گرچه «دين» در معنای عام آن به معنای هرنوع عقیده است، مانند آنجا که گفته می‌شود: «لکم دینکم و لی دین»، اما دین واقعی به معنای‌ مجموعه‌ای از عقايد، اخلاق، قوانين و مقررات اجرايی است كه خداوند آن‌را برای هدایت بشر فرستاده است، تا انسان در پرتو تعاليم آن،‌ هوا و هوس خود را كنترل و آزادی خود را تأمين كند. دين الهی به حقيقت انسان و نيازهای او توجه دارد و برنامۀ كامل و همه جانبه‌‌ای ارائه می‌كند كه انتظارات او را از همه نظر برآورده سازد. البته منظور كامل‌ترين دين الهی؛ يعنی دين اسلام است كه به كامل‌ترين شكل انديشۀ علمی، جامعۀ بشری و انگيزه عملی او را هدايت می‌نمايد.

دین مراحلی دارد که اصلى‌ترین آنها عبارت‌اند از:

الف) دين نفس الامرى: آنچه در علم الهى و مشيّت ربانى براى هدايت انسان به سوى رستگارى وجود دارد، دين نفس الامرى است. به ديگر سخن؛ دين نفس الأمرى مسير بين مبدأ و منتهاى آدمى است.

ب) دين مُرسَل: آنچه از سوى خداوند متعال براى هدايت انسان به سوى رستگارى به واسطه رسولان الهى ارسال شده است، «دين مرسل» را تشكيل می‌دهد. به ديگر سخن؛ دين مرسل بخش يا تمام دين نفس الأمرى است كه از طريق وحی در اختيار پيامبران الهى گذاشته می‌شود تا به آدميان برسانند.

در لغت، دین همچنین به معنای مجازات و پاداش نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و از این رو به روز قیامت، «یوم الدین» و یا روز پاداش نیز گفته می‌شود.

واژه‌شناسان برای مذهب، معانی گوناگونی ارائه کرده‌اند که مجموع آنها به دو معنا برمی‌گردد: یک به معنای دین و دیگری فرقه و گرایش خاصی از یک دین. به بیان دیگر، "مذهب" به معنای راه و روش است و در مفهوم دینی، به مسیر اعتقادی افراد، مذهب گفته می‌شود. در این تعریف، می‌توان مذهب را در ارتباط با اصل دین هم به کار برد. به عنوان نمونه، بیان شود که پیامبر(ص)، بنیان‌گذار مذهب اسلام بود. اما اکنون در بیشتر موارد از واژۀ "مذهب" در روش‌های فرعی برگرفته از اسلام استفاده شده و در مورد اصل اسلام از واژه "دین" و یا "آیین" استفاده می‌شود.