Ətraflı axtarış
Baxanların
8263
İnternetə qoyma tarixi: 2007/11/17
Sualın xülasəsi
“Cövhəri hərəkət” dedikdə məqsəd nədir?
Sual
Mümkündürsə, cövhəri hərəkəti sadə dillə bəyan edin.
Qısa cavab

Hərəkət dedikdə məqsəd bir şeyin tədrici olaraq qüvvədən (sırf istedaddan) felə (vücuda) doğru xaric olmasıdır. Cövhər dedikdə o mahiyyət nəzərdə tutulur ki, xaricdə icad olunmaq üçün mövzuya (nəyinsə üzərində vücuda gəlməyə) ehtiyacı yoxdur. Amma ərəz xaricdə icad olunmaq üçün bir mövzuya ehtiyaclıdır. Misal üçün, ağ rəng bir ərəzdir və xaricdə mövcud olmaq üçün mütləq bir mövzunun (məsələn, səthin) üzərində icad olunmalıdır. Lakin cövhər müstəqil vücuda malik olduğundan xaricdə mövcud olmaq üçün mövzuya ehtiyacı yoxdur.

Bu izahla, cövhəri hərəkət dedikdə məqsəd budur ki, ərəzlərdə hərəkət və dəyişiklik olduğu kimi, hər hansı bir şeyin zatı və cövhəri də hərəkətdədir. Yəni cövhər anbaan hərəkət halındadır və cövhəri hərəkət də eynilə cövhərin vücududur. Bu nəzəriyyəni icad edən islam filosofu Molla Sədra onun isbatı üçün qəti və möhkəm dəlillər bəyan etmişdir. O cümlədən deyir: “Ərəzlərdəki hərəkəti hamı qəbul edir və bu məsələ qəbul olunmuşdur. Bildiyiniz kimi, cövhərlərin vücudundan ayrılıqda ərəzlərin heç bir vücudu yoxdur. Ərəzin hərəkəti cövhərin hərəkətindən irəli gəlir və buna görə cövhərin özündə də hərəkət baş verir.”

Bəzi təfsirçilər bir sıra ayələri, o cümlədən “Sən dağları hərəkətsiz görürsən, halbuki onlar bulud sürəti ilə hərəkətdədir.”[i] ayəsini cövhəri hərəkətə izah etmişlər. Yəni dağlar da cövhəri hərəkətlə dəyişilmə halındadırlar.

 


[i] “Nəml” surəsi, ayə: 88

 

Ətreaflı cavab

Cövhəri hərəkəti bəyan etmək üçün əvvəldə hərəkət və cövhərin mənasını izah etmək lazımdır:

Fəlsəfi bəyanda hərəkət hər hansı bir şeyin tədrici dəyişikliyi və ya tədrici olaraq qüvvədən (sırf istedaddan) felə (vücuda) doğru çıxmasıdır. Yəni hərəkət elə bir vücud yönüdür ki, hər hansı bir şey onun vasitəsilə qüvvə halətindən xaric olaraq feliyyətə (zühura) çatır. Tədrici olması bu mənayadır ki, onun üçün fərz olunan hissələr vahid bir zamanda bir yerə toplaşa bilməz, əksinə zaman ərzində (axarlarında) tədrici olaraq vücuda gəlirlər.[1]

Cövhər elə bir mahiyyətdir ki, vücuda gəlmək üçün mövzuya ehtiyacı yoxdur və o, beş qismə bölünür: 1. Maddə, 2. Surət, 3. Əql, 4. Nəfs, 5. Cisim.[2]

Amma ərəzin xarici aləmdə vücuda gəlməsində mövzuya ehtiyacı vardır. Ərəzin bir qismi olan rəngi nəzərə alaq; belə ki, onun xaricdə mövcud olması üçün mütləq bir mövzu (səth) olmalıdır ki, onun üzərində icad edilsin. Amma cövhər müstəqil vücuda malik olduğundan – cisim kimi – xaricdə mövcud olması üçün mövzuya ehtiyacı yoxdur.

Sadə şəkildə “cövhəri hərəkət” bu mənayadır: aləmin əsasını cövhər təşkil edir və bütün cövhərlər daimi olaraq, anbaan hərəkət halındadırlar. Hətta bir cövhərin ərəzləri olan rəng, həcm və s. kimi şeylərinin dəyişilməsi də məhz bu cövhərin öz zatında olan hərəkətinə görədir və o, daimi olaraq hərəkət halındadır. Başqa sözlə desək, cövhəri hərəkət eynilə cövhərin vücududur, o yalnız ilahi – varlıq bəxş edən failə ehtiyaclıdır. Cövhərin icad olunması cövhəri hərəkətin icad olunmasına bərabərdir. Ərəzlərin hərəkəti isə cövhərin hərəkətinə tabedir.[3] Ərəzlərdə baş verən dəyişikliklər onların cövhəri təbiətlərinin nəticəsidir. Yəni biz bir cövhərin ərəzlərinin hərəkətində şəkk etmirik, misal üçün, almanın rənginin dəyişildiyini görürük. Amma bu dəyişikliyin səbəbi onun cövhərinin hərəkətidir. Buna görə bu dəyişikliklərin təbii failləri də gərək onların özü kimi dəyişiklikdə olsun. Deməli, ərəzi hərəkətlər üçün təbii fail hesab olunan cövhər hərəkət halında olmalıdır.

Molla Sədranın dövrünə qədər “cövhərdə hərəkət” məsələsi irəli çəkilmirdi. Yalnız bəzi yunan filosoflarından cövhəri hərəkətlə uyğunlaşdırıla biləcək bəzi sözlər nəql olunmuşdur. Amma islam filosofları arasında Molla Sədra (Sədrut-mütəəllihin Şirazi) cövhəri hərəkəti irəli çəkərək onu dəlil əsasında isbat etmişdir. O dəlillərdən biri budur: Ərəzlərin öz mövzularından ayrılıqda və müstəqil vücudları yoxdur, əksinə ərəzlər cövhərin vücud şənlərindəndir. Digər tərəfdən, bu ərəzlər dəyişilir və onlarda hərəkət baş verir. Bu da bizə başa salır ki, cövhər də hərəkətə malikdir. Çünki bir varlığa aid olan işlərdəki hər növ dəyişiklik onun özü üçün bir dəyişiklikdir, onun zatında və daxilində baş verən dəyişikliyin nişanəsidir. Deməli, ərəzdəki hərəkətlər cövhərdəki hərəkəti göstərir və bu da cövhəri hərəkətin mənasıdır.

Molla Sədranın cövhəri hərəkətin isbatına dair digər bir dəlili onun dediyi bu sözdür: “Hər bir maddi varlıq zaman daxilindədir və zaman yönünə malikdir. Zaman yönünə malik olan hər bir şeyin vücudu da tədrici olmalıdır. Deməli, maddi cövhər də hərəkətə malikdir.”[4]

Bəzi təfsirçilər “Sən dağları hərəkətsiz görürsən, halbuki onlar bulud sürəti ilə hərəkətdədir.”[5] kimi ayələri cövhəri hərəkət mənasına yozmuş və demişlər ki, bütün varlıqlar zatlarının cövhəri ilə öz vücudlarının yekun hədəfinə doğru hərəkətdədirlər və bu da cövhəri hərəkətin bəyançısıdır.[6] Başqa sözlə desək, sən dağları donuq, hərəkətsiz halda təsəvvür edirsən, halbuki cövhəri hərəkətlə daim hərəkətdədirlər.

Cövhəri hərəkətin izahında digər dəlillər də fəlsəfi kitablarda müfəssəl şəkildə bəyan edilmişdir.[7]

Əlavə məlumat almaq üçün aşağıdakı kitablara baxa bilərsiniz:

1. “Şərhi Mənzumə”, Hacı Molla Hadi Səbzvari, Ustad Şəhid Mütəhhərinin təqriri

2. “Bidayətul-hikmət” və “Nihayətul-hikmət”, Əllamə Təbatəbai

3. “Əsfari Ərbəə”, Molla Sədra

 


[1] Misbah Yəzdi, Məhəmməd Təqi, “Fəlsəfə təlimləri”, 2-ci cild, səh. 285-293, “Beynəlxalq” nəşriyyat, 7-ci çap, Qum, 1386-cı şəmsi il

[2] Təbatəbai, Məhəmməd Hüseyn, “Nihayətul-hikmət”, səh. 207; habelə: sual 14774 (az14510), görünüş: “Cövhər və ərəz”

[3] “Fəlsəfə təlimləri”, 2-ci cild, səh. 334; Mürtəza Mütəhhəri, “Fəlsəfi məqalələr”, 1-ci cild, səh. 286, “Sədra”, nəşriyyatı

[4] “Fəlsəfə təlimləri”, 2-ci cild, səh. 335

[5] “Nəml”, surəsi, ayə: 88

[6] Məsumi Həmədani, Seyid Məhəmməd Baqir, “Əl-mizan”ın tərcüməsi, 15-ci cild, səh. 578

[7] Yenə orada

 

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Vilayəti fəqihə əqidəli olmaq nə vaxtan başlayıb?
    9428 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/10/06
    Fiqhdə müctəhidlik dərəcəsinə çatan şəxs tərəfindən İslam cəmiyyətinin rəhbərliyi mənasına olan 2 vilayəti fəqih" məsələsi, bəzilərinin nəzərində İslam düşüncəsi tarixində təzə bir mövzudur və onun keçmişi iki əsrdən azdır. Bunlar iddia edirlər ki, şiə və sünnü fəqihlərinin heç biri bu məsələni araşdırmayıblar ki, fəqihin fətva və hökm ...
  • Dəccal kimdir? Onun barəsində olan rəvayətləri izah etmənizi istərdik.
    9024 Qədim kəlam 2011/08/23
    Zühurynəlamətlərindənbiridəinsanlarızəlalətəsalanvəazdıran “Dəccal” adlıbir
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • İslam dini nöqteyi nəzərindən bir qatil və günahkar kafir iman gətirərsə onun keçmiş günahları bağışlanırmı?
    7423 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/06/12
    Müqəddəs İslam dinində yeni müsəlman olmuş şəxslər üçün müəyyən qanunlar təyin olunmuşdur. O cümlədən, əgər kafir şəxs müsəlman olmazdan öncə bir sıra günahlara qatılarsa və Allah Taalanın haqqını aradan apararsa (namaz qılmaz, oruc tutmaz və sair. Bu kimi vacibləri tərk edərək günaha düşərsə). Allah tərəfindən onun günahı bağışlanır.
  • "Möminlər"dən məqsəd müsəlmanların hansı dəstəsidir?
    8731 Qədim kəlam 2011/07/02
    Möminlər Allahın varlığını təsdiq edən, Onun müqabilində təslim olan, bütün ilahi peyğəmbərlərə iman gətirən və bunlara əməl etməkdə də israrlı olanlardır.Nəzərinizə çatdıraq ki, imanın mərtəbə və dərəcələri vardır. Quran ayələrinə, Peyğəmbərdən (s) nəql olunan hədislərə əsasən Əhli-beytin (ə) vilayətinə etiqad bəsləmək imanın ali və əsil mərtəbələrindəndir. Quran ayələri vasitəsi ...
  • “Əməli əsl” və “ictihadi dəlil” dedikdə məqsəd nədir və bunların arasında nə kimi əlaqə vardır?
    6117 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/02/18
    Əməli əsl“Əməli əsl” üsuli-fiqh elmində bir termindir. Onun mənası şəri hökmün təyinində şəkk yaranan zaman mükəlləfin əməli (şəri) vəzifəsini aydınlaşdıran bir qaydadan ibarətdir – dəlil və əmarə tapmadıqdan sonra. Başqa sözlə desək, əməli əsl, yaxud əməliyyə əslləri şəkk-şübhəyə düçar olan bir şəxsin əməlini ...
  • can verən halla ölüm səkəratı arasında farq nədir?
    7016 حقانیت مرگ 2015/06/02
    Ərəbcədən ehtizar sözü iftial şəklində olub, həzər sözünün yəni, hazır olmaq mənasındandır. Bəziləri deyirlər, insanın son anında ölüm mələklərinin hazır olmasına görə bu hala, ehtizar deyilir.[1] Belə bir hala düşən insana isə möhtəzər (can verən) deyilir.[2] Ehtizar yəni, can verən vaxt ...
  • Nə üçün bəzi müsəlmanların əməlləri onların din və məzhəb əqidələriylə üst- üstə düşməyib əksinə olur?
    6454 Əməli əxlaq 2011/05/15
    İnsan bir neçə təbəqədən təşkil olmuş bir varlıqdır; ruhi və İlahi, maddi və mənəvi, ictmai və atifi və... təbəqələrdən ibarətdir. Bu təbəqələr həmişə bir- biriylə mübarizədədirlər ki, bu da insanı əqidəsiylə əməlləri arasında müxalifətə doğru yol açır. İlahi dinlər, xüsusiylədə İslam dini insanları nəfsin istəkləri tələsindən qurtarıb onu ...
  • Мәләкләр мүҹәррәддиләр, ја мадди?
    6743 İslam fəlsəfəsi 2010/06/12
    Ола билсин ајә вә рәвајәтләрдә мәләкләрин сырф мүҹәррәд олмасы ајдын шәкилдә бәјан едилмәјиб. Амма, онларын һаггында әлдә олан мәлуматлар, о ҹүмләдән, онларын рәфтарлары вә вәсфләри мүҹәррәд олмаларына дәлилдир. Чүнки, ајә вә Мәсумларын (әләјһимуссалам) рәвајәтләриндә мәләкләр һаггында бизә чатан һәдис вә кәлмәләрин мәзмуну онларын ...
  • İmam Riza (əleyhis-salam)-ın “Zamini-ahu” (Ahunun zamini) adlandırılmasının səbəbi nədir?
    10576 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/01/19
    İmam Riza (əleyhis-salam)-ın məşhur ləqəblərindən biri də “Zamini-ahu”dur (ahunun zamini). Şiə mənbələrində bu hadisə camaat arasında məşhur olan şəkildə mövcud deyildir. Amma camaat arasında deyilən nəqlə oxşar rəvayət vardır. Peyğəmbərə, İmam Səccada və İmam Sadiq (əleyhimus-salam)-a mənsub edilən möcüzələrdə də gözə dəyir. Mərhum Şeyx Səduq “Uyunu əxbarir-Riza (əleyhis-salam)” kitabında bu ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164675 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163733 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119747 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113679 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110524 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94037 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54839 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54123 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46130 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45746 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...