جستجوی پیشرفته
بازدید
5639
آخرین بروزرسانی: 1402/03/23
خلاصه پرسش
نسبت‌های چهارگانه منطقی را تعریف کنید؟
پرسش
لطفا نسب اربعه منطقی را تعریف کنید؟
پاسخ اجمالی

 «نِسَبِ ارْبَعَه» یک اصطلاح منطقی است. بدین معنا که هرگاه دو مفهوم کلی از جهت مصادیقشان با هم مقایسه شوند، به حصر عقلی یکی از این چهار نسبت، بین آنها برقرار خواهد بود: تساوی، تباین، عموم و خصوص مطلق، و عموم و خصوص‌ من‌ وجه.

به عبارت دیگر، روابط محمولات و مفاهیم را با مصادیق خارجى، از آن جهت که از چهار صورت خارج نیستند، نسب اربعه می‌گویند. و بالجمله هر دو مفهومى را که با یکدیگر مقایسه کنیم و بسنجیم، از یکى از چهار حال خارج نخواهند بود.

  1. یا هر یک بر مصداق و مصادیق دیگرى به طور کلى صدق می‌کنند، یعنى مصداق هر یک عین مصداق دیگرى است، آن‌را متساویان خوانند؛ مانند مفهوم ناطق و انسان که «هر ناطقی انسان است و هر انسانی ناطق است».

و مانند انسان و تعجب‌کننده که هر انسانی تعجب‌کننده است و هر تعجب‌کننده انسان است، قلمرو انسان همان قلمرو تعجب‌کننده است، و قلمرو تعجب‌کننده همان قلمرو انسان است.

  1. اگر هیچ‌یک بر افراد دیگرى صادق نباشند و تطبیق نکنند، و میان افراد آن دو مفهوم، تباین و جدایى کلى باشد، آن‌را متباینان گویند؛ مانند نسبت بین انسان و سنگ: «کل انسان لیس بحجر و کل حجر لیس بانسان»؛ یعنی انسان و سنگ که هیچ انسان سنگ نیست و هیچ سنگی انسان نیست. نه انسان شامل افراد سنگ می‌شود و نه سنگ شامل افراد انسان می‌شود. نه انسان چیزی از قلمرو سنگ را در بر می‌گیرد و نه سنگ چیزی از قلمرو انسان را شامل می‌شود.
  2. اگر یکى از آن دو مفهوم به طور کلى بر افراد دیگرى صادق باشد، ولی آن مفهوم دیگر، بر مصادیق این صادق نباشد، نسبت بین آن دو را عموم و خصوص مطلق می‌گویند، مانند انسان و حیوان که هر انسانی حیوان است؛ اما هر حیوانی انسان نیست، نظیر اسب که حیوان است ولی انسان نیست، بلکه بعضی از حیوان‌ها انسان‌اند. مثل افراد انسان که هم انسان‌اند و هم حیوان: «کل انسان حیوان و لیس کل حیوان انسان»، بل «بعض الحیوان انسان».
  3. و اگر دو مفهوم تنها در برخی مصادیق مشترک باشند، نه در همه آنها؛ در این صورت هر یک از آنها از جهتی اعم و از جهتی اخص است. این نسبت را عموم و خصوص من وجه می‌نامند، مانند: انسان و سفید که بعضی انسان‌ها سفیدند و بعضی سفیدها انسان‌اند(انسان‌های سفیدپوست)، اما بعضی انسان‌ها سفید نیستند(انسان‌های سیاه‌پوست و سرخ‌پوست) بعضی سفیدها انسان نیستند؛ نظیر برف که سفید است، ولی انسان نیست؛ بنابر این، نمی‌توان به طور مطلق یکی از آنها را اعم از دیگری، یا اخص از دیگری دانست.[i]

[i]. ر. ک: سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامى، ج ‏3، ص 2005، تهران، کومش، چاپ سوم، 1373ش

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • آیا خداوند روح انسان را از قسمت پا به سمت حلقوم قبض می‌‌کند؟
    20174 درایه الحدیث 1391/08/14
    ۱. این‌که روح از پایین یعنی از قسمت پا به سمت بالا از بدن انسان خارج می‌شود، در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است؛ مانند: «فَلَوْ لا إِذا بَلَغَتِ الْحُلْقُومَ»[1] یعنى جان هنگامی که به حلقوم و گلو رسید و نزدیک ...
  • آیا پیامبر(ص) و امامان(ع) هم شب قدر برایشان مشخص نبود؟
    18558 درایه الحدیث 1392/05/09
    بنابر تحقیق و جست‌وجو؛ سخنی از پیامبر اسلام(ص) نقل نشده است که فرموده باشند از شب قدر اطلاعی ندارند؛ زیرا پیامبر اسلام(ص) و امامان(ع) تا حدودی علم گذشته و آینده نزدشان است،[1] اما بنابر مصالحی در برخی از موارد، همه جزئیات یک حقیقت و ...
  • آیا خون آمدن عضوی از بدن هنگام غسل، غسل را باطل می کند؟
    68943 Laws and Jurisprudence 1389/11/02
    پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:خیر. فقط باید در حین غسل، بدن نجس باقی نمانده و بر همه جای پوست بدن، آب برسد. پس اگر با فشار دادن عمل خون ریزی برای لحظه ای خون متوقف شود و غسل انجام پذیرد، غسل ...
  • چرا خداوند به مسلمانان توصیه می‌کند که به خدایان دروغین کفار و مشرکان ناسزا نگویند؟
    19452 تفسیر 1396/12/19
    خداوند در قرآن کریم به مسلمانان توصیه می‌کند تا به بت‌ها و خدایان دروغین کفار و مشرکان ناسزا نگویند، به این دلیل که بعد از این ناسزاگویی، کافران نیز واکنش نشان داده و به خدا ناسزا می‌گفتند؛ از این‌رو پروردگار در آن موقعیت زمانی و مکانی، مسلمانان را ...
  • آیا ولایت پیامبران(ع) با هم فرق داشت؟
    8732 نبوت عامه 1396/02/10
    با توجه به این‌که از یک‌سو «ولایت» دارای معانی و درجات مختلفی می‌باشد، و از سوی دیگر «نبوت» نیز دارای درجات و مقامات است؛ لذا دامنه‌ی ولایت انبیا(ع) بر اساس درجات نبوت و مقام‌های معنوی آنان قبض و بسط خواهد یافت. توضیح این‌که: از یک‌سو؛ ولایت از ریشه ...
  • آیا روزه برای مریضی که روزه برایش ضرر دارد واجب است ؟
    28215 Laws and Jurisprudence 1387/03/30
    بر طبق فتوای مراجع تقلید و علمای اسلام، روزه گرفتن بر مریضی که روزه برای او ضرر قابل توجهى‏ دارد واجب نیست.[1] قرآن در این باره می فرماید: "هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادى از روزهاى دیگر را (روزه بدارد)"[2]. اما باید توجه داشت که ...
  • زندگی‌نامه حجیر بن جندب که روز عاشورا در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسید، را بیان نمایید.
    2885 تاريخ بزرگان 1399/06/17
    در برخی منابع کهن که نام شهدای کربلا را ذکر می‌کند از شهیدی به نام حجیر بن جندب یاد می‌کند که روز عاشورا در راه مکتب امام حسین(ع) به شهادت رسید.[1] اما جز این گزارش مختصر، نام وی در دیگر کتاب‌های تاریخی و ...
  • چرا امر به معروف و نهی از منکر واجب شده تا همه خود را موظف بدانند به اجبار مرا به راه راست هدایت کنند؟
    5048 امر به معروف و نهی از منکر 1391/09/08
    بیشترین توصیه‌ای که در مورد امر به معروف و نهی از منکر شده، ناظر به روابط دوستانه‌ای است که میان مؤمنان برای ارتقای معنوی‌شان برقرار است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ ...
  • حروف مشبهة بالفعل چه ویژگی‌هایی دارند؟
    25001 لغت شناسی 1397/08/26
    بر اساس نظر مشهور ادباء، حروف مشبهة بالفعل پنج حرف بوده[1] که بر سر مبتدا و خبر وارد می‌شوند. این حروف عبارت‌اند از: إنَّ، أنَّ، لیت، لکنَّ، لعلَّ. عمل اصلی این حروف، منصوب نمودن مبتدا به عنوان «اسم» و مرفوع نمودن خبر به عنوان ...
  • کیفیت تشریع حجاب در اسلام چگونه بوده است؟
    20971 Laws and Jurisprudence 1389/10/22
    قبل از اسلام زنان براى حضور در اجتماع از پوشش مناسبی برخوردار نبودند. اسلام با ظهور خود، تکلیف این مسئله را معلوم کرد. احکام و محدوده حجاب زنان در آیات سوره های" احزاب" و "نور"  مطرح شده است. دستوراتی که در خصوص زنان در آیات سوره نور آمده ...

پربازدیدترین ها