جعفر(ع) فرزند امام علی(ع) از همسرشان فاطمه أمّ البنین(ع)،^[1] برادر ناتنی امام حسین(ع) و برادر تنی حضرت ابوالفضل(ع) بود. امام علی(ع) این فرزندشان را به نام برادرشان جعفر بن ابی‌طالب(جعفر طیار) که در جنگ موته به شهادت رسید، نام‌گذاری کرد. بر اساس برخی گزارش‌ها ایشان در روز عاشورا، در سن نوزده سالگی و در حالی‌که فرزندی از خود برجا نگذاشته بود، با تشویق برادرشان عباس(ع) به میدان نبرد شتافت و به شهادت رسید.[2] البته در مورد دلیل این‌که چرا حضرت عباس(ع) ایشان را قبل از خود به میدان فرستاد، گفته شده است که ابوالفضل(ع) می‌خواست تا فرزندانش از ارث عمویش بهره ببرند![3] اما با توجه به شواهد و قرائن، پذیرش آن بسیار دشوار است.

در مورد زمان دقیق به میدان رفتن و شهادت ایشان نیز اندک اختلافی وجود دارد. برخی زمان شهادتشان را بعد از شهادت برادرش عبدالله[4] و قبل از عثمان و ابوالفضل(ع) می‌دانند،[5] اما در برخی از منابع، شهادت ایشان بعد از شهادت عثمان بیان شده است.[6]

او در میدان نبرد دلیرانه می‌جنگید و این‌گونه رجز می‌خواند:

«إِنِّی‏ أَنَا جَعْفَرٌ ذُو الْمَعَالِی‏                  ابْنُ عَلِی الْخَیرِ ذُو النَّوَالِ»

ذَاک الْوَصِی ذُو السَّنَا وَ الْوَالِی              حَسْبِی بِعَمِّی جَعْفَرٍ وَ الْخَال[7]

أَحْمِی حُسَیناً ذَی النَّدَى الْمِفْضَال»؛[8]

(من همان جعفر بزرگ‌منش می‌باشم. من پسر على هستم که مرد شایسته و صاحب بذل و بخششی بود؛ او وصی نورانی پیامبر ص و ولی امر بود. شرافتى که از طرف عمویم جعفر و دائى دارم مرا کافى است. من از حسین که صاحب بذل و بخشش و فضیلت است، حمایت می‌نمایم.)

وى هم‌چنان می‌جنگید تا این‌که خولى بن یزید، تیرى به طرف او انداخت و در شقیقه یا چشمان مبارکش فرو رفت.[9] البته در برخی از دعاها[10] و کتاب‌های تاریخی[11] نام قاتل او هانی بن ثبیت معرفی شده است.

در زیارت شهدا از جعفر بن علی(ع) این‌گونه تجلیل شده است:

«السَّلَامُ‏ عَلَى‏ جَعْفَرِ بْنِ‏ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ الصَّابِرِ بِنَفْسِهِ مُحْتَسِباً وَ النَّائِی عَنِ الْأَوْطَانِ مُغْتَرِباً الْمُسْتَسْلِمِ لِلْقِتَالِ الْمُسْتَقْدِمِ لِلنِّزَالِ‏ الْمَکثُوْرِ بِالرِّجَالِ‏ لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ هَانِی بْنَ ثُبَیتٍ الْحَضْرَمِی»؛[12] سلام بر جعفر بن امیر المؤمنین، هم او که در راه خشنودى خدا با جان شکیبایى نمود و در بلاد غربت خود را آماده‌ى جنگ نمود و براى نبرد پیش رفت. مردان جنگى زیادى بر او حمله‌ور شدند [و او را کشتند]. نفرین خدا بر قاتل او هانی بن ثبیت!

[1]. ابو الفرج، علی بن الحسین الأصفهانی، مقاتل الطالبیین، محقق، صقر، سید احمد، ص 88، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.

[2]. همان.

[3]. همان.

[4]. همان.

[5]. همان.

[6]. حسینی موسوی، محمد، تسلیة المُجالس و زینة المَجالس (مقتل الحسین ع)، محقق، مصحح، حسون، کریم فارس، ج 2، ص 307، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1418ق.

[7]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب ع، ج 4، ص 107، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.

[8]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 45، ص 38، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[9]. مناقب آل أبی طالب ع، ج 4، ص 107.

[10]. ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، محقق، مصحح، قیومی اصفهانی، جواد، ص 489، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1419ق.

[11]. مقاتل‏الطالبیین، ص 88.

[12]. المزار الکبیر، ص 489.