Soruya cevap verebilmek için her şeyden önce son ayet veya sure hangisidir ki Kur’an’ın nüzulu da onunla sona ermiş olsun, sorusunun cevabını bulmak gerekir. Rivayetlerde son sure olarak birçok surenin adı geçmiştir. Örneğin:

1- Ehl-i Beyt’ten (a.s) nakledilen kimi rivayetlerde son nazil olan surenin Nasr suresi olduğu belirtilmiştir.[1] Bu surede temelleri sağlam olan dinin kesin zafer kazanacağı ve insanların dalga dalga onu kabul edeceği müjdesi verilmiştir. Sure nazil olduğunda sahabe çok sevindi. Zira İslamın küfre karşı kesin zaferini ve dinin temellerinin sağlamlaştığını müjdelemişti. Ama Peygamberimizin amcası Abbas bu sure nazil olunca çok üzüldü ve ağladı. Peygamberimiz (s.a.a) ondan ‘Amca neden ağlıyorsun?’ diye sorduğunda dedi ki: ‘Zannedersem risaletinin sonu geldi.’ Peygamberimiz (s.a.a)’de ‘Doğru zannetmişsin’ diye buyurdu ve aradan iki yıl geçtikten sonra vefat etti.[2]     

İmam Sadık (a.s) ‘Son nazil olan sure ‘Allah’ın fetih ve yardımı gelince’ (Nasr) suresidir’ diye buyurmaktadır. İbn-i Abbas’ da son suresin bu sure (Nasr) olduğunu söylemiştir.[3]

2- Başka bir rivayette son nazil olan suresinin Beraet suresi olduğu söylenmiştir. Onun ilk ayetleri hicretin 9. yılında nazil oldu ve Peygamber (s.a.a) İmam Ali’yi (a.s) onları müşriklere okuması için Mekke’ye gönderdi.[4]

3- Birçok rivayette şöyle gelmiştir: Peygambere (s.a.a) nazil olan son ayet ‘Sakının o günden ki dönüp Allah'a ulaşacaksınız, sonra da herkese kazancının karşılığı verilecek ve onlara zulmedilmeyecek.’[5] ayetidir. Cebrail onu nazil ettikten sonra dedi ki: ‘Onu Bakara suresinde ki faiz ayetiyle borç ayetinin (280. ayetten sonra) arasına koy.’ Ayet nazil olduktan 21 gün veya 7 gün sonra Peygamber vefat etmiştir.[6]

4- İbni Vazih Yakubi diye meşhur olan Ahmed b. Ebi Yakup (Öl. Hicri 292’den sonra) ‘Tarih’ adlı eserinde şöyle yazıyor: ‘Resul-i Ekrem’e (s.a.a) nazil olan son ayet ‘Bugün dininizi size ikmale erdirdim, size verdiğim nîmetimi tamamladım, size din olarak İslamı verdim de hoşnut oldum.’[7] ayetidir... Bu görüş bize göre de doğru ve sağlamdır; ayet Hz. Ali b. Ebi Talib (a.s) Gadir-i Hum’da halife ilan edilince nazil oldu.’[8]

Evet, Nasr suresi Beraet suresi’nden önce nazil oldu; zira Nasr suresi hicretin 8. yılında Mekke fethedildiği sene (Amu’l Feth), Beraet suresi ise fetihten sonra nazil oldu. Dolayısıyla bu iki rivayet arasında şöyle bir bağ kurabiliriz: ‘Son nazil olan tam sure Nasr suresidir, ama son sure ilk ayetlerinden dolayı Beraet suresidir. ‘Sakının o günden ki dönüp Allah'a ulaşacaksınız...’[9] ayeti ise Maverdi’nin rivayetine göre veda haccı senesinde Mina’da nazil oldu.[10] Buna göre son ayet olamaz. Zira İkmal ayeti, Peygamberimiz (s.a.a) veda haccından döndükten sonra yolda Gadir-i Hum’da nazil oldu.

Son olarak diyoruz ki, İbn-i Vazih Yakubi’inin görüşü doğru görüştür. Zira Beraet suresi Mekke’nin fethinden sonra hicretin 9. yılında nazil oldu. Maide suresi ise hicretin 10. yılında (Veda Haccı’nda) nazil olmuştur. Ayrıca Maide suresinde bir takım hükümler var ki, savaşın bittiğini ve İslamın yerleştiğini göstermektedir. Özellikle İkmal ayeti risalet işinin bittiğini göstermektedir. Bu da son surenin son ayetiyle uygunluk arzetmektedir. Dolayısıyla şöyle diyebilirz: Peygambere nazil olan son tam sure fetih yılında nazil olan mübarek Nasr suresidir. Ancak ahkam ayetleri açısından son ayetin Bakara suresinde ki ‘Allah'a dönüp ulaşacağınız günden sakının...’[11] ayeti olduğu söylense de son ayet, risaletin bittiğini haber veren ‘İkmal Ayeti’dir.

Yukarıdaki açıklamalardan yola çıkarak Kur’an’ın nüzulunun hicretin 10. yılında sona erdiğini söyleyebiliriz.[12]