1. آنچه در اسلام حرام گردیده غنا است. و غنا به معنای «کشیدن صدا»، بلکه به معنای هرگونه صدا و آواز است.[1]و به تعبیر شیخ انصاری «کاملا روشن و بدیهی است که هیچ‌یک از این مفاهیم حرام نیستند»،[2] به همین جهت و ادله‌ای که در جای خود آمده است، همه‌ی فقها «لهوی بودن» را قید غنای حرام می‌دانند؛ یعنی، غنای لهوی حرام است.[3] (واژه‌ی «لهو» را به فراموشی یاد خداوند و فرو غلطیدن در ابتذال معنا نموده[4] و گفته‌اند غنا و آوازی حرام است که مناسب مجالس لهو و لعب و فساد و خوش‌گذرانی باشد).[5] بعضی از فقها علاوه بر «لهوی بودن» قید «مطرب» را نیز بر آن افزوده‌اند.[6] «طرب» به حالت سبک عقلی گفته می‌شود که در اثر شنیدن آواز یا آهنگ در نفس آدمی پدید می‌آید و او را از حد اعتدال خارج می‌کند. و در مورد موسیقی (آهنگی که از آلات پدید آید) نیز اکثر فقها نوعی را که «لهوی» باشد حرام می‌دانند و بعضی استماع موسیقی مطرب را حرام می‌دانند.[7]، [8]
2. در رابطه با ملاک تشخیص موسیقی حلال از حرام، همه‌ی مراجع گفته‌اند: در تعیین و تشخیص موسیقی حرام و حلال، باید به عرف عام مراجعه کرد.[9]، [10]

همچنین مراجع معظم تقلید در پاسخ به سؤالی مبنی بر این‌که گاهی از صدا و سیما و یا نوار ضبط صوت، آهنگ‌هایی پخش می‌شود که به نظر می‌رسد مناسب با مجالس لهو و خوش‌گذرانی است؛ در حالی که در نظر دیگران این چنین نیست! آیا می‌توانیم آنان را از گوش‌دادن به آن منع کنیم؟، فرموده‌اند: بر شما واجب است به آن گوش ندهید، ولی نهی دیگران؛ مبتنی بر این است که آنان هم آن موسیقی را حرام بدانند.

3. تبصره: یکی از شرایط وجوب فریضه‌ی امر به معروف و نهی از منکر، آن است که حرام بودن منکر، درباره‌ی انجام دهنده‌ی آن ثابت باشد و یا او بر گناه اصرار ورزد. فرض بر این است که موسیقی یادشده، در نظر دیگران از نوع موسیقی حلال است؛ در نتیجه نهی از منکر در این‌جا ساقط می‌شود.[11]
4. نتیجه آن‌که ملاک تشخیص موسیقی حلال از حرام، عرف عام(طبق نظر فقیهان، کارشناسان موسیقی و نهادهای فرهنگی) و بسته به نظر مکلف است و صرف پخش از صدا و سیما و دارا بودن مجوز توزیع از مراکز مربوطه ... مجوزی برای گوش‌دادن به آن نمی‌شود.[12]

[1]. امام خمینی، المکاسب المحرمة، ج 1، ص 299، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(قدس سره)، چاپ اول، 1415ق.

[2]. شیخ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج 1، ص 292، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415ق.

[3]. حسینی، سید مجتبی، رساله‌ی دانشجویی، ص 171.

[4]. شرمخانی، احمد، انسان، غناء، موسیقی، ص 14.

[5]. رساله‌ی دانشجویی، ص 171. به هر حال حرام بودن مطلق صدای زیبا با فطرت و عقل انسان سازگار نیست و مخالف با بعضی روایات که دستور به خواندن قرآن به صوت زیبا می‌دهند می‌باشد؛ لذا منظور نوع خاصی از آن است و می‌توان معیار نوع حرام را از همین تعبیرات «باطل» یا «لهو» به دست آورد.

[6]. همان.

[7]. توضیح المسائل مراجع، ج 2، ص 813 و 913؛ مسائل جدید، ج 1، ص 47 به بعد.

[8]. اقتباس از «دلایل حرمت و حلیت موسیقی»، 932.

[9]. مکارم شیرازی، استفتاءات، ج2، س 659؛ صافی گلپایگانی، جامع الاحکام، ج 1، س 994 و 1018 و 1020؛ تبریزی، جواد، استفتاءات، س 1077 و 1050 و 1059؛ فاضل لنکرانی، جامع المسائل، ج 1، س 996؛ خامنه‌ای، سید علی، اجوبة الاستفتاءات، س 1154 و 1127؛ سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، ج 2، مسئله 20؛ نوری همدانی، استفتاءات، ج 1 س 1008؛ وحید خراسانی، منهاج الصالحین، ج 3، مسئله 17.

[10]. تبصره. البته فقیهان، کارشناسان موسیقی و نهادهای فرهنگی نیز می‌توانند در زمینه‌ی موضوعات، اظهار نظر کرده و موسیقی حرام وحلال را (بر اساس نظر عرفی خود) معرفی کنند. برگرفته از، رساله‌ی دانشجویی، ص174.

[11]. همان، ص178.

[12]. برای آگاهی بیشتر از فلسفه و دلایل حرمت موسیقی و نظرات مراجع معظم تقلید درباره‌ی موسیقی مطرب و لهوی، ر. ک: «راه شناسایی موسیقی حلال از حرام»، 499؛ «دلایل حرمت و حلیت موسیقی»، 388؛ «فطرت و حرمت موسیقی»، 1078؛ «تشخیص مصداق موسیقی حلال از حرام»، 3553.