Ətraflı axtarış
Baxanların
6916
İnternetə qoyma tarixi: 2010/02/04
Sualın xülasəsi
Вилајәти-фәгиһ мәсәләсинин тарихи һара гәдәрдир?
Sual
Вилајәти-фәгиһ мәсәләсинин тарихи һара гәдәрдир?
Qısa cavab

Фигһ елминдә иҹтиһад мәгамына чатан фәгиһин, Ислам һөкумәтинин рәһбәри мәнасында ишләнән “вилајәти-фәгиһ” мәсәләси бәзиләринин нәзәринә ҝөрә ислам тәфәккүрүндә тәзә олуб ики әсрдән аз тарихи вардыр. Һалбуки, шиә әгидәсинә ҝөрә бу мәсәлә гејбәт әсриндән башлајараг ҹәмијјәтин идарәсинин мүгәддәс шәриәт тәрәфиндән адил фәгиһләрин өһдәсиндә гојмасы шәкк-шүбһәсиз гәбул олунан бир мәсләдир.

Һиҹрәтин дөрдүнҹү вә бешинҹи илиндә јашамыш даһи шиә алимләриндән мәрһум Шејх Муфид вилајәти-фәгиһ мөвзусунда чох мәтләбләр јазмышдыр. О, шәхсин дәрин бу мөвзудакы дәрин мәналы гијмәтли ифадәләриндән мин илдән чох вахт өтүб.

Ətreaflı cavab

Фигһ елминдә иҹтиһад мәгамына чатан фәгиһин, Ислам һөкумәтинин рәһбәри мәнасында ишләнән “вилајәти-фәгиһ” мәсәләси бәзиләринин нәзәринә ҝөрә ислам тәфәккүрүндә тәзә олуб ики әсрдән аз тарихи вардыр. Онлар иддиа едирләр ки: шиә вә сүннү алимләриндән гәдим тарихдән һеч ким фәгиһин фәтва вә гәзавәт мәсәләсиндән әлавә ислам ҹәмијјәтиндә вә ја ислам өлкәләриндә рәһбәр вә ја һакимијјәт һаглары олмуш олсун. Јалныз, ики әсрдән бир аз әввәл бу мөвзуја илк дәфә Фәтһәли шаһ гаҹырын мүасири, Фазил Кашани ады илә танынмыш мәрһум Молла Әһмәд Нәраги тохунмушдур. Бу иддианын давамында бу мәсәләнин мәрһум Нәраги тәрәфиндән ачылмасы исә зәманәнин падшаһынын мүдафиәси вә һимајәти кими үнванланмышдыр.[1]

Әлбәттә, әҝәр мәрһум Нәраги зәманәсинин падшаһыны тәсдигләмәк фикриндә олсајды јахшы оларды ки, диҝәр гәдим алимләр кими “Султан Аллаһын көлҝәсидир”[2] кими рәвајәтләрә әл атар вә ону зәманәнин падышаһына тәтбиг етмәклә ондан итаәтин ваҹиблијини бәјан едәр вә ону шәриәтдә ваҹиб сајарды.[3]  Һалбуки о, фәгиһи һаким вә рәһбәр кими елә гәләмә верир ки зәманәсинин шаһына зәррә гәдәр дә олса сидг етмир.

Әҝәр ирад тутулса ки; О әввәл белә бир мәгамә әввәлҹә фәгиһ үчүн исбат етмиш сонрадан онун өзү бир фәгиһ кими зәманәнин шаһыны султан кими тәсдигләмиш вә онунун һакимијјәтинә шәри дон ҝејдирмишдир. Ҹаваб будур ки: Мәрһум Нәраги һансы сәбәбә јолу бу гәдәр узатмыш вә бу ишин нә фајдасы олмуш, нәјә ҝөрә зәманәнин шаһыны бирбаша тәсдигләмәмиш вә ону Аллаһын јер үзүндә көлҝәси кими танытдырмамыш вә онун итаәтини ваҹиб сајмамышдыр? Әҝәр еһтимал олунса ки бу бөјүк шәхсијјәтин һакимјјәтдә тамаһы олмуш вә ја өз нәфси истәкләринә ҝөрә белә әфсанәләри ислама нисбәт вермишдир, гәтијјәтлә гејд етмәк лазымдыр ки бу даһи алимин, арифин вә әхлаг устадынын һәјат тарихчәси, садәлөһвҹәсинә еһтимал верилән белә бөһтанлардан узаг вә мүнәззәһдир. Белә бөһтанлар ән чох адәтән, о шәхсә јох, бәлкә дә ону бу ҹүр даһи шәхсијјәтә вә фәгиһә нисбәт верәнләрин өзләринә аид ола биләр.

Инди даһи шәхсијјәт нисбәт верилән бу мәсәләни әфсанә кими нәзәр алыб кәнара гојсаг вә ислам тарихинә диггәтлә нәзәр салсаг ҝөрәрик ки шиә әгидәсинә ҝөрә бу мәсәлә, гејбәт әсриндән башлајараг ҹәмијјәтин идарәсинин мүгәддәс шәриәт тәрәфиндән адил фәгиһләрин өһдәсиндә гојмасы шәкк-шүбһәсиз гәбул олунан бир мәсләдир. Бу ҹәһәтдән бу мөвзунун әслини арашдырынҹа, ән чох онун барәсиндә олунун тәһгигатлар вә нәзәријјәләр һаггында бәһс етмәк даһа мүнасиб оларды.

Мәрһум Шејх Мүфид (338-413 һиҹр гәмәри), һиҹрәтин дөрдүнҹү вә бешинҹи илиндә јашамыш даһи шиә алимләриндәндир. Ислам аләминдә танынмыш бу мәшһур алимин бүтүн сөзләриндә, әсл вилајти-фәгиһ мәсәләсинин гәбулу вә мәсум Имамлар (әлејһимуссалам) тәрәфиндән фәгиһ алимләрин гејбәт әсриндән сонра ислам ҹәмијјәтинин рәһбәрлијини өһдәләринә алмасы мәсләсинин тәсдиги вә гәбулу ачыг-ајдын бәјан олунур. О, шәхсин бу мөвзудакы дәрин мәналы гијмәтли сөзләриндән мин илдән чох кечмәсинә бахмајараг бу ҝүн дә бу мөвзу ҝүн кими ајдын шәкилдә парламагдадыр. Бахмајараг ки бәзиләри бу парылтыны ҝөрмүрләр вә ја ҝөрмәк истәмирләр.[4]

Шејх Муфиддән сонра ардыҹыл олараг диҝәр алимләр вә фәгиһләр дә вилајәти-фәгиһ мөвзусунда вә онун ихтијарларынын һүдудулары әтрафында елми мүбаһисәләр етмишләр.   Онлардан, Шејх Әбус-Салаһ Һәләби (447 һиҹ.гәм), Ибни Идрис Һилли (598 һиҹ.гәм), Мүһәггиг Һилли (676 һиҹ.гәм), Мүһәггиг Кәрәки (940 һиҹ.гәм), Мөвла Әһмәд Мүгәддәс Әрдәбили (990 һиҹ.гәм), Ҹавад ибни Мүһәммәд Һүсејни Амули (1226 һиҹ.гәм), Молла Әһмәд Нәраги (1245 һиҹ.гәм), Мир Фәттаһ Әбдул-Фәттаһ ибни Һүсејни Мәрағи (1266 һиҹ.гәм), Шејх Мүһәммәд Һәсән Нәҹәфи, Саһиби-Ҹәваһир (1266 һиҹ.гәм), Шејх Мүртәза Әнсари (1281 һиҹ.гәм), Һаҹы АгаРза Һәмәдани (1322 һиҹ.гәм), Сејјид Мүһәммәд Бәһрул-улум (1326 һиҹ.гәм),  Ајәтуллаһ Бүрүҹирди (1382 һиҹ.гәм), Ајәтуллаһ шејх Мүртәза Һаири (1362 һиҹ.гәм), ајәтуллаһ Хумејни (рәһ.) (1388 һиҹ.гәм) ишарә етмишләр.[5]



[1] Мәһди Һаири Јәзди, Һикмәт вә һөкумәт, сәһ-178.

[2] Мәҹлиси, Биһарул-Әнвар, ҹ-74, сәһ-354. (Китабул-әшәрә, баб:Әһвалул-мулук вал-умәра,69-ҹу һәдис) Әлбәттә, мәрһум ајәтуллаһ Хумејни (ра) бу рәвајәти елә тәфсир едир ки јалныз, мәсум Имама (әлејһиссалам) вә вилајәти-фәгиһә аид олур.

[3] Диггәт етмәк лазымдыр ки белә рәвајәтләр ики мәнада тәфсир олунур:А) Һөкумәт һәр кимин әлиндәдирсә о јер үзүндә Аллаһын көлҝәси сајылыр вә ондан итаәт ваҹиб вә лазымдыр. Бу тәфсирә әсасән, һакимн хүсүсијјты вә һакимијјәти әлә кечирмә јолу ондан итаәтин ваҹиб олуб-олмамасына һеч бир аидијјаты олмур. (Јәни, һәр кәс һансы јолла һаким олса она итаәт ваҹиб олур.мүт) Шүбһәсиз ки белә тәфсир зәманәнин солтанлары вә һакимијјәтләрини әлдә сахламагдан өтрү ән дадлы вә зөвглү дәлил оларды.

Б) Һөкумәти вә рәһбәрлији әлә алмаг истәјән шәхс әввәлҹәдән јер үиүздә Аллаһын көлҝәси олмасы габилијјәти олмалыдыр. Јәни, онун һакимијјәти мәхсус бир јолла әлә ҝәлсин ки онун өзүнү Аллаһ вә шәриәти тәсдиг етмиш олсун вә онун бу һакимјјәтә ләјагәти олмуш олсун. Бу тәфсирә әсасән, Исламын белә хүсусијјәтләрә малик олан бир һакими вә онун итаәтинин ваҹиблијини јалныз, вилајәти-фәгиһ мәсәләсиндә вә онун бүтүн лазым олан шәраитә малик олмасы тимсалында ҝөрә биләр.

[4] Вилајәти-фәгиһ вә Шејх Муфид. 255-и суал.

[5] Вилајәт-фәгиһ вә үләма, 256 вә 257-и суаллар.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Qurani- Kərimin hansı surəsində peyğəmbərin gecə namazı qılmasına hökm edilmişdir?
    8219 Təfsir 2011/10/31
    Peyğəmbərə gecə namazının əmr edilməsi Quranın bir neçə yerində bəyan edilmişdir. O cümlədən Allah Quranın Muzəmmil surəsində peyğəmbərə buyurur: “Gecəni qısa bir hissədən savayı ayaqa qalx.[1] Baxmayaraq ki, bu surədə müraciət olunan peyğəmbərdir (s), amma surənin davamından anlaşılır ki, möminlər də peyğəmbərin (s) bu proqramında birlikdə olmuşlar. İndi ...
  • Nə zaman ata və ananın əvəzinə namaz qılmaq olar?
    12422 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/10/31
    Namaz və orucda diri insan üçün əvəz edicilik düzgün deyil. Mükəlləf hər bir şəxsə vacib namazlarını hansı formada edə bilirsə (ayaq üstə, oturan halda, uzanan halda və ya hətta işarə ilə) özünün yerinə yetirməsi vacibdir. Həzrət İmam Xumeyni (rh) və digər mərcələr buyurublar:
  • Allah təalanın məkrinin mənası nədir?
    9422 Təfsir 2012/09/01
    Ərəb lüğətində “məkr” kimisə məqsədindən yayındırmaqdır. (istər məqsədi pis yaxud yaxşı olsun). Bu mənaya əsasən məkr hər yerdə pis deyil. Bu mənanın Allaha aid edilməsi ziyanverici planların məhv edilməsi mənasındadır. Bu fasidlər barəsində işlədildikdə isə islah proqramlarının önünü kəsmək mənasında işlədilir. Bu ayənin məqsədi “Məsihin” ...
  • Aşura günü oruc tutmaqla əlaqədar Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih)-dən hədis nəql olunmuşdurmu? Bu gündə oruc tutmaq müstəhəbdirmi?
    20224 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/01/18
    Şiənin mötəbər rəvayət mənbələrdə bu məzmunda elə bir hədis yoxdur ki, Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-in Aşura günü oruc tutmağın müstəhəb olmasını bəyan etmiş olsun. Lakin o həzrətin sirə və davranışı ilə əlaqədar hədislərdə belə nəzərə çarpır ki, o həzrət bu gün oruc tutmuşdur. İmam Riza (əleyhis-salam)-ın ...
  • Sualın xülasəsi: İmamlar (ə) və alimlər baxımından namazın ilk vaxtında qılınmasının savabını bəyan edin.
    6745 Hədis elmləri 2012/04/18
    Namzın ilkin vaxtında qılınmasının çoxlu sayda savab və təsirləri bəyan edilmişdir. Məsələn: Namzın savabının iki qat olması, İlahi məhəbbətini qazanmaq və s... Alimlər də bu mövzuya diqqət etməklə insanları namzın ilkin vaxtında qılınmasına çağırmışlar. Bunu Allaha yaxınlaşma və seyri sluk üçün ən mühüm əsaslardan hesab ...
  • Kişilərdə spermanın əlamətləri hansılardır? Cənabət halında qılınan namazlar, qəza olunmalıdırmı?
    15058 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/06/18
    Sizin sualınız əslində üç hissəyə bölünür və onlara ayrıca cavab veririk: Spermanın əlamətləri hansılardır? Və nə zaman pollyusiya kişidə baş verir? Əgər spermanın xaric olmasına yəqin etsək, bunun hökmü nədir?
  • İmam Hüseyn (əleyhis-salam)-a əzadarlığın əhəmiyyət və fəlsəfəsi nədən ibarətdir?
    11576 Qədim kəlam 2012/01/18
    İmam Hüseyn (əleyhis-salam)-a əzadarlığın əhəmiyyət və fəlsəfəsini başa düşmək üçün bir neçə məsələyə diqqət yetirmək zəruridir:1. Quranda yüksək məqamlı insanların, böyük şəxsiyyətlərin və ilahi övliyaların dəyərli səciyyələrinin və fəzilətlərinin canlı saxlanmasına dair çoxlu təkidlər edilmişdir.2. Böyük şəxsiyyətli şiə imamları Kərbəla hadisəsinin canlı saxlanması üçün müxtəlif yollarla çoxlu tövsiyələr ...
  • Təşbeh qəbilindən İsanı “Allahın oğlu” hesab etmək olarmı?
    6088 Qədim kəlam 2012/04/10
    “İbnullah” (Allahın oğlu) kəlməsi həqiqi mənada olan “ata-oğul” mənasından başqa heç bir digər mənanı çatdırmır. “Allahın əli”, “Allahın xəlili” və s. ifadələrin öz həqiqi mənalarında Allah üçün işlədilməsi qeyri-mümkündür və mütəal Allaha övlad aid edilməsi Onun bəsit və mütləq (qeyri-məhdud) olan vücudu ilə ziddiyyətlidir. Digər tərəfdən, əgər ...
  • Müqəddəs məkanlarda yatmağın kökmü nədir?
    5710 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/10/09
    İmamların ziyarətgahları və məzhəbi məkanlar bütün müsəlmanların hörmət göstərdikləri yerlər olmuşdur. Çünki bu məkanlara hörmət orada dəfn olunan İmam və böyüklərə hörmət əlamətidir. Buna görə bu məkanlarda onlara hörmətsizliyə səbəb olan bəzi hərəkətlərdən çəkinmək lazımdır. Lakin fiqhi və şəri cəhətdən belə məkanlarda, məscidlərdə və s yatmağın eybi yoxdur. Yəni ...
  • Aya ruku halında dua etmək müstəhəbdirmi?
    6518 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/10/31
    Rukunun zikrləri barəsində demək olar ki, insan rukuda olduğu zaman hər bir zikri istəyirsə deyə bilər. Amma ehtiyat[1] olaraq üç dəfə "Sübhan allah" və yaxud bir dəfə "Subhanə allahi- rəbbiəl əzimi və bi həmdih" zikri qədərində olmalıdır.[2] Amma rukuda deyilən zikrlər barəsində ki, ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    164663 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    163691 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    119725 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    113663 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    110487 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    94021 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54832 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    54065 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    46110 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    45738 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...