә дүшәрди:

1.Әлламә Тәбатәбаи бу ајәнин - “Шүбһəсиз ки, Гур’aны Биз нaзил eтдик вə сөзсүз ки, Биз дə oну гoрујуб сaxлaјaҹaғыг!"[7] –тәфсириндә јазыр: “Гурани-кәрим бәлағәт, фәсаһәт ҹәһәтдән ихтилафынын олмамасы, Гуранын мислинин ҝәтирилмәсинин гејри-мүмүкүн олмасы вә саир кими хүсусијјәтләр бу ҝүн әлимиздә олан Гуранда мөвҹуддур. Нәтиҹә алырыг ки, бу Гуран, Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) заманында вә Исламын әввәлиндә охунан һәмин Гурандыр.”[8]

Бу сөз, Гуранын тәһриф олунма еһтималыны инкар етсә дә Гуранын индики шәкл, тәртиб вә нәзминин илаһи вәһј әсасында олмасыны исбат етмир. Чүнки, гејд олунан хүсусијјәтләр васитәсилә индики ајә вә сурәләрин мәҹмуәсинин вә нәзминин һамысынын Ислам Пејғәмбәринин (сәлләллаһу әлејһи вә алиһи вә сәлләм) заманында олдуғу кими олмасыны исбат етсин.

2. Әҝәр кимсә Гуранын әдәд еҹазкарлығынын сурә вә ајәләрин тәртибиндә дә олдуғуну исбат едә билсә, јәни, ајә вә сурәләр арасында тәртиб вә нәзмин илаһи вәһј әсасында олуб бәшәр гүдрәтиндән хариҹдә олдуғуну исбат едә билсә, онда бу тәртиб вә нәзмин вәһј әсасында олдуғуну исбәт етмәк олар. Һалбуки, һәтта бунлар исбат олунса да бүтүн сурәләрдә ајәләрин тәртиб вә нәзминин илаһи вәһј васитәсилә олдуғуну исбат етмәк мүмкүн дејил.[9]

Даһа чох мүталиә үчүн бах:

Мәһди Һадави Теһрани, Мәбани калами иҹтиһад, мүәссеји фәрһәнҝи Ханеји хирәд, Гум, биринҹи чап, тарих-1377 шәмси или.