منشا اصلی مشکل شیطان، عدم علم به سلطنت مطلقه خداوند و قدرت انحصاری او در تصمیم و اجرا نبود، بلکه آنچه او را از درگاه پروردگار دور کرد، عدم پذیرش عملی چنین سلطنت و قدرتی بود. اتفاقاً معنای دقیق تکبر همین عدم پذیرش سلطنت مطلقه و نپذیرفتن قدرت انحصاری خداوند است، و گرنه کسی که تکبر ندارد، تسلیم و مطیع هر نوع تصمیم و اراده خداوند است.
امام علی(ع) در خطبه‌ای که به بیان رذیله تکبر می‌پردازد فرمود: «حمد خداى را که لباس عزت و بزرگوارى(کبریایی) شایسته او است، و این دو صفت را نه براى آفریده‌‏هایش، بلکه به خود اختصاص داد، و آنها را قُرق‌گاه و حریم خود نمود، و بر دیگران ممنوع کرد، و هر دو را محض جلالت و عظمت خویش برگزید. و بر هر کس از بندگانش که در این دو صفت با او به ستیز برخاست لعنت مقرر کرد. آن‌گاه با این دو وصف فرشتگان مقرّب خود را آزمایش نمود، تا خاکساران آنان را از گردنکشان جدا کند، پس با این‌که به آنچه در دل‌ها مستور است و از غیوب هستى که از نظرها محجوب است، دانا است، خطاب به فرشتگان فرمود: «من بشرى را از گل به وجود می‌آورم، چون او را ساختم و از روح خود در او دمیدم براى او سجده کنید. جز ابلیس تمام فرشتگان سجده کردند» که کبر و نخوت به او روى آورد، و به آفرینش خویش به آدم فخر کرد، و به خاطر ریشه‏‌اش که از آتش بود بر او تعصّب ورزید. این دشمن خداوند پیشواى اهل تعصّب، و پیشرو گردنکشان است که بنیاد عصبیت را بنا کرد، و با خداوند در لباس عزّت و کبریایى به ستیز برخاست، و آن لباس عزّت را بر خود پوشید، و جامه فروتنى و خاکسارى را در آورد. نمی‌بینید خداوند چگونه او را محض تکبرش ‏به شدت تحقیر کرد، و به سبب گردنکشى به چاه سر افکندگى در انداخت؟! پس او را در دنیا طرد از رحمت نمود، و براى وى در آخرت آتش فروزان مهیّا ساخت‏.[1]
علاوه مشکل دیگر شیطان توحید در اطاعت است؛ زیرا توحید در اطاعت به این معنا است که تمام دستورات خداوند را باید اطاعت کرد و فقط خداوند را لایق اطاعت دانست، در حالی‌که شیطان با صراحت در برابر دستور خداوند به سجده کردن ایستادگی کرد و از آن سرپیچی نمود: «و (یاد کن) هنگامى را که به فرشتگان گفتیم: «براى آدم سجده و خضوع کنید!» همگى سجده کردند جز ابلیس که سر باز زد، و تکبر ورزید، (و به خاطر نافرمانى و تکبرش) از کافران شد».[2]
بنابراین، این که گفته می‌شود شیطان در توحید مشکل نداشت سخنی است که با قرآن و روایات در تضاد است و نمی‌توان آن‌را پذیرفت.

---