Ətraflı axtarış
Baxanların
6603
İnternetə qoyma tarixi: 2010/02/04
Sualın xülasəsi
Вилајәти-фәгиһ мәсәләсинин тарихи һара гәдәрдир?
Sual
Вилајәти-фәгиһ мәсәләсинин тарихи һара гәдәрдир?
Qısa cavab

Фигһ елминдә иҹтиһад мәгамына чатан фәгиһин, Ислам һөкумәтинин рәһбәри мәнасында ишләнән “вилајәти-фәгиһ” мәсәләси бәзиләринин нәзәринә ҝөрә ислам тәфәккүрүндә тәзә олуб ики әсрдән аз тарихи вардыр. Һалбуки, шиә әгидәсинә ҝөрә бу мәсәлә гејбәт әсриндән башлајараг ҹәмијјәтин идарәсинин мүгәддәс шәриәт тәрәфиндән адил фәгиһләрин өһдәсиндә гојмасы шәкк-шүбһәсиз гәбул олунан бир мәсләдир.

Һиҹрәтин дөрдүнҹү вә бешинҹи илиндә јашамыш даһи шиә алимләриндән мәрһум Шејх Муфид вилајәти-фәгиһ мөвзусунда чох мәтләбләр јазмышдыр. О, шәхсин дәрин бу мөвзудакы дәрин мәналы гијмәтли ифадәләриндән мин илдән чох вахт өтүб.

Ətreaflı cavab

Фигһ елминдә иҹтиһад мәгамына чатан фәгиһин, Ислам һөкумәтинин рәһбәри мәнасында ишләнән “вилајәти-фәгиһ” мәсәләси бәзиләринин нәзәринә ҝөрә ислам тәфәккүрүндә тәзә олуб ики әсрдән аз тарихи вардыр. Онлар иддиа едирләр ки: шиә вә сүннү алимләриндән гәдим тарихдән һеч ким фәгиһин фәтва вә гәзавәт мәсәләсиндән әлавә ислам ҹәмијјәтиндә вә ја ислам өлкәләриндә рәһбәр вә ја һакимијјәт һаглары олмуш олсун. Јалныз, ики әсрдән бир аз әввәл бу мөвзуја илк дәфә Фәтһәли шаһ гаҹырын мүасири, Фазил Кашани ады илә танынмыш мәрһум Молла Әһмәд Нәраги тохунмушдур. Бу иддианын давамында бу мәсәләнин мәрһум Нәраги тәрәфиндән ачылмасы исә зәманәнин падшаһынын мүдафиәси вә һимајәти кими үнванланмышдыр.[1]

Әлбәттә, әҝәр мәрһум Нәраги зәманәсинин падшаһыны тәсдигләмәк фикриндә олсајды јахшы оларды ки, диҝәр гәдим алимләр кими “Султан Аллаһын көлҝәсидир”[2] кими рәвајәтләрә әл атар вә ону зәманәнин падышаһына тәтбиг етмәклә ондан итаәтин ваҹиблијини бәјан едәр вә ону шәриәтдә ваҹиб сајарды.[3]  Һалбуки о, фәгиһи һаким вә рәһбәр кими елә гәләмә верир ки зәманәсинин шаһына зәррә гәдәр дә олса сидг етмир.

Әҝәр ирад тутулса ки; О әввәл белә бир мәгамә әввәлҹә фәгиһ үчүн исбат етмиш сонрадан онун өзү бир фәгиһ кими зәманәнин шаһыны султан кими тәсдигләмиш вә онунун һакимијјәтинә шәри дон ҝејдирмишдир. Ҹаваб будур ки: Мәрһум Нәраги һансы сәбәбә јолу бу гәдәр узатмыш вә бу ишин нә фајдасы олмуш, нәјә ҝөрә зәманәнин шаһыны бирбаша тәсдигләмәмиш вә ону Аллаһын јер үзүндә көлҝәси кими танытдырмамыш вә онун итаәтини ваҹиб сајмамышдыр? Әҝәр еһтимал олунса ки бу бөјүк шәхсијјәтин һакимјјәтдә тамаһы олмуш вә ја өз нәфси истәкләринә ҝөрә белә әфсанәләри ислама нисбәт вермишдир, гәтијјәтлә гејд етмәк лазымдыр ки бу даһи алимин, арифин вә әхлаг устадынын һәјат тарихчәси, садәлөһвҹәсинә еһтимал верилән белә бөһтанлардан узаг вә мүнәззәһдир. Белә бөһтанлар ән чох адәтән, о шәхсә јох, бәлкә дә ону бу ҹүр даһи шәхсијјәтә вә фәгиһә нисбәт верәнләрин өзләринә аид ола биләр.

Инди даһи шәхсијјәт нисбәт верилән бу мәсәләни әфсанә кими нәзәр алыб кәнара гојсаг вә ислам тарихинә диггәтлә нәзәр салсаг ҝөрәрик ки шиә әгидәсинә ҝөрә бу мәсәлә, гејбәт әсриндән башлајараг ҹәмијјәтин идарәсинин мүгәддәс шәриәт тәрәфиндән адил фәгиһләрин өһдәсиндә гојмасы шәкк-шүбһәсиз гәбул олунан бир мәсләдир. Бу ҹәһәтдән бу мөвзунун әслини арашдырынҹа, ән чох онун барәсиндә олунун тәһгигатлар вә нәзәријјәләр һаггында бәһс етмәк даһа мүнасиб оларды.

Мәрһум Шејх Мүфид (338-413 һиҹр гәмәри), һиҹрәтин дөрдүнҹү вә бешинҹи илиндә јашамыш даһи шиә алимләриндәндир. Ислам аләминдә танынмыш бу мәшһур алимин бүтүн сөзләриндә, әсл вилајти-фәгиһ мәсәләсинин гәбулу вә мәсум Имамлар (әлејһимуссалам) тәрәфиндән фәгиһ алимләрин гејбәт әсриндән сонра ислам ҹәмијјәтинин рәһбәрлијини өһдәләринә алмасы мәсләсинин тәсдиги вә гәбулу ачыг-ајдын бәјан олунур. О, шәхсин бу мөвзудакы дәрин мәналы гијмәтли сөзләриндән мин илдән чох кечмәсинә бахмајараг бу ҝүн дә бу мөвзу ҝүн кими ајдын шәкилдә парламагдадыр. Бахмајараг ки бәзиләри бу парылтыны ҝөрмүрләр вә ја ҝөрмәк истәмирләр.[4]

Шејх Муфиддән сонра ардыҹыл олараг диҝәр алимләр вә фәгиһләр дә вилајәти-фәгиһ мөвзусунда вә онун ихтијарларынын һүдудулары әтрафында елми мүбаһисәләр етмишләр.   Онлардан, Шејх Әбус-Салаһ Һәләби (447 һиҹ.гәм), Ибни Идрис Һилли (598 һиҹ.гәм), Мүһәггиг Һилли (676 һиҹ.гәм), Мүһәггиг Кәрәки (940 һиҹ.гәм), Мөвла Әһмәд Мүгәддәс Әрдәбили (990 һиҹ.гәм), Ҹавад ибни Мүһәммәд Һүсејни Амули (1226 һиҹ.гәм), Молла Әһмәд Нәраги (1245 һиҹ.гәм), Мир Фәттаһ Әбдул-Фәттаһ ибни Һүсејни Мәрағи (1266 һиҹ.гәм), Шејх Мүһәммәд Һәсән Нәҹәфи, Саһиби-Ҹәваһир (1266 һиҹ.гәм), Шејх Мүртәза Әнсари (1281 һиҹ.гәм), Һаҹы АгаРза Һәмәдани (1322 һиҹ.гәм), Сејјид Мүһәммәд Бәһрул-улум (1326 һиҹ.гәм),  Ајәтуллаһ Бүрүҹирди (1382 һиҹ.гәм), Ајәтуллаһ шејх Мүртәза Һаири (1362 һиҹ.гәм), ајәтуллаһ Хумејни (рәһ.) (1388 һиҹ.гәм) ишарә етмишләр.[5]



[1] Мәһди Һаири Јәзди, Һикмәт вә һөкумәт, сәһ-178.

[2] Мәҹлиси, Биһарул-Әнвар, ҹ-74, сәһ-354. (Китабул-әшәрә, баб:Әһвалул-мулук вал-умәра,69-ҹу һәдис) Әлбәттә, мәрһум ајәтуллаһ Хумејни (ра) бу рәвајәти елә тәфсир едир ки јалныз, мәсум Имама (әлејһиссалам) вә вилајәти-фәгиһә аид олур.

[3] Диггәт етмәк лазымдыр ки белә рәвајәтләр ики мәнада тәфсир олунур:А) Һөкумәт һәр кимин әлиндәдирсә о јер үзүндә Аллаһын көлҝәси сајылыр вә ондан итаәт ваҹиб вә лазымдыр. Бу тәфсирә әсасән, һакимн хүсүсијјты вә һакимијјәти әлә кечирмә јолу ондан итаәтин ваҹиб олуб-олмамасына һеч бир аидијјаты олмур. (Јәни, һәр кәс һансы јолла һаким олса она итаәт ваҹиб олур.мүт) Шүбһәсиз ки белә тәфсир зәманәнин солтанлары вә һакимијјәтләрини әлдә сахламагдан өтрү ән дадлы вә зөвглү дәлил оларды.

Б) Һөкумәти вә рәһбәрлији әлә алмаг истәјән шәхс әввәлҹәдән јер үиүздә Аллаһын көлҝәси олмасы габилијјәти олмалыдыр. Јәни, онун һакимијјәти мәхсус бир јолла әлә ҝәлсин ки онун өзүнү Аллаһ вә шәриәти тәсдиг етмиш олсун вә онун бу һакимјјәтә ләјагәти олмуш олсун. Бу тәфсирә әсасән, Исламын белә хүсусијјәтләрә малик олан бир һакими вә онун итаәтинин ваҹиблијини јалныз, вилајәти-фәгиһ мәсәләсиндә вә онун бүтүн лазым олан шәраитә малик олмасы тимсалында ҝөрә биләр.

[4] Вилајәти-фәгиһ вә Шејх Муфид. 255-и суал.

[5] Вилајәт-фәгиһ вә үләма, 256 вә 257-и суаллар.

Başqa dillərdə Q tərcümələr
Baxışlarınız
şərh sayı 0
Dəyəri daxil edin
misal : Yourname@YourDomane.ext
Dəyəri daxil edin
Dəyəri daxil edin

Mövzui təbəqələşdirmə

Təsadüfi suallar

  • Вилајәти-фәгиһин шәраити нәдир?
    7847 Nizamlar hüquq və əhkam 2010/02/06
    Исламда рәһбәрлијин әсаслары бунлардан ибарәтдир: фәгиһлик, әдаләт вә ислам ҹәмијјәтини идарә етмәк гүдрәти. Иран Ислам Республикаснын конститусијасынын 109-ҹу маддәсиндә бу үч шәртә ишарә олунуб.Рәһбәрин шәраит вә сифәтләри:
  • Müsəlmanların tarixi nə vaxtdan başlanmışdır?
    6591 تاريخ کلام 2012/04/09
    Peyğəmbəri-əkrəm (səlləllahu əleyhi və alih)-in besətindən sonra, habelə islamın coğrafi sərhədləri Ərəbistan yarımadasının bir hissəsində olduğu zaman və müsəlmanların əlaqələrinin cüzi və mühüm ümumi hadisələrin az olduğuna görə bir müddət zamanı bilmək üçün tarixin başlanğıcının və hadisələrin baş vermə zamanının müqayisə olmaması heç bir problem yaratmırdı. İkinci ...
  • Quran və rəvayətlərdə həzrət Xızır (ə) barəsində bəhs olunmuşdurmu?
    24494 تاريخ بزرگان 2011/11/21
    Qurani- kərimdə bir başa olaraq həzrət Xəzər (ə)- ın adı gəlməmişdir bəlkə bu ünvanla: " عَبْداً مِنْ عِبادِنا آتَیْناهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ عَلَّمْناهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْماً" [i] ki, onun elm və bəndəlik məqamını açıqlayır və Musa ibni İmranın müəllimi olaraq ondan yad edilmişdir. Bir çox rəvayətlərdə böyük ...
  • Tükümün tökülməsinə görə, yapşqanla başıma parik qoymağa məcbur olmuşam. Mənim dəstəmaz və qüslümün hökmü nədir?
    5355 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/03/11
    Həzrət Ayətullah əl- uzma Hadəvi Tehrani (damət bərəkatuh)- nin cavabı belədir: Əkilmiş tük, təbii inkişaf edən olsa və bədənin hissəsi sayılsa, şəxsin tük, təbii və inkişaf edən olsa və bədənin hissəsi sayılsa, şəxsin tükü hökmündədir. Əkilmiş tük, inkişafsız təbii ya süni liflər ...
  • Qədr gecəsində oyaq qalmağın fəlsəfəsi nədən ibarətdir?
    6633 شهادت امام علی ع 2014/05/18
    Qədr gecəsi, Qurani-Kərimdə məqamına təkid olunmuş ən mühüm zamanlardan biridir və bu gecənin mənəvi məqamı haqqında çox hədislər vardır. Qədr surəsində belə bir xüsusi məqamın səbəbinə o cümlədən, Quranın[1] və mələklərin[2] nazil olması işarə olunur. Quran-Kərimdə bu gecə başdan-başa mənəviyyətlə dolu ...
  • “Аллаһын илк јаратдығы әглдир” – сөзүнүн мәнасы нәдир?
    7127 İslam fəlsəfəsi 2010/10/13
    Фәлсәфи терминолоҝијада әгл (шәриәт вә Гуранда дејилән мәләк дә адландырмаг олар) елә бир субстансијадыр (ҝөвһәрдир) ки, һәм затән (өзлүјүндә) вә һәм дә фелән (ишдә)  мүҹәррәддир. Јәни, затән мадди олмајыб, ишләрини һәјата кечирмәкдә бәдән кими мадди аләтә еһтиајҹы јохдур. Әлбәттә бу там мүҹәррәд варлығы ...
  • Əgər behişt nemətləri yorucu və bezdirici deyilsə, onda behişt əhli bir ləzzətdən necə əl çəkərək başqası ilə məşğul olurlar?
    5630 Qədim kəlam 2012/06/23
    Belə nəzərə çarpır ki, bu sualın mənşəyi bir növ bu dünyanın xüsusiyyətlərini axirət məsələləri ilə müqayisə etmək və dünyanın nöqsan, eyib, xəstəlik, ölüm, süstlük, xoşagəlməz hadisələr və s. xüsusiyyətlərini meyar qərar verməkdir, halbuki Quran və rəvayətlərə əsasən axirət aləminin xüsusiyyətləri bu dünya ilə uyğun gəlmir.
  • Fiqhi hökmlərin fəlsəfəsi haqqında sual etmək olarmı?
    7648 Əhkam və hüquq fəlsəfəsi 2015/08/01
    Bu sualın cavabı aşağadakı mövzuda cavablınır; 1.İlahi hökmlərin həmişə məsləhətlər və fəsadları nəzərə almaqla olduğuna görə heç vaxt hansısa hökm heç bir səbəb olmadan halal və ya haram və vacib ola bilməz. Heç də belə deiyl ki, ilahi hökmlər heç bir meyar və hikmət olmadan bəşəriyyətə gəlmiş ...
  • Rəvayət vardır ki, Allah- Taala Fatimənin paklığına xatir onun övladlarını cəhənnəmə aparmaz. Xahiş edirik onu təhlil edin.
    6043 Hədis elmləri 2012/01/08
    Bu rəvayət şiə və Əhli- sünnə kitablarında vardır və onu nəql edən ravilərin və mənbələrin çoxluğu ona etimad etməyə dəlildir.Amma bu qeyri- müəyyənlik həmişə olubdur ki, bu hədisin genişliyi və əhatə dairəsi hara kimidir? Başqa rəvayətlərə əsasən bu nəticəyə gəlmək olar ki, ancaq həzrət Zəhranın (s.ə.) vasitəsiz övladları o ...
  • Kimlər cənnətə daxil olacaq?
    12008 Qədim kəlam 2011/02/14
    Bir çox Quan ayələrində tədqiqat aparıldığı zaman, bu nəticəni əldə etmək olur ki, cənnət Allahın insanlara verdiyi bir vədədir. Cənnət o insanlara nəsib olur ki, "müttəqi" "mömin" Allahın və onun rəsulunun göstərişlərini tamamlaya yerinə yetirsin. Bu cür insan səadətə çatmış və xoşbəxt insandır. Allahın və həzrət rəsul əkrəmin ...

Ən çox baxılanlar

  • Oğlan və qızın arasında dügzün cinsi əlaqə necə olmalıdır?
    163757 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/05/31
    Qısa cavab: İslam dininin nəzərinə əsasən qadın və kişi bir- birlərini təkmilləşdirən varlıqdırlar. Allah- Taala bunları elə yaratmışdır ki, bu iki məxluq bir- birlərinin aramlıqlarını bərpa edirlər. həmçinin bununla yanaşı bir- birlərinin bütün cinsi istəklərini təmin etsinlər. İslam dini bu ehtiyacların halal yolla ödənməsi üçün ailə qurmağı (müvəqqəti ...
  • Hacət və diləklərimizə çatmaq üçün ən tez qəbul olunan dua hansıdır?
    158583 Əməli əxlaq 2011/06/28
    Baxmayaraq ki, bir çox dualar İmamlardan hacətlərin qəbul olması üçün rəvayət olunmuşdur ki, onların mətnini burada gətirmək mümkün deyildir. Bunun üçün də onlardan bir neçəsi ki, daha çox əhəmiyyət daşıyır adlarına işarə edirik. Təvəssül duası. Fərəc duası. ...
  • Şiələrin namazı əliaçıq və əhli- sünnənin əlibağlı qılmasının səbəbi nədir?
    118631 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/01/02
    On iki İmama (ə) inanan insanlar Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) sünnəsinə əməl etsinlər deyə, namazı əliaçıq qılırlar. Onların bu şəkildə namaz qılmasına əsas verən çoxlu sayda rəvayətlər vardır. Həmin rəvayətlərdə Peyğəmbər (s) və İmamların (ə) namaz qılarkən əlləri açıq və yan tərəflərə bitişik şəkildə olduğu göstərilir. ...
  • Aya kişinin ixtiyarı vardır ki, istədiyi halda qadının hər hansı bir yerindən istifadə etsin, əgər güc vasitəsiylə olsa belə?
    111664 Nizamlar hüquq və əhkam 2011/04/14
    Səlamun ələykum. Aşağıdakı cavablar müctəhidlərin dəftərxanalarından verimişdir: Həzrət Ayətullah Xamineinin dəftərxanası: Cavab 1 və 2. Qadının tamam olaraq kişini razı salması, o demək deyildir ki, kişi əxlaqa uyğun olmayan, çox məkruh və yaxud bir iş görə ki, qadının əziyyət olmasına səbəb olsun. Qadının tamam şəkildə ərini razı salması o deməkdir ...
  • Həyat yoldaşının öz razılığı ilə onunla arxadan əlaqədə olmağın hökmü nədir?
    104931 Nizamlar hüquq və əhkam 2015/06/29
    Möhtərəm mərcə təqlid alimləri buyurublar: “həyat yoldaşı ilə arxadan əlaqədə olmağın çox şiddətli kərahəti var”[1] Kərahət də bu mənadədər ki, bu əməl Allah dərgahında bəyənilməz bir əməldir. Amma, bu iş görülməsə daha yaxşıdır. Lakin, bu əməli edənə heç bir günah yazılmır. Diqqət etmək lazımdır ...
  • Qadın kişinin cinsi əlaqə istəyini rədd edə bilmərmi?
    92425 Nizamlar hüquq və əhkam 2012/09/01
    Əziz islam Peyğəmbərinin (s) və Əhli- beytin (ə) hədis və rəvayətlərində qadın və kişinin yaxınlığı barəsində mətləblər budur ki, onlar bir- birlərinin haqqlarına riayət etməlidirlər.[1] Bu hüquqlar yaxınlıq etmənin iki tərəfini göstərir. Bir rəvayətdə kişiyə belə deyilir: “Müstəhəbdir ki, kişi yaxınlığı rahatlıq, fasilə və ...
  • Qızdırma xəstəliynə görə oxunan dua var?
    54038 Hədis elmləri 2014/05/20
    Dua mənbələrində Nur duası adı ilə belə bir dua nəql olunur və bu dua qızdırma xəstəliyinin sağamasında çox təsirlidir. Duanın mətni budur: (tər.) “Nur verən Allahın adı ilə; nur verən Allahın adı ilə ki, nur verir; Nurda olan Nur Allahın adı ilə, hər şeyin təqdir və ölçüsünü ...
  • Salam "Əmmən yucibul- muztər" امّن یجیب المضطرّ duası harada gəlibdir?
    48841 Əməli əxlaq 2012/09/10
    "Əmmən yucibul- muztərrə iza dəahu və yəkşifus- su" « أَمَّنْ يُجيبُ الْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ يَكْشِفُ السُّوء » cümləsi Quranda Nəml surəsinin 62- ci ayəsində gəlibdir. Buyurur: "Əli hər yerdən üzülüb darda qalan birisi ona dua etdiyi zaman onun duasını qəbul buyuran".
  • Müvəqqəti evlənməinin sözləri nədir?
    44789 Nizamlar hüquq və əhkam 2014/05/22
    Müvəqqəti əqdin (mütənin) oxunmasından ötrü bir neçə şərt lazımdır: 1.Müvəqqəti əqdin oxunması; bu mənada ki, müvəqqəti evlənmədə təkcə qadınla kişinin bu əmələ razı olmaları kifayət etməz. Əqdin oxunması xüsusi kəlmələrlə bu əməlin inşa olunmasının niyyəti ilə oxunmalıdır. 2.Ehtiyat vacib budur ki, ərəb dilində düzgün qaydada oxunmalıdır. Əgər ...
  • Hansı yolla göz dəymənin (nəzərin) qarşısı alınır?
    44212 Təfsir 2011/11/03
    Göz dəymə insanın nəfsində olan qəsirdən irəli gəlir və bunun üçün də ağıl dərk edən bir dəlil yoxdur. Bəlkə çox hadisələr vardır ki, göz dəyməylə baş vermişdir. Mərhum Şeyx Abbas Qumi göz dəymənin uzaq olması üçün qələm surəsinin 51- ci ayəsini sifariş etmişdir. Bu ayənin nazil olmasını nəzərə ...